Fróði - 02.10.1883, Blaðsíða 2

115. bl.
F E Ó Ð 1.
1883.
292
293
294
selja áburö af jöröu, þann er henni
megi aö notuin verða, nje farga hon-
um á annan hátt. Eigi má hann held-
ur láta burtu hey, sem hann hefir aíl-
aö af jörðunni, nema því aö eins aö
hann fái aptur jalngildi í heyi eða
beit, eöa aö hann í harðindum hafi
látið hcyið gegn ööru endurgjaldi eptir
áskorun hreppsnefndar. Ef móti þessu
er brotið, varðar það fitbyggingu, enda
bæti hann landsdrottni skemmdir á jörðu.
14. gr. Ef reki fylgir jöröu, og er
liann undanskilinn leiguliðanotum, þá
skal leiguliði hirða við þann, er rekur,
fyrir landsdrottin, og marka viðar-
roarki hans. Skal hann gera þetta
sem sjálfur hann ætti, og draga við
tir flæðarmáli, svo eigi taki 6t aptur.
Leiguliði skal eiga af fjöru þeirri áln-
arlöng keíli og þaðan af smærri, ef
eigi er öðruvísi um santiö, eða að
fornu hefir viðgengizt á þeim reka.
Nú rekur hval, og skal leiguliði festa
hann þeim íestum og að öllu bjarga
sem lög ákveða. Gera skal hann og
þegar landsdrottni orð eöa umboös-
manni hans. Rjett er leiguliöa að skera
þegar hval, en ábyrgjast sbal hann
landsdrottni allan þann hval, er hann
sker. Um endurgjald til leiguliða fer
sem lög ákveða.
15. gr. Skyldur er maöur að halda
uppi hú^um þeim öllum, er þá voru,
er hann kom til jarðar og jörðu fylgja,
og ábyrgjast fyrning þeirra, svo skal
hann og viðhalda Öörum nytsömum
mannvirkjum, sem jörðu fylgja, svo
sem túngörðutn, vörzlugörðum, matjurta-
görðum, fjenaöarrjettum, heygörðum,
stíflugörðum og hverju ööru, og endur-
bæta þaö á ári hverju, svo aö nýtilegt
sje, og aö byggja upp að nýju, ef
fallið hefir. Abyrgjast skal leiguliði
ir.ntæðukúgildi jarðar sinnar. aö á-
vallt sjeu til og leigufær. Nú flytur
leiguliði sig frá jörðu, eöa deyr, og
ekkja hans bregður búi, og íkal hann
eða bú hans skila Öllu, er jöiðu fylg-
ir, fullgildu, eöa tneö fullu álagi.
16. gr. Ef skriða fellur á hús
leigujarðar eða þau verða á annan háti
fyrir skemmdum af vöidum náttúrunn-
ar, svo sem af snjóflóði, valnsflóði eða
jarðskjálfta, eða þau farast fyrir elds-
voöa, sem leiguliða veröur eigi sök á
gefin, þá skulu landsdrottinn og leigu-
liöi, ef eigi er ööruvísi um samið, gera
hús aptur í sameiningu. Landsdrott-
inn leggi við til húsagerðar og smíðar,
en leiguliði veggi alla og þök. Þó
skal leiguliöi greiða landsdrottni álag
á hús þau, er fórust, ef þau voru eigi
fullgild eptir áliti úttektarmanna.
17. gr. Ef land jatðar spillist af
vatnságangi, skriðum, sandfoki, eða
öðru því, er leiguiiða verður eigi sök
á gefin, þá geri hann land^drottni orð.
eöa umboðstnanni hans, og er leiguliða
heimilt að krefjast skoöunar á skemmd-
unum. Nú má skemmdir bæta á einu
ári, og bætir land<drottinn og leigu-
liði þær að hefmingi íivor, þó svo aö
Ieiguliði kosti eigi meiru til ennjafn-
gildi hálfri landskuld hans. Veröi
jörö fyrir meiri skemmdum, eöa þeim
skemmdum, að hún rýrni til langframa,
skal meta, hve miklum hluta landskuld-
ar þaö nemi ár hvert utn ákveöinn tíma,
og á þá leiguliði heimting á, að land-
skuld sje sett niður um helming þess,
er skemtndir eru metnar til ár hvert.
18. gr. Leiguliði skal ár hvert
flytja út á tún og í garða allan þann
áburð, er fellur til á leigujörð hans
og vinna upp tún og engi, svo að
hún sje í fullri rækt. Svo skal hann
og nota hlunnindi hennar á þann hátt,
að setn minnst spjöll verði að. Bregöi
hann af þessu lengur en eitt ár í
senn, missir hann ábúöarrjett sinn.
19 gr. Nú eru kveönar jarðabæt-
ur á leiguliða eða sjerstök hiröing á
áburöi, og greinir byggingarbrjef hverjar
jarðabætur sjeu og hve miklar ár hvert,
og hver hirðing áburöar, en leiguliði
vimdir eigi slíkt, sem til skilið var,
eitt ár í senn, og á landsdrottinn
heimtingu á endurgjaldi fyrir jaröa-
bæturnar, eptir óvilhallra manna mati,
ef leiguliði vinnur þær eigi þegar
Vinni leiguliði eigi jaröabætur, eöa
hiröi eigi svo áburð, sem til var skilið
fleiri ár en eitt í senn missir hann og
ábúðarrjett sinn
20 gr. Nú vill Ieiguliði gera jaröa-
bót sem cigi verður talin að eins til
þess, að jörðin sje í góðri rækt og
yfirhöfuð vel seti n, enda sje hún eigi
akveðin í byggingarbrjefi hans, þá skal
hann leita um þaö samkomulags við
landsdiottinn, en nái hann eigi sam-
komulagi við hannj þá er rjett, að
hann íai óvilhalla menn á sinn kostn-
að til aö mcta. hvort þeir ætla var-
anleg not ro.oni verða aö jaröabótinni
og tilvinnandi að gera hana, og skulu
þeir jafnframt gcra nákvæma áætlun
um kO'tnaðinn við jarðabótina og
hversu mikiö eptirgjald eptir jörðina
megi ha'kka íyrir hana til frambúðar.
