Fróði - 17.04.1883, Blaðsíða 4

101. bl.
F R Ó Ð 1.
1F83.
131
132
viðreisnarvon, að vjer fyrir þess sakir
ættum að pola sársaukann af að brjót-
ast úr skuldablekkjunum; en það er
í pessu efni lífsnauðsyn; undir [>ví er
komin heill þessara ijelaga og að þau
ekki hrynji sundur, eða þá verði að
dönskum kaupmanui eins og þú sagðir.
J>ví hægt ætla jeg sje að sýna, að fyrir
þá orsök er Gránufjelagið orðið það, að
því leyti sem rjett er að kveða svo að
orði um það. þ>að heíir sem sje lánað
út stórfje, og það svo staðið fast inni
hjá landsmönnum, þegar kaupstjóri
þurfti að hafa það í höndqm til þess
að kaupa vörur af nýju lianda þeim,
fyrir þá sök hefir hann verið neyddur
til, ef ekki að hætta þá að taka stórfje að
láni hjá útlendum auðmönnum, með
hverjum þeim kostum er þeim hafa vel-
líkað. — Með vaxandi verzlun fjelags-
ins hafa skuldirnar aukist; lánardrottn-
ar þurft að leggja mejra og meira fje
fram, tryggja sjer lánið því betur, og
nota sjer nauðsyn fjelagsins, til þess að
áskilja sjer yms rjettindi og hag af því
og ætla sumir að þeim sje innan hand-
ar, að taka sjer full kaupmannsrjett-
indi yfir verzluu fjelagsins, þegar þeir
vilja, nema peningar þeir er fjelagið á
útistandandi væru á reiðum höndum. —
J>annig er nú komið beinlínis fyrir skuld-
irnar og óskilvísina, og jeg hygg að
íiestir þeir annmarkar, sem þykja á
stjórn og aðíerð þessa fjelags eigi rót
sína að rekja til hinnar sömu eitruðu
uppsprettu. •—- þessari sömu hættu eru
pöntunaríjtílög uudirorpin, því þegarfje-
lagsmenn standa ekki í skilum við þann
sem útvegar vörurnar, svo að hann geti
borgað fyrirfram eða í ákveðinn tíma,
er ekki um annað gera fyrir hann en
að leita láns. — Gerum ráð íyrir hann
reyni það fyrst innanlands og það mun
trauðla takast undir núverandi kringum-
stæðum, því bæði eru hjer f'áir þeir ein-
stakir menn er láuað geti, svo um muui
til þeirra hluta; og þar á ofan erum
vjer íslendingar, manna tortryggnastir
einkum hver við annan, sem náttúrlegt
er, fyrir hið þráttnefnda þjóðmein, ó-
skiivísina. — J>á er ekki annað ráð, en
snúa sjer til útlendra auðmaiina; og
bezt ráð fyrir að gera, mun þar einhver
íást er nóg ráð hefir til að lána, en
hann vill hafa vissu fyrir fje sínu, og
vissan vinning gegn þeirri vogun sinni.
að lána stórfje inu í fátækt og Ijarlægt
land. þar sein inubúar eru alþekktir
að því að halda inni lánsfje útlendra,
þúsundum saman. það liggur því beint
við að hver sá er yrði til þess að lána,
næði annaðkvort strax eða smátt og
smátt öllum ytirráðum á vörukaupum,
vörusendingum og loksins vöruverði; og
að vjer þannig byggjum til útl«ndan
kaupmann, til þess að leika að okkur í
fjelagi með hinum eldri kaupmönnum,
einmitt þegar vjer ætluðum að fara að
hrista af okkur fjötrana og leika okkur
að þeim.
