Fróði - 17.04.1884, Page 2

129. bl.
í E 6 Ð 1.
1884.
100
J>að er alltítt, að þau komast á sveitina,
er þau hafa náð fullorðinsárunum og
taka að auka kyn sitt. A litlu svæði
hjer norðanlands þekki jeg nokkrar slík-
ar ættir, sem eru eins og skyldu-kúgildi
á sveitum sínum í svo marga liði, sem
jeg hefi sögur af. jpessi ættarfylgja held
jeg að stafi af pví, að þurfamennirnir
eru sjálfir látnir ala upp börnsín. Yæru
þau alin upp á góðum, eða að minnsta
kosti meðal bæjum, þar sem þau vend-
ust við dugnað og reglusemi, mundi
þessi hreppshugsun ekki verða eins •töð-
ug ættarfylgja. Nokkrir munu svara og
segja, að þetta ráðleysi og fátækt, sem
venjulega er uudanfari sveitarlánsins,
stafi af skaplöstum sem opt og tíðum
sjeu ættgengir og verði alls ekki lagfærðir
með uppeldinu, hversu gott sem það
væri. Víst veit jeg, að þessir menn
hafa mikið til síns máls, en jeg veit
líka hitt, að þessir málshættir eru sann-
ir: „Hvað ungur nemur gamall temur",
„Opt gerir uppfóstrið ólíka bræður“, og'
margir ffeiri líks efnis, enda þekki jeg
nokkra menn, sem hafa alizt upp á sveit,
en ekki hjá fcreldrum sínum og sem
hafa orðið góðir efnamenn og gildir
bsendur. |>að er því mín hjartans sann-
færing, að þessi margnefndu sveitarlán,
sjeu sannkölluð hefndargjöf og verði alls
ekki að til ætluðum notum. J>au ættu
því að af nemast með öllu, helzt með
lögum, af því ekki er að búast við, að
gamla venjan verði lögð niður allt í einn.
En þegar það kemur fyrir, að einhver
fátækur bóndi í hreppnum þarf styrks
með, þá skal, í staðinn fyrir sveitarlán,
ala upp á hreppnum svo margt afbörn-
um hans eða skylduómögum, að hann
verði sjálfbjarga með þau, sem hann
hefir eptir. Ef fátæklingurinn hefir orð-
ið þurfandi fyrir einhverjar sjerstakar
orsakir, svo sem slys, sjúkdóm eða eitt-
hvað því líkt, skal honum hjálpað með
frjálsum samskotum í eitt skipti fyrir
öll. Á sama hátt skal og hjálpa ein-
stökum dugnaðar- og ráðdeildarmönnum,
101
102
ef hreppsnefnd og meiri hluti hrepps-
bænda álítur að það muni duga. Mjer
mun vorða svai’að, að með þessu fyrir-
komulagi muni styrkur til þurfamanna
vaxa, en alls ekki minnka og getur ver-
ið að það yrði í bráðina. Jeg hefi opt
heyrt það. er tilrætt hefir orðið nm þessi
þurfamannalán, að bændur hafa þótzt
koma ár sinni vel fyrir borð, er þeir
bafi komizt af ineð að leggja svo sem
2 eða 3 ómagameðlög þeim bónda, sem
hafði eina 6—8 ómaga að annast og
talið þetta gróða fyrir hreppinn í sam-
anburði við það, að slá öllu í sundur.
Stundum hefir það samt viljað til, að
þurfalingur hefir haft út fjórða ómaga-
meðlagið þegar fram á útmánuðina kom.
|>á er og töluverður ábaggi að því, fyrir
hreppsfjelagið, að ábyrgjast jarðarskika
þá, sem þessum vandræðamönnum er
koti’að niður á. |>egar börn þeirra eru
komin yfir fermingu, þá fara þau gjarn-
an í vist til bænda í hreppnum. sem
vinnuhjú, en þá sjá þeir fyrst hvernig
þau hafa verið alin upp, því þá geta
þeir, ef til vill, ekki notað þau fyrir ó-
þægð, vankunnáttu eða vesaldómi eða
öllu þessu. Má jeg þá spyrja? ætli það
hefði ekki verið betra fyrir bændur að
ala börnin upp sjálfir og reyna að gera
úr þeim dugandi vinnuhjú, ef það hefir
verið unnt? Er ekki betra að gjalda
fieiri krónur og vita þeim vel varið, held-
ur enn færri og vita þeim illa varið?
|>ess ber líka að gæta, að ómagameðlög-
in fara ekki út úr landinu fyrir munað-
arvöru eða ónýtt kram, þau fara ekki
einu sinni út úr hreppnum. Hver bóndi,
sem heldur ómaga- fær með honum út-
svar sitt, stundum meira, stundum minna,
eptir því sem hann er efnaður. Einhver
kann að segja, að ef flest börn þeirra
er af sveit þiggja færu út á hreppinn í
einu, þá gætu þau ekki öll fengið góða
staði. og þau sem á þann hátt lentu í
lökustu stöðunum mundu fá litlu betra
uppeldi, en þau hefðu fengið hjá foreldr-
um sínum, |>að getur og verið, að í
stöku hrepp sjeu svo margir þurfamenn,
að óhægt yrði í bráðina að útvega upp-
fóstur flestum börnum þeirra, en það
mundi lagfærast með tímanum, enda er
það betra að láta börnin alast upp hjá
öðrum fátæklingum, ef þeir eru þekktir
að dugnaði og reglusemi og þiggja ekki
af sveit. Slíkir staðir eru opt hinir beztu
fyrir börn að afast upp á. Hreppsbörnin
fá þar sama nppeldi og börn húsbóndans>
eins O'g að sönnu mun vera algengast
hjer á landi, að undantekinni hinni kostn-
aðarsamari menntun, sem efnagóðir
bændur geta látið börnum sínum í tje.
