Fróði - 05.04.1886, Blaðsíða 2

2. bl.
F R Ó Ð I.
1886.
16
17
18
svo sanvtvinnuð, að hvorugur getur án
annars verið. Kaupinaöurir.n flytur
þær vörur, sem bóndann vantar, og
kaupir aftur þær vörur, srm cru af-
gangs af því er leggja þarf íyrir bóið.
Kaupmaðurinn græðir mcst á bramvöru
og sbuldlítilli verzun, en þá verzlun
reka iielzt efnamenn, því vill hann held-
ur verzla við efuamaauinn, eu þana
fátæka, sem altaf skuldar og mest-
megnis kaupir matvöru, sein engiun á-
góði er af. Af þessu ieiðir nö, að
kaupmaðurinn hlýtur að vilja, að sem
flestir sjeu cfnamenn og ástandið í
landinu yfir höfuð sje sem bezt, það er
hans hagur. Sama eraðsegja uin bónd-
ann, hvort heldur hann er ríkureða fá-
tækur, að hann hlýtur aö vilja, að kaup-
maðurinn sem hann skiftir við, sje
efnaður freinur en fátækur; sá íátæki1
vill að kaupmaðurinn geti lánað sjer á
veturna, þegar hann hefir ekkert til
að lifa af, og sá efnaði vill eiga kost
á, að fá það sem hann vantar á vet-
urna þegar hann getnr borgað, en því
aðeins getur kaupmaðurinn vcriö vel
birgur á veturna af öllum nauðsynjum,
að hann sje efnaður. Fátæki kaup-
inaðurinn er uppiskroppa á haustin, og
heíir ckki efr.i á, að kaupa aftur vör-
ur til að liggja með yCr veturinn.
Auk þess sem þetta er óþægilegt fyrir
viðskiftainanninn, getur það líka oft
valdið miklu tjóni, því þess eru mörg
dæmi, aö sárri neyð meðal manna og
hungurdauða bópenings í harðindum á
vordegi, heCr orðið afstýrt fyrir það.
að kornbirgðir hafa veriö f kaupstöð-
unum. það er því als ekki lítilsvert,
að skifta við kraftgóða verzlun og við-
skiltin fari svo fratn að hún geti stað-
izt. Jeg get þvf eigí betur sjeð, en
að sö skoðun. sje og hafi verið röng
hjá þingi og þjóð, að stuðla að þvf,
að mynda fjölda aí smá verzlunarhol-
um á hverjum firði. vik og vogi ; sem
munu reynast öflugar í einokun en afl-
vana í vörubirgðum, en eigi að sfður
yrðu þær til þess, að dreifa kröftunum
og eyða ölluin aflmeiri verzlunuin.
þaö mun þvf miður koma bráð-
lega í Ijós. hvort ástand verzlunarstjctt-
arinnar er landsmönnum alveg óvið-
koinandi, Fyrir fjarskalegt tap á ís-
lenzkum vörum hin síðustu árin, og hin-
ar feikiiegu skuldavi&jur viðskiftamanna,
gcta sumir kaupmenn er rekið hafa ís-
Icnzka verzlun nanmlega staðizt; nokkr-
ir verða að hætta í vetur, sem gjald-
þrota menn, og aðrir geta með herkju-
brögðuuj haldið áfram. — þetta cr
nó gróðinn, sem íslendingar tala svo
mikið um, að kaupmenn beri úr býtum
af viðskiftum við þá — hjer af leiðir að
nokkrar verzlanir leggjast niður. og hinir
kaupmennirnir sein halda áfram, scnda
þetta ár að líkindum með minsta móti
af vörutn til landsins ; hvorki vilja þeir
eða geta átt fje sitt árum saman úti-
standandi rentulaust, f meira og minna
óvísum stöðum. þetta ár verður þvf
vafalaust gengið ríkt eftir skuldalukn-
ingu, og kemur þaö sjer því ver, sem
árið er hart, vörumagn lftið í landinu
og vöruverð óefað verður lágt, eftir
því áliti að dæma sem heimsmarkaður-
inn nú hefir, t*n þetía er nú afleiðing-
in af lánunum og aðgæzluleysi manna,
að gæta sín eigi fyr en svona er kom-
ið, til dætnis: á Vestur- og Suðurlandi
þegar iandburöur var af fiski og veröið
þá liátt.
Þaö mun hægt að leiða rök að
þvf, aö fyrir þann varning í lifandi og ;
dauðu, sein kom frá íslandi næstliðið
ár, hefir fengizt hálfri miilion cða eí
til viil þvínær 700,000 kr. minna
í útlöndum. þegar kostnaðurinn cr viö-
lagður, heldur en gefið var fyrir hann
á ísiandi. Petta er -stórfje, og hcfði
þurlt stór gjafasamskot handa lands-
inönnum til að jafnast viö þetta, ætla
inætti nú, að þessa sæi staðar, annaö-
hvo t að mönnuin liði befur fyrir það
eða skuldir minkuðu, en hið síðarnefnda
mun þó ekki vera, þegar reiknað er
fyrir land alt. Þessi mikli skaði á
fslenzku vörunni bendir tii þess, að
þetta skiftið, hafi því iandsmenn ckki
fengið lægra verð fyrir vörur sínar, en
hæfilegt verð hefði átt að vera, heldur
talsvert meira, og er ekki að búast við
að slíkir pcningar komi inn í landið
aftur á næstkoreundi árum; það eitt
með öðru bendir á, að vörnverð á ís-
lenzkum vörum muni ekki verða hærra
þetta nýbyrjaða ár, en undanfarið ár,
nema heimsmarkaðurinn breytist meira,
en nú er sýnilegl.
fegar maður vill skoða hvemig
hagur landsmanna stendur, og hverjar
skuldir hvíla á einstöku mönnum og
stofnunuin, þá er þaö ekki álitlegt.