Landsdrottni skal bjóöa, aö vera við
mat þetta. I.eiguliði skal þá bjóða,
að landsdrottinn láti gera jarðabótina
og borga jafnframt hálfan kostnaðinn
'ið matiö, en að leiguliði skuli svo
halda henni við og greiða þá hækkun
á eptirgjaldinu, sem metin var. Vilji
landsdrottinn það eigi, þá er rjett að
leiguliði geri jaröabótina á sinn kostn-
að. Við úttekt jarðarinnar, er leigu-
liði fer frá henni, skal þá me+a, hversu
mikið jöröin inegi hækka aÖ varanlegu
eptirgjaldi fyrir jarðabótina, og hvern
kostnað hafi þurfl til að gera hana, enda
sje hún í góðu standi eða fullt álag gert
á hana. Kostnaðinn skal frafarandi þá
fá endurgoldinn, en þó eigi með hærri
upphæð en þeirri, setn er 12 sinnum
hærri en hækkun eptirgjaldsins.
21. gr. Nú vill landsdrottinn gera
jarðabót á jörð, sem er í fastri byggingu,
og getur hann þá um það leitað samkomu-
lags við leiguliða, en nái hann þvf eigi,
þá er rjett, að hann láti gera jarðabótina
eigi að síður, en bæti honum fullum bót-
um það, sem verkið kann að spilla leigu-
liðanotum bans, og er jarðabótinni er
lokið, þá getur hann látið óvilhalla menn
skoða hana og meta, hversu mikið jörðin
megi hækka að eptirgjaldi fyrir jarðabót-
ina; jarðabótina getur hann því næst af-
hent leiguliða og ber honum upp frá þvi
að halda henni vel við, og svara henn
ásamt jörðunni í góðu standi eða með
fullu álagi; enn fremur ber honum að
gjalda árlega þá hækkun á eptirgjaldinu,
sem metin var fyrir jarðabótina.
22 gr. Ef leiguliði situr illa leigujörð
sína, svo að tún og engi fara í órækt,
eða bún á annan hátt bíður varanlegar
skemmdir af hans völdum, inrstæðukúgildi
falla og hús hrörna um skör fram, og
því um líkt, hefir hann fyrirgert ábúðar-
rjetti sínum, nema hann lofi að bæta úr
því næsta ár, og setji tryggingu fyrir.
Rjett er að landsdrottinn láti gera skoð-
un á jörðunni, hvort er leiguliði fer frá
henni eða ekki, og meta til verðs skemmdir
pær, er á henni hafa orðið fyrir þessar
sakir, og bæti leiguliði þær að fullu.
23. gr. Er meta skal skemmdir eptir
17. gr., jarðabætur eða jarðaníðslu, skulu
úttektarmenn það gera. Landsdrottinn
og leiguliði borgi skoðunargerð að helm-
ingi hvor, nema þegar svo á stendur, er
segir í 22 grein ; borgar þá leiguliði einn
skoðunargerð, ef hún verður á móti hon-
um, en landsdrottinn ella.
24. gr. Leiguliði skal greiða alla þá
skatta og skyldur, sem á leigujörðu hans
liggja, og halda uppi öilum lögskilum af
henni, landsdrottni kostnaðarlaust að öllu.
Eindagi á kúgildaleigum er fyrir Mikaels-
messu ár hvert, en á landskuld fyrir
hvers árs fardaga. Nú greiðir eigi leigu-
liði jarðargjöld á næsta misseri eptir ein-
daga, og hefir hann fyrirgert ábúðarrjetti
sínum í næstu fardögum, þótt honum sje
eigi byggt út af jörðinni.
25. gr. Skyldur er leiguliði, þótt eigi
sje til skilið, að færa ieigur og landskuld
á heimili landsdrottins ókeypis, ef eigi
er fjær, en þingmannaleið nemi, ella hafl
landsdrottinn umboðsmann, er eigi búi
fjær og taki við jarðargjöldum.
26. gr. þá er landsdrottinn vill neyta
rjettar síns að byggja leiguliða út af jörðu
sinni, áður en byggingartíminn er á
enda, skal haun það gert hafa fyrir jól ;
en leiguliði skal af jörðu fara í næstu far-
dögum á eptir. Útbygging skal brjefleg
vera og við votta, enda sje svo skýrt að
kveðið í henni, að leiguliði hafi að vísu
að ganga, að hann eigi af jörðu að fara.
27. gr. Nú vill maður flytja sig af
leigujörð sinni áður en ábúðartími hans
er liðinn, og skal hann hafa sagt jörðu
lausri fyrir jól. Skal hann segja lands-
drottni eða umboðsraanni hans upp leigu-
mála brjeflega og við votta
28. gr. Ef leiguliði segir eigi lausri
leigujörð sinni eptir lögutn, en flytur sig
af henni, geldur hann landsdrottni leigur
uæsta ár og landskuld. Má landsdrottinn
nýta sjer jörð sem hann vill, eða byggja
óðrum. Nú hefir leiguliði sagt jörðu lausri