Fróði - 02.03.1886, Síða 1

Aukalilað
1»MJ
ODDEYRI. pRIÐJUDAGINÍÍ 2. MARZ
1* | ó ð 1 i ð s i* o íi t i k.
U.
„Vakið sveinar, timinn talar
til vor allra. |>ungum (lvala
nýárssól af hvarmi hrindi.
Hæfir ekki að sofa nú“.
M. O.
Nú er pá pað ár gengið í garð, sem
án efa mun verða talið eitt hið markverð-
asta í árbókum lands vors, er á pví
verður sá atburður er hlýtur svo mjög
að einkenna pjóð vora og hafa gagngerð
áhrif á lifsstefnu hennar og hagi um
ókomnar aldir. þessi atburður er al-
pingi pað, er heyja skal á komanda
sumri. p>að er alltítt og eðlilegt mjög
fyrir hvern einstakan meðal vor, að vjer
nemum staðar í huganum á vissum tíma-
mótum við vissa viðburði lifs vors, og
virðum fyrir oss leið pá, sem farin er,
berum hið liðna saman við pað, sem
yfir stendur, og leitumst pannig við, er
vjer rekjum hin óbrigðulu lög orsaka og
afleiðinga, sem lifsreynslan hefir birt oss,
að skyggnast fyrir ffam í bina óskrifuðu
lífsbók vora , inn í leyndardóma ókom-
inna tíma , og pví optar og pví rækileg-
ar, sem vjer gjörum petta, pví reyndaii
hyggnari og vitrari verður sjer hver af
oss; en fjársjóður reynslu, hygginda og
vizku eru hinir beztu leiðtogar, hvort
sem mótiblæs eða með. En sökum pess
að líf og reynsla sjerhvers af oss er sönn
ímynd pjóðlífsins, pá er einsætt að pjóð-
vora í heild sinni ríður engu síður á pví
en hverjum einstökum, að gefa nákvæm-
an gaum að pví, hvar hún er stödd,
hvað hún var, hvað hún er og hvað
hún á að verða, gæta pess, að hin sömu
ósveiganlegu lög, sem á umliðnum tíma
hafa skapað heuni frelsi og frama, heið-
ur oghagsæld, eða pá kúun og apturför,
vansæld og vesöld , hljóta pá einnig á
ókomnum árum og öldura að stefna
henni pessar leiðír, eptir samkynja eðlis-
hlutföllum og á sams konar hátt.
Erá pessu sjónarmiði viljum vjer
hvetja hvern sannan og vitiborinu ís-
lending að virða fyrir sjer pýðing al-
pingis á komanda sumri.
Bins og vjer allir vitum samdi al-
pingi á næst liðnu sumri og sampykkti
með miklum atkvæðafjölda frumvarp til
endurskoðaðrar stjórnarskráar fyrir Jand
vort, samkvæmt heimild peirri, sem 61.
gr. stjórnarskrárinnar 5. jan. 1874 veitir.
En pessi grein íkipar svo fyrir, að nái
uppástunga um breyting á stjórnarskránni
sampykki beggja pingdeilda (eins og hjer
varð raun á) skuli leysa alpingi upp pá
pegar og stelna tii almennra kosninga
aí nýju, og sampykki hið nýja alpingi
ályktunina (== hina endurskoðuðu stjórn-
arskrá 1885) óbreytta og nái hún stað-
íesting konungs, pá hefir hún gildi sem
stjórnarlög. Nú vitum vjer og, að kun-
ungur vor hetir samkvæmt pessu leyst
alpingi upp með auglýsingum dags. 2.
nóv.' f. á., fyrir skipað nýjar alpingis-
kosningar og stefnt alpingi saman 28.
júlí næstkomanda.
Engum getur nú dulist, hvílikur rjettur
pjóðinni er veittur með pessum ákvörð-
unum, og engum getur heldur dulist, að
pessi rjettur er byggður á ótviræðri við-
urkennmg um pað, að stjórnarskipunar-
lögin eigi að vera að skapi og vilja pjóð-
arinnar, peim vilja hennar, sem raun
geíur vitm um, að sje allsherjar, rótgró-
inn, almennur og staðfastur vilji hennar,
er eigi hafnar pvi á morgun, er hann
kaus í dag.
_þá getur og engutn dulist, að í pess-
um ákvörðunum er einnig íólgin skýlaus
jatning um pað, að stjórnarskipunarlög
vor pau, er hjer ræðir um, eru komin
undir írjálsu samkomulagi milii fulltrúa
pjóðarinnar á alpingi og konungs vors.
