Fróði - 19.10.1883, Blaðsíða 3

1883
í R Ó Ð 1.
117. bl.
319
þenst öt með svo miklu afli, að hvorki
grjót nje dbifanlegir hamrar geta staö-
izt það.
Vatnið er hið algengasta efni á
jörðinni; af yfirborði jarðar eru sævi
huldir. í loptinu eru líka mikið af því,
sem vatnsgufa eða ský. Það hylor
fjallatindana sem snjór og jökull, og
sem fs þekur það höfin umhvefis bæöi
heimskautin. Það er líka í flestum
þeim efnum sem til heyra jurta og
dýraríkinu; það finnst einnig í mörg-
um málmum og steintegundum. af
káli og rófum eru vatn; af jaröeptum
J o. s. frv.
Allt það vatn, sem kcmur fyrir í
náttúrunni er meira eða minna óhreint,
blandað öðrurn efnuin. En af því að
vatnið er í daglegu lífi notað til drykkjar
og haft f drykki, svo sem öl, kaffi,
tevatn, þá er þaö nauðsynlegt, að kunna
að þekkja óheilnæmt vatn frá því, er
hreint erog heilnæmt. Ilin helztu efni
scm f vatninu eru, eru kalk eða krít
(kolasört kalk) og brennisteinssört kalk
(= Gips), matarsalt (kloratríum), og
magniuinsölt o. fl. Alveg hreint vatn
verður eigi haft sem drykkur, því þaö
er bæöi óholt og hefir daufan og við-
bjóðslegan smekk. Tært og ferskt
lindarvatn sem bæði er bragðgott og
heilnæmt, cr mjög óhreint, blandað
iniklu af öðrum efnum og er óhreinna
en áarvatn. f*að felur ekki að eins í
sjer lopttegundir, sein valda hinum
ferska smekk, sem þaö hefir heldur og
líka mikið af áður nefndum efnum. Menn
gera vanalega mun á sævarvatni (salt-
vatni) og fersku vatni. I hvorumtveggju
er matarsalt, en misjafnlega mikiö.
1 sævarvatni er mcst af Natríum og
Magní umsöltum, en miklu minna a(
kalksöltum; en ferskt vatn inniheldur
kalksölt, og að eins lítið af Natríum
og MagnfumsÖltuni. í sævarvatni er
miklu meira salt enn í fersku vatni.
Það vatn sem hefir með sjcr efni
fir steinaríkinu er ávalt hart (þ. e.
strftt á bragðið) En regn og upp-
sprettuvatn, sem hefír lftið í sjer af
annarlegum efnum, er kallað aö sjc
injúkt á bragðir.
Það vatn, sem er hart, getur veriö
ágætt drykkjar vatn, en miður gengur
að sjóða í því, þ. e. vatn sein gips
og krít er í. Vatnið er kallað hart
þegar sápa freyðir eigi á því. Ilart
kalkvatn má gera mjúkt með því aö
sjóða þaö, þó er cigi hægt að mýkja
það vatn sem gips er f á þann hátt.
Það iná svo mikið segja um nyt-
scmi vatnsins og hverja þýðingu það
hcíir fyrir mannlífið. Iljcr er að eins
bent á lftið eitt. Ilvort sem það er
fljótandi, fast eða í gufulíki, er það til
ómetanlegs gagns fyrir menn í svo
mörgu tilliti. En það er ekki að eins
til mikilla notaí náttúrunni; það styð-
ur lfka mjög aö því að auka fegurð
náttúrunnar. Skýbólstrarnir, sem koma
íratn í síbreytilegum myndum og regn-
boginn, sem er svo aðdáanlega fagur,
koma fram við áhrif sólarljóssins á
320
vatnsgufurnar; og það vitum vjer allir,
hve mikiö fegurð landsins er komin
undir þeim áhrifum, sem vatnið heíir
á það, hvort setn það er hin tæri, spegil-
bjarti sjór, hinn hægstreymandi lækur
eða dynjandi fossar, eða hið dimmbláa,
glampandi úthaf, sem cr „ímynd eylifð-
arinnar“.
(Þýtt að mestu úr „Skildringer af
Naturvidenskaberne for Alle.)
Svend Hcrsleb Grundtvig.
f. 9. sept. 1824, d. 14. júlí 1883.
Eptir Bertel E. 0. porleifsson.
Stefna og straumur vorra tíma heimt-
ar það, og pað með fullum rjetti, að
bókfræðisfjesjóði fyrri tíma, sem aukizt
hafa um aldur og ár að innstæðu og
rentu, ekki sjeu látnir mygla og maur-
etast í köndruðum og á hylium og byrgð-
ir með bröndum, keldur látnir ganga
sem tíðast manna á meðal í sem feg-
urstri og skírastri mynd, bornir fram af
þeirn, sem bezt kunnu með að fara.
það er skilyrði fyrir því, að lundarein-
kenni, ættarsvipur og þjóðernisblær
hverrar þjóðar, verði ekki brotið upp og
berist burtu í fossandi fiaumi heims-
menntunarinnar, sem allt af er í vexti,
og hverfi svo í hafsró gleymskunnar.
|>að myndar mörk og vaðsteina, sem
kunnugur maður ætíð getur áttað sig á
og ratað eptir.
