Fróði - 17.04.1883, Blaðsíða 2

101. bl.
I R Ó Ð 1.
1883.
124
búnaðarlaganefndinni sælu 1876, frumv.
stjórnarinnar sem lagt var fyrir alþingi
1879, frumvarp efri deildarinnar frá sama
þingi, og loksins frumvarp neðri deildar-
innar frá seinasta þingi. En þrátt fyrir
allan þenna frumvarpasæg, er málið ekki
hálfrætt, ekki hálf undir búið. Að visu
skal jeg fúslega viðtirkenna, að efrideild-
in 1879 undir bjó þá 3 kapítula frum
varpsins, er hún tók til meðferðar, svo
rækilega, sem hún haf&i föng á, en það er
að eins lítill hluti alls frumvarpsins. Hinir
ir 10 kapítular þess mega heita alveg ó-
ræddir, því jeg tel ekki að miklu þær
umræður, sem urðu um málið í neðri
deildinni á seinasta þingi. Meðferð þessa
máls á seinasta þingi 8ýnir Ijósast, hve
hæpið og árangurslaust það er, að taka
siíkt stórmál fyrir á þinginu, eins og nú
hagar til. Nefndin, sem hafði málið til
meðferðar, gerði sitt bezta til að undir-
búa það, svo sem hún hafði framast föng
á, en umræðurnar um málið sýna Ijós-
ast, hve ánægðir sumir þingmenn voru
yfir meðferð nefndarinnar á því. Nefnd-
arálitið kom fyrst til umræðu 5. ágúst, og
var haldið áfram næstu daga, en svo und-
arlega brá við, að umræðurnar um þetta
stórmál urðu minni og ómerkilegri enn
um hin allra auðvirðilegustu mál , sem
fyrir komu á þinginu þingmenn þrátt-
uðu og jafnkýttu hver öðrum um ymsar
formspurningar, og sumir vildu vísa mál-
inu aptur lil nefndarinnar. Um efni máls-
ins var nálega ekkert rætt. íþetta verður
naumast álitið sem vottur um áhugaleysi
þingmanna á málinu, heldur hitt, að það
lá í augum uppi, að þingið hafði ekki
tíma til að sinna málinu að nokkru ráði,
enda var það stór heppni, að málinu var
ekki ráðið til lykta á þinginu, því að
mínu áliti var lítið unnið við að fá frum-
varp neðrideildarinnar sem lög, og í sumu
tilliti álít jeg það lakara enn þhð, sem
vjer höfum nú.
það er annars álit mitt, að oss liggi
á mörgu fremur enn nýium landbúnaðar-
logum. Að minnsta kosti getum vjer
fyrst um sinn komizt af án þeirra. Vjer
höfurn Jónsbók og ymsar rjettarbætur,
sem vel má bjargast við, og svo rjettar-
venjurnar, sem smámsaman hafa mynd-
azt, og sem geta verib allt eins góðar og
gildar eins og konungleg lög. Af um-
ræðunum um þettu mál, bæði á þingi og
utariþings, hefi jeg ssnnfærzt um tvennt
1. Að vjer erum naumast vaxnir því,
að semja handa oss góð og hagfelld land-
búnaðarlög, aHra sízt í þá stefnu, sem
fylgt hefir verið, að þau taki út yfir allt
það, er að búnaði lítur til lands og sjáv-
ar. 2. Að það er, að mjer virðist mjög
hæpið, hvort ein og sömu landbúnaðar-
lög geta nokkru sinni átt við lijer á landi.
Jeg þykist hafa tekið eptir þvi, að skoð-
anir manna á þeim hlutum ern mjög ó-
líkar og mismunandi. það er eins og
sjerstakar rjettarvenjur hafi myndazt í
vmsum hjeruðum landsins og fest rætur
í meðvitund almennings, sem að vísu
125
geta átt þar vel við , en ekki annars-
staðar. Er að ætlan minni varúðarvert, að
breyta þeim rjettarvenjum, eða upphefja
iær og setja annað nýtt i staðinn. En
sje mönnum engu að síður annt um, að
fá fyrr enn síðar breyting og umbót á
)eim ákvörðunum, sem nú gilda um bún-
aðarmálefni, hefir mjer hugkæmst spón-
ný tillaga þar að lútandi. Hún er þann-
ig vaxin, að nefnd manna sje skipub að
nýju til að uudir búa málið, og að henni
sje boðið að tína upp aðalákvarðanirnar
úr frumvörpum þeim, sem fyrir liggja,
sem og að bæta við þeim ákvörðunum er
vanta, og semja úr þessum upptíningi
stutt og laggott frumvarp, er á sínum
tima verði allsherjar lög vor í búnaðar-
málefniim. En þar hjá ætlast jeg til, að
sýslunefndum og amtsráðum sje veitt lög-
heimiid til, að setja búnaðarsamþyhktir
eða reglugjörðir fyrir hvert einstákt hjer-
að landsins, og að þar í sjeu upp tekn-
ar allar hinar nakvæmari ákvnrðanir um
búnaðarinálefni, eptir því sern við á i
hverju byggðarlagi. Jeg álít þannig lag-
aða lagasetningu heppilega og hagfellda,
enda er þegar gerð byrjnn til að innleiða
hana hjer hjá oss, þar sem tilskipun um
sveitastjórn, 4. maí 1872, veitir hrepps-
nefndurn heimild til að setja reglugjörðir
um fjallskil, og lög 14. des. 1877, veita
sýslunefndum sömu lögheimild, með til-
liti til fiskiveiða. það skyldi gleðja mig,
vildu þingmenu vorir hugieiða vaudlega
þessa tillngu mína, áður enn þeir að nýju
leggja út í það, að basla upp á land-
búnaðarlagamálið, eins og það liggur nú
fyrir.