í pessum atriðum hvoru íyrir sig og
báðum til sanians, er fólgin hin fyrsta
aðaipýðing alpingis 1886, og er hún sann-
ariega alvarleg og athugaverð fyrir oss ís-
lendinga. Ollum er minnisstætt konungs-
brjetið 23. sept. 1848, og öllum er minnis-
stætt vald pað og verkaiiringur, sem pjóð-
fundurinn 1851 samkvæmt pví (að pjóðar-
innar áliti) átti að hafa að lögum. Öll
stjórnarmálssaga vor frá 1848 til 1873
ber órækt vitni um að Islendingar hjeldu
pvi stöðugt og óhikað fram, að stjórnar-
fyrirkomulagið í hinum sjerstaklegu mál-
efnum Islands ætti að vera og hlyti að
vera að lögum komið undir frjálsu sam-
komulagi milli pjóðpings vors, alpingis, og
kouungsins. A pessa stjórnlagakröfu vora
ht'fir nú viðburðannarás og sigursæld sann-
leikans, prátt fyrir stöðug mótmæli og
margítrekaðar neitanir stjórnarinnari Dan-
mörku, sett innsigli sitt, og petta innsiglið
er alpingið í sumar komanda. Erá pessn
sjónarmiði skoðað, er pað pannig lagt í
tyrsta skipti á valdalpingis að lögum að
neyta pe.-sa rjettar á pann hátt, sem
sumboðinn er sjálfstæðum málsaðila og
rjettindum og pörfum lands vors og
pjóðar.
|>etta sem nú er sagt má nefna at-
kvæðisrjett, ályktunar eða sampykkisat-
kvæði alpingis í hinu nýja stjórnarbótar-
máli voru; en pá fáum vjer að sjá hina
aðra aðalpýðingu pessa piugs, er vjer
hugsum oss pá niðurstöðu í málinu sjálfu
er piugið eigi að aðhyllast eða sampykkja.
|>að vill vel til, að vjer einnig í pessa
stefau höfuin fyrir oss fastan sögulegan
rekspöl frá hálfu pjóðar og píngs,
og pessi rekspölui' er pví helgari
og óhultari, er aístaða og fjariægð lands-
ins frá Danmörku, ioptslagið, tunga vor,
pjóðerni og pjóðernishættir, landsvenja
og siðir yfir höíuð sýna og sanna, að
hann er hinn eini rjetti og enginn ann-
ar, pótt menn vildu enn á ný preyta
hyggjuvit sitt á pví að finna hina eðli-
legustu og heilladrýgstu undirstöðu fyrir
stjórnarskipun vorri. Eðli og einkunnir
andlegar og líkamlegar, hverrar pjóðar
í heimi sem er, hneigjast og laðast að
liinum ytri lífsskilyrðum, sem náttúran
selur henui. |>etta er forsjónarinnar ó-
brigðula lögmál, sem veraldarsagan ber
vitni um. En með pví nú að lagaskip-
un einnar pjóðar yfir höfuð er ekkert
annað en logmál pau. er beitia eiga og
stjórna starfsemi hennar í pá átt, and-
lega og likamlega, sem hún eptir eðli
sínu og einkunn stefnir að. pá liggur í
aufium uppi, að hina rjettu uppsbrettu
peirra er hvergi að fmna annarsstaðar
en í þeim hinum sömu eðlishattum lands
og pjóða, og hfsskilyrðuin peim öllum,
sem peir eru afleiuing og ávöxtur af, og
með pví enn fremur stjórnarskipunarlög
einnar pjóðar eru ekkert annað en lög
laganna, eða pau staðföstu ailherjarlög-
mál, sem eiga að eiuskorða tryggja og
vernda reglubundið löggjafar Og stjórnar-
starf pjóðfjeiagsins, páereinsæit, að pau
ber eiunig að hinum saina brunni. Er
pað pá að undra pó svo megi að orði
kveða, að engin rödd hafi heyrst allt
pað árabil, er vjer áður nefndum , og
ritað hrfir verið og rætt, utan pings og
innan, um stjórnarskipunarmál vort, er
vefengt hafi eða borið bryggð á pað. að
sú ein landstjórn gæti fullnægt pörfum
og högum lands vors og pjóðar, sú ein
voitt trygging fyrir heiilavænlegri laga-
setning og stjórn, er aðsetur sitt hafi
hjer á landi, með fullri ábyrgð fyrir al-
pingi? Yjer tökurn petta ekki fram
fyrir sakir pess, að oss þyki uggvænt að
pjóð vor muni kasta fyrir fætur sjer
pessum sögulegu og óbrygðulu sannind-
utn; en vjer álítum pað eigi að síður á-
ríðandi, að menn hafi sjer pau hugföst
og láti sjer pau ekki úr minni líða, eins
og nú stendur á.
Menn gæti vel að pví, hvert verk-
efni verður lagt fyrir alpingi í sumar
komanda, eptir pví, sem vjer höfum bent
á. Menn gæti að pví, að megin-
breyting hinnar endurskoðuðu stjórnar-
skrár, eða stjórnarskrárfrumvarps alping-
is 1885, en einmitt í pví fólgin. að skipa
fyrir um landstjórn, er hati aðsetur sitt
á íslandi, og fullkomna lagaábyrgð fyrir
alpíngi og íslenzkuin landsdómi, með
öðrurn orðurn; landstjórn á íslandi sjálfu
er óháð sje ríkisþingi, ríkisráði og ríkis-
rjetti Danmerkur.
Menn gæti að pví, að hjer ræðir
pví ekki um nýruæli, heldur um
stjórnarskipun, sem er samvaxin
stjórnarmálssögu vorri og byggð á
rótgrónum og staðföstum vilja og kröf-
um pjóðar vorrar og alþingis, á grund-
velli óbrigðulla eðlislöginála.
Yjer höfum þá bent á þau tvö að-
alatriði, sem liggja lólgin í verkefni al-
pingis næsta sumar, og er öllum auð-
sætt, að petta þing er hið lang pýðing-
armesta allra peirra alpinga, sem