J>ótt nú svo skyldi fara r sem ekki
er víst, að þurfamannastyrkurinn yxi við
þessa breytiugu, sem jeg hef bent á hjer
að framan, þá er jeg viss um, að það
borgaði sig eptir fá ár, því þá vrði eng-
inn til í hreppnum, sem legðist í leti og
ómennsku fyrir þær sakir, að hann hefði
þegið af sveit, og jeg hygg að menn
mundu meira óttast það, að börnin yrðii
tekin frá þeim og sett út á sveitina og
leggja nokkuð á sig til að forðast það,
en þeir nú óttast óvirðing þá og rjett-
indamissi, er sveitarstyrk fylgir. Mjer
mnn verða svarað, að hjá þessum fá-
tæklingum verði barnauppeldinu ábóta-
vant á líkan hátt og áður er sagt að
eigi sjer stað hjá þeim eraf sveit þiggja.
Nei, alls ekki á sama hátt. |>au verða
ef til TÍll, að þola skort, en jeg geri ráð
fyrir, að þeir, sem eru svo vandir að
virðingu sinni og bera svo mikla rækt
til barna sinna. að þeir vilja ekki að þau
komist á hreppinn, hljóti að hafa góð á-
hrif á þau í uppeldinu. Að minnsta
kosti er það víst, að þau venjast ekki á
að heimta allt af sveitarnefndinni og biðja
henni svo og hreppnum í beíld sinni.
haturslegra óbæna fyrir allan styrkinn,
sem optast þykir of lítill 02 ilía úti lát-
inn. |>egar um engan styrk er aðræða,
þá er ekki hætt við sliku. Neyðin mundi
kenna þeim að spinna, annars væri það
ekki veruleg neyj) Jeg er líka sann-
færður um það, að margur efnamaður
Chartum, svo fórum vjer enn um eyði-
merkur i 2 mánuði. J>ar sáum vjer
stærri fjöil enn vjer nokkurn tíma höfð-
um áður sjeð. |>á komum vjer að stóru
vatni (rauða hafinu) og fórum út á skip,
ó konungur! þessi skip eru fjarska st'ór;
stór eins og fjöll. Síðan komum \jer í
höfuðbæ Tyrkja (Egypta), þar sáum
vjer fyrst, að Tyrkir hafa engin völd,
en Evrópumenn ráða einir landinu.
Síðan komurn vjer að öðru stóru vatni
(Miðjarðarhafinu). um það sigldum vjer
lengi unz vjer komum að ey (Malta) og
var oss sagt, að drottningin ætti hana,
nú hjeldum vjer að ferðinni væri lokið
og að drottuingin mundi búa hjer; en
svo var ekki, vjer urðum að fara enn
lengra og oss var sagt að enn væri eigi
hálfnað, svo vjer fórum að örvænta. um,
að vjer nokkurn tíma kæmumst úr þess-
ari ferð. |>á komum vjer að landi,
sem Evrópumenn eiga, en íbúuarnir
voru að útliti og búningi eins og Arab-
ar (Algeir). |>ví næst komum vjer að
hárri ey, sem Evrópumenu eiga, en þó
ekki drottningin (Lissabon?); þessi ey var
í þriðja vatninu (Atlantshafinu).
Enn sigldum vjer í marga daga unz
vjer kornum til Englands. 0 því líkur
undra fjöldi af skipum (Themsá), möstr-
in voru svo mörg, að maður hefði getað
ímyndað sjer, að þar væri skógur og að
trjen yxu upp úr vatninu. J>egar vjer
fórum upp fljótið, klifruðu skipstjórarnir
upp í masturtoppana og hrópuðu „þarna
koma mennirnir frá Uganda, gerið rúm
fyrir þá“ og undir eins viku öll skip til
hliðar*.
*) J>etta er auðsjáanlega tilbúningur
sendimanna, bæði til þess að smjaðra
fyrir konunginum og til þess að sýna
hve mikiis þeir hefðu verið metnir.
Nú komum vjer til London. Drottn-
ingin sendi höfðingja á móti oss með
vagn og tvo hesta*. I London eru svo
margir liestar, að það er ómögulegt að
telja þá. Húsin eru byggð úr steini; ó
konungur! þau eru dýrðleg, dýrðleg!
Menn byggja fyrst tvo veggi úr steini og
eru þeir svo langir, að ekki sjezt út fyr-
ir endann á þeim**; fyrir innan veggina
eru húsin; eiginlega er allt eitt hús, en
hólfað sundur svo fjöldi fólks býr í þeim.
Enginti getur talið hvað margt fólk býr
í einu húsi. (Niðurl.).
*) J>að var kristniboði Kutchinson. er
tók á móti sendimönnunum, en þeir
ímynduðu sjer að drottningin hefði
sent hann, því í smáríkjunum í Af-
ríku gerist ekkert nema það sje að
tilstilli kunungsi-ns.
**) Hjer gerir sendimaður hinar saman-
hangandi húsaraðir við hverja götu
að tveim veggjum.