Annað stórmálið, sem vjer höf-
um á samvizkunni, er stjórnarskrá vor.
Jeg geng að því sem vfsu, að sumir
ístötmlitlir menn muni fá hjartslátt, þegar
minnzt er á breytingar á stjórnarskránni,
því það er eins og þeir álíti hana þann
helgidóm, er vjer syndugir menn megum
ekki snerta á rneð vorum saurugu fmgr-
um, en þetta er heldur hjegómaskapur.
Stjórnarskráin er engu helgari nje merk-
ari, enn hver önnur lög, sem vjer höf-
um, og þurfi að breyta henni, er ein-
sætt að gera það, hvenær sem því verður
við komið. þetta gera aðrar þjóðir, sem
eru oss svo langtum fremri í stjórnvis-
induin sem öðru. þarf eigi lengra að
leita vitnanna enn til samþegna vorra,
Dana. þeir hafa breytt stjórnarlögum
sínum optar enn einu sinni, og eru þau
þó ekki nema rúmlega 30 ára gömnl
það geti að vísu verið skiptar skoðanir
um það, að hverju leyti stjórnarskráin
þarf umbóta og breytinga við, en allir
hljóta að vera á einu máli uro það, að
Jiún ekJci Jullnœgi tilgangi sínum nje
þörfum og Jcröfum þessara tíma. Jeg vil
leyfa mjer at benda að eins á tvo ann-
marka á sfjórnartilhöguninni hjá oss, sem
eiga rót sína í stjórnarskránni, og sem
vjer þreifum á daglega. Annar annmark-
ínn er sá, sem jeg hef bent á hjer að
íraman, að þingsetutíminn er fast álcveð-
126
inn í stjórnarskránni, sem sje 6 vikur
annaðhvert ár, hvernig sem á stendur,
og hvað mikið sem hlaðið er á þingið af
störfum. Úr þessum annmarka hefir að
vísu verið bætt að nokkru að undanförnu
með því, að konungs leyfi hefir veri feng-
ið fyrir þvi, að lengja þingtfmann um 14
daga í hvert skipti, en það er ekki nóg.
Iteynslan hefir Ijóslega sýnt og sannað,
hvað óhappalegt og skaðlegt það er, að
binda höndurnar á þingmönnum með’tak-
mörkuðum þingtíma. Afleiðingarnar af
slíku hafa því miður v«rib anðsæar og
áþreifanlegar, þær, að þingmenn hafa
flaustrað málunum af í einhverju ofboði,
og hafa því lögin, sem þingið hefir sam-
ið, orðið miður úr garði gerð enn æskj-
anda væri. Rjettast hygg jeg væri, úr
því sein ráða er, að láta þingraenn sjálf-
ráða, hvað lengi þeir sitja á þingi í hvert
skipti. þarf eigi að bera kviðboga fyrir
því, að þeir mundu misbrúka slíkt frelsi,
því fæstum þingmönnum mun þykja set-
an í Reykjavík svo skemmtileg eða arð-
söm, að það freisti þeirra til að lengja
þingið um skör fram.
Annar annmarkinn, sem jeg skal
leyfa mjer að vekja athygli manna á,
er s k i p t i n g h i n n a æðstustjórn-
arvalda landsin milli hinnar
innlendu og erlendu stjórna, eða lands-
höfðingjans og hins svo ncínda ís-
lenzka ráðgjafa. Abyrgðarleysi lands-
höfðingjans er nú siik sjer; það er svo
fráleitt og óháppasælt sem allir vita;
en hitt skiptir eigi minna, hvað vald
hans er takmarkað. og hve litlu hann
fær að ráða f raun og veru. Landsh.
hefir æðsta úrskurðarvald í sveitamál-
um, og stiiku ómerkilegum málutn öðr-
um. Hann veitir nokkrar undanþág-
ur og leyfi, sem áður heyrðu undir
stjórnarráðin dönsku, og þar ineð er
búið Allt annað heyrir undir ráð-
gjafann, og landsh. verður að leita til
hans, nálega um hvert smáatriði, sem
lyrir kemur f stjórn Iandsins. Jþetta
er það stjórnfrelsi, sem vjer höfum
öðlast með stjórnarskránni. í fjárhags-
legu tilliti erum vjer engu betur farn-
ir enn inaður, sem hefir verið sviptur
ijárráðum , og settur undir fjárstjórn
anuars manns. Vjer höfum safnað
ærnu fje í viðlagasjóð, en vjer höfum
engin ráð yfir því, og ekkert atkvæði
um, hvernig með það er farið. Ráðg.
hefir meir enn helming sjóðsins í sín-
um vörzluin, og fjeð ávaxtast í Dan-
mörku, þrátt fyrir það, þó oss dauð-
liggi á fje, og peningaleysi sje eitt af
vorum aðalþjóðineinum. Nngið vill
selja fáein kot, sem landsjóðnum til-
heyra, og sýnir með rökum, að salan
er landsjóðnuin í hag, en ráðgjafinn
segir neil þið hafið ekki vit á þess
konar hlutuin, það er jeg sem á að
ráða, og sje hvað ykkur er fyiir beztu,
betur enn þið. í’annig er stjórnar-
ástandið hjá oss í raun rjettri, og hver
getur verið ánægður með það, eða ró-
legur yfir því ? jEnginn sein nokkurn
áhuga hefir á íramlör og velmegun