Fróði - 10.11.1884, Blaðsíða 3

1884.
I R Ó Ð 1.
140. lb.
135
miklum erfiðleikum, tímalengd og kostn-
aði. í öðrum þjettbyggðum og fólks-
mörgum löndum, par sem auðvelt er
jafnan að leita læknis, hefir pó pótt
nauðsynlegt að gefa út læningabæ'kur
handa alpýðu, en eptir pví sem hjer hag-
ar til er pessi nauðsyn pó margfalt
meiri.
Höfundurinn getur pess við hvern
pann sjúkdóm, sem ekki er nema lækn-
ismeðfæri, að leita verði læknis svo flótt
sem kostur er á, en segir nákæmlega
fyrir, hvernig sjúklingnum eigi að hjúkra
og hvað við hann að reyna, meðan lækn-
ishjálpin ekki fæst. Við aðra sjúkdóma
sem ekki eru eins hættulegir, kennir
hann öll helztu ráð, er alpýðumenn geta
átt kost á, sjerstaklega aðbúð og að-
hlynning að hinum sjúka og svo hverja
læknisdóma við skuli hafa. Telur hann
allmargar innlendar lækningajurtir, sem
opt má vera að reynist eins vel og út-
lend læknismeðul við sumum kvillum, og
getur um hvernig eigi að nota pær. J>á
bendir hann og á helztu ráð, sem menn
geta við haft til að reyna að lífga við
menn, er drukknað hafa, orðið úti eða
kafnað. Að sfðustu gefur hann góðan
leiðarvísir um notkun algengustu með-
ala og til að útvega sjer dálítið lyfja-
safn til heimilisparfa eða húsapothek,
sem hverju heimili í fjarlægð við lækni
og lyfjabúð er mjög parflegt að eiga til
pess að geta gripið til pegar pörf krefur.
Höfundurinn talar í pessari bók lít-
ið um barnasjúkdóma, og er pað fyrir
pá sök, að hann hefir í hyggju að gefa
út sjerstaka bók um meðferð og lækn-
ingar barna, og munu margir óska pess,
að bók um jafn nauðsynlegt efni frá hendi
slíks manns, sem doktor Jónasen er,
komi á prent sem allra fyrst verða má.
Fyrst og síðast minnir höfnndurinn
í pessari lækningabók sinni á pað: „sem
menn aldrei ættu að gleyma, eigi hvað
sízt pegar um sjúkdóm er að ræða, og
pað er að sjá um. að hafa sem bezt
andrúmslopt í húsum, að gæta
allrar varúðar í mat og drykk
og alls hreinlætis‘\
Lækningabók pessi er að stærð full-
ar 30 arkir í stóru 8 b!. broti og vönd-
uð að • pappír, prentun og öðrum frá-
gangi. Verð hennar í kápu er að eins
3 kr.. sem er gjafverð á svo stórri bók
og vel af hendi leystri. Framsetning
efnisins er svo ljós og lipur sem verða
má, og er pað eigi öllum gefið, að rita
svo viðfeldið og auðskilið mál fyrir al-
pýðu um slíkt efni. En dr. Jónassen
hefir hjer sýnt, að hann hefir eigi síður
máttinn enn viljann til að fræða alpýðu-
menn- ættjarðar sinnar, og að gera pað
efni, sem mörgum heilum og hraustum
pykir fremur leiðinlegt að lesa um,
skemmtilegt og fýsilegt.
Dr. Jónassen á eigi að eins beztu
pakkir heldur og hinn mesta heiðurskil-
inn bæði fyrir pessa lækningabók og
hina fyrri um eðli og heilbrigði mann-
136
legs líkama. Lækningabókin ætti að
komast á hvert heimili í landinu, en
bókin um eðli og heilbrigði mannlegs lík-
ama ætti að vera í höndum hvers manns,
hvort heldur hann er yngri eður eldri.
|>að er gott að geta linað eða læknað
sjúkdóm, pegar hann hefir heirasótt
mann, en pó er meira vert, að geta varnað
honum að koma. — „Betra er heilt enn
vel gróið“.
Sönglistin hjá Norðmönnum i fornöld.
(Niöurl). Menn voru og vanir, að
því er segir, að syngja á hörpu með
kvæðuin. Hvernig harpa hefir verið
byggð finnst eigi fullkomlega lýst. En
stundum var hún allstór, og á einum
stað segir þótt þaö sje reyndar í æfin-
týrasögu, aö vaxin kona hafi getaö
staðið í kassanum undir söngbotninum.
Paö er líka sagt, aö harpslaginn liafi
sett hanzka sjer á hendur, er hann
vildi leiða fram öfluga tóna. Hafa
hanzkar þessir vafalaust verið með
inálmnögluin.
Af strengjahljóðfærum er og tal-
að um fiðlu í sögunuin og gígju. Með
því að Snorri talar bæöi um fiðl-
ara og gígjara undir eins, má ætla að
Noröinenn hafi þegar á 13. öld gert
greinarmun á þessuin nöfnum; en þau
voru höfð jöfnum höndum í fornöld.
Hafi þau þá með þeim táknaö tvö ólík
hljóðfæri. Það er víst, að Norðmenn
höfðu gígjn í lok 12. aldar; cn hvort
þeir hafi þekkt hana í heiðni er óvfst.