Af þessu samtali okkar vona jeg,
að þjer sje orðið Jjósara ennáður: fyrst
að íjármissir kaupmanna af útlánum
þeirra er mikill, og því meiri sem vjer
stöndum ver í skilum við þá, að þeir á
hiun bóginn standa vel að vígi, til þess
að geta látið það koma niður á oss
sjálfum, því á meðan vjer þykjumst hafa
lieimtingu hjá þeim, á hverju sem oss
vanefnar um upp á lán, þá er þeim
fijálst að áskilja sjer gegu því, allt er
vjer höfum til sölu og enda öll viðskipti
er vjer þurfum að hafa við útlenda. —-
Vjer viljurn allir hafa hver af öðrum kvöð
móti kvöð. — Að þeir með því að festa
sjer þannig viðskiptin við oss, eru litl-
um takmörkum buudnir með vöruverðið
á báðar síður. — Að ef vjer viljuni ná
frjálsum viðskiptum og njóta þess hagn-
aðar, sem hafa má af því, að ná kaup-
um á hverri tegund, sem næst fram-
leiðslu hennar, og áður enn húu gengur
gegnum margar kaupmanna hendur þá
er lífsspursmálið, ekki einungis að kaup-
eyrinn sem til þess þarf, sje á reiðum
höndum í ákveðinn tíma, heldur að vjer
getum skilað kaupmönnum öllum þeirra
lánuin, og látum einnig í viðskiptum við
þá hönd selja hendi. Að þeir með þeim
hætti geta selt oss við vægara verði
vöru sína, og knýjast til að gera það,
þegar vjer ekki erum háðir viðskiptum
við einn fremur eun annan. En til
þessa útheimtist mjög mikil og almenn
breyting á hátthaldi voru, já, á hugs-
unarhætti vorum. Vjer þurfum að sjá í
fullu Ijósi viðurstyggð óorðheldni og ó-
skilvísi, að hvort pað kemur fram við
kaupmanninn, tollheimtumanninn, blaða
eða bóksalann, eða hvern annan er vjer
höfum saman við að sælda, jafningja,
yfirboðiim eða undirgefinn, þá eru það
brot móti 7., 8. og 9. boðorðinu, og
giæpir sem ekki ætti að láta óhengda
freinur enn aðra, og sem með vananum
sljófga svo tiltinninguna fyrir öllu fögru
og rjettu, að hætt er við að öll boðorð
sje biotin, aliar skyldur og reglur und-
ir fótum troðnar, og að þjóð vor sakir
þessa verði ávalt í fyrirlitningu meðal
annara þjóða, því ekkert yfii'læti í klæða-
burði munaðarnautn eða annari frain-
göngu, vegur neitt upp á móti því i
nokkurra sannmenntaðra manna augum,
heldur merkir oss enn gleggra skræi-
ingjamaiki.
A. Ætlarðu ekki að fara að hætta
þessum lestri? Mjer er mál að hafa
mig af stað, og þó eitthvað kunni að
vera satt og rjett í því sem þú segir,
þýðir lítið að lesa það yfir mjer einum;
jeg veit ekki hvert jeg er óorðheldnari
eða óskilvisari enn þú, og seint muntu
koma mjer í skilning um, hvernig vjerf i-
tæklingaimir eigum að koniast af án
þess að taka lán, og það núna í liarð-
ærinu. Hitt skil jeg, að það er mikið
betra að hafa nóg í hönduiiuin æfiulega
til þess að kaupa fyrir. J eg þurfti eng-
an íyrirlestur til þess að vita það.
B. Jeg var engan veginn að bregða
þjer um óskilvísi eða hrósa mjer fyrir
skilvísi Enda er óskilvisin sem sótt-
næm pest í viðskiptum manna. |>að er
ekki hægt að vita upptökin eða ferilinn.
Jpað ber einatt við að eiim svikur lof-
oið sitt sem honum alls ekki hafði kom-
ið til hugai' að gera, einmitt fyrir ann-
ara svik og þetta gengur í ótal liðu.
Jeg get sízt búist við að fátæklingar
komizt af án lána, sízt núna, en það
sein jeg vildi gera þjer skiljaulegt, var:
að lántakan hjá kaupmönnuin er óholl-
ari enn hjá öðrum, og til þess að fá
lán bjá öðrum, ríður innst á þekkingu
og trausti á orðheldni og skilvísi lán-
beiðanda; því er svo mjög uudir því
ko.uið að temja sjer þessar dyggðir.
þær eru og, að minni ætlan, skilyrði
fyrir því að sparisjóðir og banki þrifist í
landi voru, eins og þeir ættu þá líka
að venja oss á þær. |>ú segir til lítiis
að ræða um þetta við þig. þ>ú veist að
jeg fei ekki langt, en þú fieinur víða
vm, og getur haidið því á lopti er jeg
hefi sagt; mjer er ekki sárt um það.