Landsjóður hefir lánað 600,000 kr.
Ýmsir opinberir sjóðir nálægt 90,000
kr. og skuldir til hreppsjóðanna munu
cigi vera alllitlar, en þá tekur út yfir
þegar til verzlunarskuldanna kemur, því
eftir þvf sem næst verðnr komizt, voru
þær við byrjun næstliðins árs, nálægt
hálfri þriðju miliion króna.
f*etta eru voðalegar skuldaviðjur, sem
hvíla á landsmönnum, og sanna áþreif-
anlega, það sein jeg f upphafi greinar
þessarar sagði, að landsmenn þurfa að
leggja hart að sjer og breyta búnaðar-
háttumsínum næ»tkoinandi árin ef, þetta á
að lagast. Fyrir mitt leyti kysi jeg
heldur fyrir landsmeun, að þeir væru
frjálsir úr þessum skuldaviöjum, þó þeir
ættu að vinua það til, að búa við
stjórnarskrána óbreytta 5 til 6 ár ennjiá,
en að þeir væru á kafi í sömu súpunni
og ligudu undraudi augunum upp á
„báknið“. Með öðrum orðum, það eru
svo stóikostlegir bláþræðir á veilíðan og
húnaðará.standi iandsins, að fult eins
mikiö rfður á, aö snúa hugum lands-
manna eindregið að þeim í þessu harð-
æri, sem stjórnarniálinu.
Sjálfsagt kemur mjer ekki til hug-
ar, að gefa bændum sök á, að þeirra
vanspilun sje ein orsnk tii þessa ástands.
Harðæri bæði til lands og sjávar eink-
um seinustu 4 árin, eiga mikinnþátt í
þessu bága ástandi og skuldabasii, bú-
in hafa árlega gefið ininna af sjer, en
kostnaöurinn til þeirra hefir verið, og
bændur og vinnufólk hafa ekki gætt
þessa nægilegi, að tillagið til búsins
þurfti strax aö minka í hlutföllum við
þær tekjur, sem búið gaf afsjer. Vinnu-
fólkshaldið er víðast hvar bóndanum of
dýrt í þessum áram, í það minsta
hlýtur bóndinn að hafa grætt mjög á
(óikshaldi á hinum betrí árunum, ef hann
yndi og uppáhald — og svo voru
þau veslings hjúin fákunnandi í fræð-
unuin, svo ókunnugt var þeim um sið-
iæti'Setningai niannanna, að þau hjeldu
að Guð helði gelið sjer króann, eins og
þegar góður faðir víkur einhverju að
bnrnum sínum þegar illa liggur á þeiin
til þess að hi gga þau. Anna litla
hafði komið hart niður og tekið mikið
út áður allt væri afstaðið. enda lítið
verið utn styrk|andi lyf og góða að-
hjúkrun handa hiniii ungu móður f fá-
tæktar kofa þeirra. Labbi Pálsson
vann baki hmtnu um þessar rnundir.
gekk alveg tiain af sjer eí liann fjekk
eitthvað að t*era. til þess, að reyna að
nurla sainan svolítið mpjra en fyrir
matarbitanoio. Þegar hann korn heitn á
kvöldin, settist h nn flötum beinum á
moidargólfiö þar sem Anna litla lá meö
krakkann á hreinbjálfaslitrinu. dró ann-
að augað í pung. og leit drýgindalega
og kímnislega ýmist á krakkann eða
Onnu litlu, og fór aö tclja upp úr vasa
sfnum aurana, sem hann hefði fcngið
fyrir dagvinnu sína Við og viö ljezt
hann svo leita vandlega í vasa sínum
og ekki finna fleiri aura, og dró svo
allt í einn upp einn skilding tii og
einn til og yfir hverjum skilding sem
upp kom varð innilegri gleöi f kofan-
um en auðinenn fá fyrir allt sitt
gull.
„ílann hefir krafta í kögglum,
pilturinn sá“ Sögðu menn uin Labba.
Fað var líka eins og aðhann hefði allur
vaxið, og oröiö helmingi sterkari við, að
verða að horfa upp á þessi veikindi og
eymd þá, sem honum þótti svo vænt
um hvað uf leiddi. Labbi Pálsson var
Iundgóður og glaðlyndur, iionum þótti
vænt um hvern þann sein ljet hann
fá vinnu og vænt um þann sein vann
með honum. — Hann var ljettur á
sjer eins og hrcinkálfur, sporviljugar
og þaut eins og sending af stað ef hann
var beöinn að gera citthvað,og fús á að
leggja liðshönd, ef þreyttur vinnubróð-
ir þurfti við. fað var eins og að hann
gæti unnið á við tvo upp frá þcim
degi, aö liann til þess að sjá fyrir
þremur fór að draga við sjállan sig,
en hann hafði nú líka æskuna ennþáað
hlaupa upp á — pilturinn — og svo
að vera sæll! því að, þó að hann sylti
oft sjálfur, og nyti ekki annarar hvíld-
ar en að liggja rúmfatalaus á moldar-
gólfinu viö hliðina á Önnu litlu og
litla krakkanum, þá var honum svo
Ijett um hjartaræturnar, var hann svo