„Framtíðin mun gera erfðakröfu í bú
nútíðarinnar og heimta þar arfleifð sína
frá fortiðinni", sagði Sveinn Grundtvig
1867, og „honum verður það að þakka
ef framtíðin ekki höfðar mál út af því
á móti okkur“, segir Otto Borchsenius
fyrir Dana hönd, þar sem hann minnt-
ist Sv. Grundtvigs í blaðinu „Ude og
IIjemme“.
Dr. Wimmer hefir og minnst hins
framliðna embættisbróður síns í „Ulu-
streret Tídende11 og ritað þar helztu
æfiatriði hans. Jeg ætla að gefalesend-
um ,.Fróða“ stutt ágrip af þeim.
Sv. H. Grundtvig var næst elzti son-
ur gamla Grundtvigs (N. F. S.) og fyrri
konu hans; hann er fæddur í Kaupmanna-
höfn 9. sept. 1824. Faðir hans var þá
aðstoðarprestur við ,. Frelsarakirkjuna".
Faðir hans annaðist sjálfur uppfræðingu
barna sinna, hann átti bókasafn mikið
og gott, og Sveinn sökkti sjer þegar á
unga aldri ofan í að lesa beztu skáld-
og sögurit Dana, en einkum var hugur
hans allur í fornsögum íslendinga og
þjóðkvæðum Dana, orðskviðum o. þ.h.
Jón Sigurðsson kenndi honum þá ís-
lenzku; seinna gáfu þeir út saman, svo
sem kunnugt er, „íslenzk fornkvæði41
I—III, 1854—59, en áttu mikið eptir;
Sv. Grundtvig fór þar sem flestum þeim,
er tilsagnar nutu hjá J. S. eður unnu
saman við hann, þeir báru þess jafnan
mörk og menjar alla æfi síðan. J>au áhrif
sem sú tilsögn og samvinna Gr. við Jón
321
Sigurðsson hefir haft á allan starfsmáta
mark og afrek hans leynir sjer hvergi.
Að því er Dr. Wimmer segist frá,
rjeði atvik eitt því, að hugur Sv. Gr.
hneigðist mest að þjóðkvæðunum, og
að hann fjekkst mest við þau allan ald-
ur sinn, fremur öðrum fornfræðum. Faðir
hans hatði sum sje 1839 komizt yfir hand-
rit frá 1656, þar sem mörg þjóðkvæði
voru áritin; hinn ungi Sveinn, hann var
þá 15 vetra, hafði sjer það til skemmt-
unar að bera handrit þetta saman við
önnur þvílík handrit á bókahlöðum og
þjóðkvæði þau er prentuð höfðu verið,
varð hann þess þó skjótt vísari, að þar
var bæði hirðulaust og ófróðlega með
farið miklu og vænu efni og mörgu spillt,
og það er svo að sjá á orðum hans á
einum stað, eins og hann þá hafi stigið
á stokk og strengt þess heit, að verja
æfi sinni til, og kosta kapps um, að
safna, og gera almenningi sem aðgengi-
legust, í sem upprunalegastri og heilleg-
astri mynd öll þau þjóðkvæði, sem hann
fjekk höndum yfir komizt, enda hefir
hann ekki lagt það heit undir höfuð.
„Ensk og skotsk þjóðkvæði þýdd á dönsku
með ymsum athugasemdum11, var það
fyrsta sem Grundtvig gaf útl842; hann
var þá á 18. ári, og komu að eins út
2 hefti það ár, svo ferðaðist hann með
föður sínum um England 1843 ogkynnt-
ist þar fornum kveðskap Breta og lauk
við þessa útgáfu 1846. Fjekk hann hrós
fyrir, enda sýndi hann þar sem síðarað
hann hafði sjerstaka ást á, og næma til-
finningu fyrir miðaldaþjóðkvæðunum, og
öllum fornfróðleik og var mjög sýnt um
skáldskap, og Ijetu ljettilega þýðingar,
enda orti hann mörg snotur smákvæði
síðar. Sv. Gr hefir meðal annars þýtt
lipurt og all nákvæmt „Sonartorrek“
Egils Skallagrímssonar, var þýðing sú
prentuð með pennamyndum eptir málara
S. Fröhlich í vikublaðinu „Ude og
Hjemme11 fyrir fáum árum,
Sv. Gr. ljet námspróf sín sitja á
hakanum þangað til 1846 að hann tók
stúdentspróf, og næsta ár „annað exa-
meu“, sem svo var kallað, en bæði áður
og eptir var hann allur í því að grúska
í gömul norræn handrit og fornar skræð-
ur og sinnti lítt háskólalestri og hugsaði
ekki um próf unz hann 1860, þá er hann
var orðinn nafnkunnur maður, og kom
til hugar að verða kennari við háskól-
ann á efri ávum, tók meistarapróf í
norrænni málfræði.
Sv. Gr. var alla æfi vakinn og sof-
inn í því að grafa upp og safna alls
konar þjóðkvæðum, munnmælum, þul-
um og talsháttum og orðskviðum, minnti
menn allt af við og við á, að safna
slíku. Líktist hann í þessu sem öðru
mjög Jóni Sigurðssyni og átti að lokum
svo mikið safn af ölla þessu, að þess
munu eindæmi, og svo var elja hans
og starfsemi mikil, að öllu þessu mikla
safni og mörgu löppum hafði haun rað-
að og skipað niður svo, að það er hið