A. Jeg sje góð ráð til að halda því
á lopti, það er hægt að útvega þvi fæt-
urnar.
B Eiyttu þá kveðju mína og orð liverj-
um er þú fyrir hittir og heyra vill.
ÍSeg fyrst og fremst þingmönnum
að ekkert mál muni þurta ofar að
standa á dagskrá, hið koinanda sumar.
eun baukamálið; að mjög muni þar
undir komin viðreisn þjóðarinnar að þeir
kotni því v«i á veg.
Seg dugandi drengjum í sveit hverri
að koma jafnframt á fót sparisjóðum
því þeir yrðu að vera bæði sem styttur
og skjólstæðingar bankans.
Seg auðmönnum, hver missir er í
að láta peninga liggja ávaxtarlausa, að
með því að láta t. a. m. 1000 kr. liggja
rótlausar í 4 mánuði missi þeir 20 kr.,
móti því að lána þær móti 6JJ og ef þær
liggi í 5 ár missi þeir 338 kr., og standi
þeiin sem hefðu getað brúkað þær á
skynsaman hátt fyrir enu meiri hagnaði.
Seg unglingum og vinnuhjúuin að
hver ein króna sem þau eignast, geti
(sett á vöxtu) orðið að 14 árum liðnum
að tveim krónum, 10 kr. að 20 kr., 100
að 200 o s. frv. og hve mjög sje þá
þægilegra að taka til þeirra þegar þarf-
irnar íará fyrir alvöru að kalla lieldur
enn að vita þær nú hafa horfið fyrir
hálfvirði þeirra í t. a. m. tóbaki, brennu-
víni, kafí'i, ónýtu „Cattuni11 eða öðru
eyðsluije.
Seg búendum yfir höfuð og sýn
þeim fram á, að engar skuldir sjeu þeim
eins útdráttarsamar og mfinlegar, sem
verzlunarskuldirnar, um ailt fram þurfi
þeir að losa sig við þær, og venja sig
af að fara til kaupmanna, nema borgun
sje í höndum, þá megi þeir vera vissir
um að þeir geti fengið 20 króna virði
raeira' í útlendum varningi fyrir hvert
100 króna virði í kaupeyri sínum enn
þeir fái nú.
Seg og kaupmönnum að vera samhentir
í hiuum nýja sið, að láta engannhiorki
æðri nje lægri hafa tj« þei.ra að láni;
þá muni brátt íalla úr venju að biðja
þá um það og þeir losna mjög við van-
þakklæti það og fiverskyns skapraun
sem verzlunarskuldirnar hala í för með
sjer.
Seg loksins hverjum og einum sem þú
fyrir hittir háum og láum, ríkum og fá-
tækum, ungum og göinlum, körlum og
konum, að fyrir velferð þeirra og heiður
sje enga dyggð nauðsynlegra að temja
sjer, en orðheldni og skilvísi við hvern
sem í hlut á, því með því eflist hjá
oss hlýðni, skyldurækni og reglusemi í
hverjum hlut.
Auglýsingar.
Eit§k ieslrarbúk með orða-
safni eptir Jon A. iijaltaliu fæst inn-
hept hjá Friðbirni Steinssyni á Akur-
eyii fyrir 3,50 kr.
Góður saltfiskur sem er ef
iítið saltaður til að sendast út, en þó
alveg óskemindur, fæst keyptur hjer.
við verzlanina, vættin fyrir 8 krónur.
Oddeyri, 14. marz 1883.
J V. llavsteen.
— Uni næstliðnar velurnætur var mjer
undirskriíuöum dregin hvíthoruótt ær
fulloröin, horutekin, með inínu marki:
hvatriíað hægra, hamarskorið vinstra,
brennimerkt G 8. Þessa á kannast
Ieg ekki við að sje niín eign, og get-
ur því rjettur cigandi, lil næstu far-
daga, vitjað æriimar til mín um leið
og hann Dorgar allann afallinn kostu-
að og seiuur við mig um markið.
Ósi í Moðruvailaki. sókn 1883.
Jon Baldvinsson.
Utgvfdiitli ug pieiiCari : Ujöru Jóusðuu,