Að þvf er Snorri segir, er bæði hún og
fiðlan gamlar á Norðurlöndum. Hann
segir, að Hugleikur Oppsalakonungur
hafi haft við hirð sfna allskonar leik-
ara, harpara, gígjara og fiðlara. Hann
liíði þó nokkrum öldura fyrir daga
Haraldar hárfagra. En samt getur
verið að hann nefni hljóðfæri fornkon-
unganna, eptir þeim nöfnum er tíðk-
uðust á hans dögum. Merkilegt er það
þó aö því er síðari frásöguna snertir,
að íslenzkur höfðingi, Mörður, er lifði
á síöari hluta 10. aldar og var fyr
uppi enn Ölafur Skautkouungur, var að
auknafni kallaðor G í g j a. Þaö bend-
ir á aö gígjan hafi þekkst á Norður-
löndum og er því eigi ólfklegt að hún
hafi verið höfð við hirð Ólafs konungs.
Hvergi er gígjum lýst.
Organ og tvö önnur hljóðfæri, Sim-
fon og Salterinn er mjög mikið talað um
í Iliddarasögum og lygalegum æfmtýra-
sögum frá 14. og 15. öld. Má af því
ætla að þau hafi þekkst á Norðurlöndum.
Að því er Organið snertir þá vita menn
að það var haft þegar á 7. öld í Suður-
Evrópu. En mjög var það ófullkomið pá.
í byrjun 14. aldar var það bæði n«tað
og búið til í Noregi.
Simphonia hjet áMiðöldum nokk-
urs konar blásturshljóðfæri og Ps a 1 te ri-
um harpa eða handorgan. íljá sumum ’
sagnariturum kemur og fyrir orðið b u m b a. j
«Voru bumbur barðar». f>að voru trumbur.
137
Söngur, harpa, gigja, pípa, organ,
og trumba, er allt nefntí norskum æfin-
týrum frá 14. og 15. öld er talað er um
söng er tíðkaðist á hátíðum. Að þessi
hljóðfærl eru öll nefnd til samans híýtur
að vera komið af því, að þau hafi verið
höfð á þeim tíma. Sagnaritararnir sjálfir
hafa ef til vill, verið vitni að því við slík
tækifæri.
Af þvf, er segir f sögum má ætla að
það hafi snemma tíðkast á Norðurlöndum
að konungarnir og líklega höfðingjar að
dæmi þeirra hafi látið syngja fyrir sjer,
einkum er þeir sátu yfir borðum.
Söngur og hörpusláttur var hvort-
tveggja mikils metið af því að það stóð í
svo nánu sambandi við skáldlistina og
hörpusláttur þar að auki var hafður við
Guðsþjónustugerðir. En þegar það er
frá skilið, er svo að sjá, sem tigið fólk
hafi eigi metið mikils annars konar söngva
og hljóðfæraslátt. pvert á móti kemur
það fyrir að Norðmenn í fornöld báru
fyrirlitningu fyrir þeim, er það iðkuðu og
kallaðir voru trúðar og leikarar.
Gömlu Norðmenn dönsuðu eigi ept-
ir hljóðfæraslætti eins og menn gera nú,
heldur eptir vísnalögum er þeir sungu,
sem dönsuðu. Vísurnar voru ymislegs
efnis. Ymist voru það ástarvísur, man-
söngsvísur eða háðvísur, stundum sögu-
iegs efnis. þessar vísur voru kallaðar
dansar. pað álti við, að þeir, er döns-
uðu færu eptir efni þeirra. pá, er dans-
að var eptir mansöngsvísum, sungu menn
og konur á víxl. Ymsir ósiðir fylgdu
dönsum þessum og voru kristnir klerkar
þeim illa reiðir og gerðu mikið til að
afnema þá. Eigi vita menn hvort þessir
dansar voru tiðkaðir í heiðni. En líkindi
eru til pess, því að í byrjun 12. aldar
voru þeir i fullu gengi. Vikivaka-dansar
eða söguljóðadansar hjeldust hjer fram á
18. öld. Flestir af þeim, er dönsuðu
sungu að eins viðkvæðið.
Nú er komin önnur öld.
Uppi forna sönglist dagar.
Já, vjer erum lengra komnir enn for-
feður vorir. En þegar á allt er lítið,
eru sönglegar framfarir vorar smáar og
víða á því lægsta stigi, sem getur verið.
Söngmenntun vor er eitt af því, er þarf
mjög mikilla umbóta og eflingar við.
Heima í sveitum vorum mun söngurinn
vfða mega heyra undir það, er hljóðfræð-
ingur vor einn ( fornöld kallaði «vitlaust
hljóð», enn «listalegt hljóð« mun sjaldgæf-
ara. Ur þessu leitast nú ymsir við að
bæta, er unna söng og eiga þeir þakkir
skilið. En sem eðlilegt er verður margt
hjá þeim ónákvæmt og rangt, því að opt
verða þeir að byggja trú sína á eigin
rannsókn. En hvar eigaþeir að íá full-
komna þekkingu í söng? A skólunum-
Svo ætti að vera, en reynslan sýnir að
«fulIkoinna þekkingin» á þar eigi ætíð
heima. En til þess söngmenntunin geti
fullkomnast og breiðst út um land, er nauð-
syniegt að söngurinn sje rækilega kenndur
í þeim skólum þar sem hann á að keuna.