Fróði - 09.12.1884, Blaðsíða 2

142 bl<
I R Ó Ð 1.
1884.
256
257
258
hegningarlögunum er trújátningarfrelsið í
rauninni fengið, en pó eigi íullum stöf-
um fyr en í stjórnarskránni.
Y. kafli stjórnskrárinnar liljóðar
pannig:
„45. gr. Hin evangeliska lúterska kirkja
„skal vera pjóðkirkja á Islandi, og skal
„hið opinbera að pvi leyti styrkja hana
„og vemda.
„46. gr. Landsmenn eiga rétt á að
„stofna félög til að pjóna Guði með peim
„hætti sem bezt á við sannfæríngu hvers
„eins; pó má ekki kenna eða fremja
„neitt sem er gagnstætt góðu siðferði og
„alsherjarreglu.
„47. gr. Enginn má neins í missa af
„borgaralegum og pjóðlegum réttindum
„fyrir sakir trúarbragða sinna, né heldr
„má nokkurr fyrir pá sök skorast undan-
„almennri félagsskyldu“.
|>ótt nú auðsætt sé á pessum prem
greinum, að pær veita landsmönnum trú-
bragðafrelsi, og pað i stórskömtum, pótt
í almennum orðatiltækjum sé, geng eg
að pví vísu, að enda fjöldanum af lands-
mönnum muni pykja frelsi petta miklu
minna en mér pykir. |>etta ræð eg af
hinum mörgu greinum í blöðunum um
ófrelsi í trúarefnum, um hreyfíngarnar i
Reyðarfirði, um aðskilnað á ríki og kirkju.
jþetta hlýtr að koma til af pví að svo
margir skilja öðru visi en eg orðin:
mannfrelsi,pegnfrelsi,pjóðfrelsi,
svo og orðin ríki, stjórn eðr land-
s t j ó r n, og skulum við pví, lesari góðr,
taka okkr dálítinn útúrdúr, til pess að
skýra orð pessi ögn fyrir okkr. En eigi
máttu samt búast við hjá mér að fá neina
lögfræði né landstjórnarfræði.
Orðið riki pýðir vald og mátt. J>að
hefir sérílagi haft verið um vald höfðíngja
yfir sínum mönnum, og síðan um vald
og yfirráð konúnga yfir pegnum sínum
og löndum, og merkir pá riki ýmist kon-
úngsvaldið sjálft, eðr pá liðsafla pann eðr
og land pað er konúngar höfðu yfir að
bjóða, með pví að mannfjöldinn og land-
stærðin voru helztu skilyrði eðr megin.
stoðir konúngsvaldsins. En nú á dögum.
síðan konúngar deilt hafa valdinu með
pegnum sinum, pýðir ríki ýmist hið sama
sem hið lögskipaða pjóðfjelag.
eðr 1 ögfélagið, ýmist pjóðvaldið
sjálft eðr landsvaldið. Landsvaldinu
er nú niðrskipað með landslögunum og
fengið í hendr nokkrum mönnum til með-
ferðar og framkvæmdar. Allir pessir
menn til samans teknir, eðr pó einkum
hinir æðstu peirra, heita stjórn eðr
landstjórn. Landsvaldið býr í lands-
lögunum. Landslögin eru boðorð lands-
valdsins, mælir pess og undirstöð. J>egn-
unum er skylt að hlýða landslögunum,
bvort er peir vilja eðr eigi, fyrir pví að
10. maí 1858 um landamæri trú-
bragðafnelsisins (Lovs. f. Isl. XVII.,
320—22) og bréfsinntak dómsmála-
stj. 13. maí 1869 í bréfi hennar 21.
sept. 1870 til amtmanns Havsteins
um sama efni (iStjórut. III, 98—99).
í lögunum býr vald pað, er prýstir og
pröngvar, knýr og neyðir pcgnana. J>ó
fylgir eigi slíkt vald eðr slík helgi öllum
landslögum, heldr eingöngu peim er heita
algjörleg (absolut) lög. Út af peim
má eigi bregða, pau eru óafbrigðileg
eðr óbrigðandi, svo sem eru refsilögin,
pegnskyldubálkr eðr gjaldgreiðslulögin,
svo og meginpáttr hjúskaparbálks og
erfðabálks. Hinn flokkr laganna er af-
brigðilegr (declaratorisk); hann er
varalög eðr viðrlög, lög í viðlögum, og
gilda pau lög aðeins „nema öðruvísi sé
um samið“ ; pau lög hníga að samkomu-
lagi og samníngúm manna. I>egn er
nú hverr landsmaðr að svo miklu leyti
sem hann er pjóðfélagi, þ. e. félagi í
hinu lögskipaða pjóðfélagi. Eru allír
landsmenn pjóðfélagar í pví tvennu: 1.
að peir eru skyldir að hlýða landslögun-
um í öllum lögviðskiftum síuum við
aðra, og 2. eiga rétt á að allir aðrir inn-
an vebanda laganna, háir sem lágir, hlýði
og landslögunum í lögviðskiftum peirra
við sig. En nú er pess vel að gæta, að
öll viðskifti manna eru engan veginn lög-
viðskifti. Landsmenn standa 1 mörgum
greinum og roálefnum sínum fyrir utan
landamæri laganna og pjóðfélagsins.
Mennirnir eru í ýmsu alveg einir sér,
viðskiftalausir við aðra og afskiftalausir
af peim. Eðr peir og hafa pau ein við-
skifti við aðra og afskifti af peirn, er
landslögin ná eigi til, né heldr almenn
siðsemi og pjóðfélagsregla mæla í móti
þeim viðskiftum, og varðar pví eigi við
lög, þótt viðskifti þessi framin sé. I
öllum slíkum viðskiftum er maðrinn utan
hins lögskipaða pjóðfélags, hann er bara
í mannfélaginu, er mannfélagi. Mann-
félagið og mannfélagskaprinn er miklu
víðlendari en þjóðfélagið og pjóðfé-
lagskaprinn. Nú heitir mannréttindi
eðr mannréttr (== mannfrelsi) einu
nafni alt vald pað og öll réttindi þau,
er landsmenn sjálfir eiga óháðir landstjórn
og landslögum, p. e. annaðhvort sem
menn einir sér eðr sem mannfélagar.
En aftr er öll sú vernd, er landslögin
veita pegnunum, öll sú mannhelgi, eign-
helgi cg allr annarr hagnaðr, er pau
helga peim og tryggja, p e g n r é 11 r manns
eðr pegnfrelsi. En heimild pegnanna
til að fá tekið hlutdeild í landsvaldinu,
þ. e. í löggjöf og landstjórn og pessi
hluttaka þeirra í mörgum greinum kalla
menn landsréttindi eðr pá pjóð-
réttindi og þjóðleg réttinai,
Lesari góðr, pú sem kvartar svo
mjög um ófrelsi landslaganna og harð-
stjórn landstjórnarinnar, seztu nú niðr
litla stund og hugsa þig um: 1. í hverj-
um efnum pú sért óháðr landstjórn og
landslögum, og 2. í hverjum greinum
landslögin tálmi almennri heill lands-
manna. Tökum nú fyrst hið fyrra atrið-
ið. J>ú finnr pá og hlýtr að viðrkenna,
að pú l'yrir landslögunum hefir fullt hugs-
anfi elsi, samvizkufrelsi, trúarfrelsi. Hvorki
landslögunum né nokkrum mauni eru
viðkomandi hugrenníngar pínar, geðshrær-
íngar né áform pín, heldr er allt petta
eintal sálar þinnar við sjálfa sig. En
nú viltu vista áform pín í umheimi, pú
vilt aðhafast, framkvæma eitthvað í orði
og verki. Seg mör nú, í hverjum grein-
um binda nú landslögin og landstjórnin
túngu pina og hendr svo, að pú fáir
eigi fyrir peirra sakir aðhafst í orði og
verki sérhváð pað er pér sæmir að að-
hafast ; sérhvað pað er eflír pitt gagH
og pinna, ef pú aðeins gjörir eigi öðrunl
mein ; sérhvað pað er breiðir út sann-
leik og fróðleik, heill og hamíngju, feg-
Urð og prýði á verksviði pínu, hvort
verksvið pitt er Jheldr stórt eðr smátt?
I>ú munt eflaust finna, að hvorki land-
stjórn né landslög aftra neinum slíkum
athöfnum, heldr að pú sért alveg óháðr
landstjórn og landslögum í öllum góð-
um, réttum, sönnum og fögrum athöfn-
um þínum. I stjórnarskránni getrðu
sjálfr lesið skýrum stöfum: „Heimilið
er friðheilagt“ (49. gr.) _ „Eignarréttrinn
er friðhelgr" (50. gr.) „Öll bönd pau er
„hamla frelsi í atvinnuvegum ög jafn-
„rétti maóna til atvinnU, og eigi eru
„bygð á almenníngsheillum, skal aftaka
„með lagaboði11 (51. gr.) „Hverr maðr á
„rétt á að láta í ljós hugsanir sínar á
„prcnti; pó verðr hann að ábyrgjast
„pær fyrir dómi. Ritskoðanir og aðrar
„tálmanir fyrir prentfrelsið má aldrei
„innleiða“ (54. gr.) Rétt eiga menn á
„að stofna félög í sérhverjum löglegum
„tilgangi, án pess að leyfi þurfi að sækja
„til pess. Ekkert félag má leysa upp
„(= rjúfa) með stjórnarráðstöfun. J>ó
„má banna félög um sinn (r. um síund)^
„en pá verðr pegar að höfða mál gegn
„félaginu til pess pað verði leyst upp“
(55. gr.)
Nú er að gæta pessu næst, i hverju
landslögin tálmi einkum frelsi manna-
"þau tálma als ekki framkvæmdum manna
í vizku né kunnáttu, né heldr framförum
peirra í dygð og mannkostum, né í eign
og atvinnu, ef menn raska eigi jafnrétti
annara. En pau leggja refsíng við prett-
um, óskilvísi, rangindum, meingjörðum
og misverknaði. En slíkar tálmanir erU
eigi ófrelsi, pví pótt eigi væri annað, er
það eitt nægilegt, að sé oss leyft að lög-
um að gjöra öðrum eitthvert mein, hlyti
lögin og jafnframt að leyfa öllum sam-
þegnum vorum að vinna oss hið sama
mein, með pví að lögin eru jöfn fyrir
alla sampegnana.
I>að er pví verkefni hins lögskipaða
pjóðfélags eðr laganna, að aftra og af-
stýra skaðsemdum almenningheilla, að
hnekkja og refsa misgjörðum og glæp-
um. En hitt er eigi verkefni pess, nema
í viðögum sé, heldr er pað hlutverk
mannfélagsins, að iðka, efla og útbreiða
verk og fyrirtæki, samtök og félagskap
til almenníngsheilla. Hverr landsmaðr
stundar sína iðn og atvinnu vel og ílla,
eftir eiginni pekkíngu og nenníngu,
framsýni og dugnaði, og lögvaldið heldr