Fróði - 10.11.1886, Blaðsíða 2

170
171
172
Margir munu ef til vill segja, ai
færri piltar sæki um einn skóla en tvo
pví örðugleikarnir verði meiri að kom-
ast á liann vegna vegalengdar iir fjar-
lægum hjeruðum, en vjer porum aðfull-
yrða að slíkt veldur engmn óhöppum
fvrir skólann. |'ó pcir kynnu að verða
færri sem alls ekki er víst, pá er ekki
svo mikið fengið með höfðatölunni, pað
er meira varið í að pilturinn, sem fer á
skólann se góðum hæfileikum búinu, að
lmnn hafi vilja og krapta til að gagnast
mannfjelaginu með lærdómi sínum peg-
ar hann kemur af skólanum.
|>á kemur sú spurning fyrir, hvar
hinn sameinaði skóli eigi að standa.
Yjer búumst við pví, að sýslur pær sem
eiga Hólaskóla vili ekki færa hann aust-
ur að Eyðum, og Múlasýslumenn vili
ekki færa sinn skóla vestur að Hólum, pó
slíkt sje mjög lítils vert í sjálfu sér, pví
nokkuð er sama livar skólinn stendur i
amtinu, einungis ef hann er á heppílegri
jörð, og að öðru levti góður og öfiugur.
Oss hefir að vísu komið í hug sú uppá-
stunga, að hafa hinn sameinaða skóla í
J>ingeyjarsýslu, á jörð, sem heppileg
væri til sauðfjárræktar*, en pví miður
pekkjum vér ekki jarðir par, og slepp-
um vér pví, að ræða pað mál frekara
að sinni. En að. flytja skólann frá Hól-
um finnst oss ekkert tilfinnanlegt, á með-
an par er ekki búið að byggja neitt hús.
Að endingu er pað vor innileg ósk,
að hinir reyndu og greindu búfræðing-
ar ásamt öðrum, sem unna framfórum
búnaðarins, vildu athuga petta málefni,
og láta álit sitt i ljósi um pað í blöð-
unum, pvi oss finnst pað vera mikils-
varðandi fvrir pjóðina í heild sinni.
Xám timgimiála.
—0—
Málshátturinn segir, að „orðin liggi
til alls fyrst“ En ekki er pað rjett nema
ao pví leyti, sem skilningarvitin ná til.
Orðin eru eigi annað en heyranleg eður
sýnileg hugsun ; pau eru hið heyranlega
meðal, er hugsanin hefir til að gjöra sig
öðrum skiljanlega. J>egar vjer nemum
túngur. erum vjer að læra að pekkja
hugsanina, og hvernig hún kemur í ljós í
ýmsum myndum. Með námi tungumála
erum vjer pví að læra að pekkja mann-
inn sjálfan, eður sjálfa oss. Af þessum
rökum getur oss skilist, að petta nám
hljóti mjög að efla menntun mannsins
eður andlegan þroska hans, ef pess er
stöðuglega gætt, að orðin eru sýnileg
mynd annars æðra og meira. En lítill
menntúnarauki pr pað, að læra orðin ein
tóm. Yjer sjáum og. að menn geta vit-
að mörg orð i mörgum tungum, og verið
pó eigi menntaðir að heldur; en gott
menntunarmeðal er pað að kunna marg-
ar tungur. Annað dæmi gjörir oss petta
enn skýrara. Sá sem er ólæs, getur
verið menntaðri en hinn, sem læs er; en
*) A Bvanneyrarskólanum mnn einkum verða
kennd nautpeningsrækt sökum hæfilegleika
jarðariimar. Höf.
sá læsi hefir aflað sjer ágæts menntunar
meðals fratn yfir hinn.
prennt er við nám tungumála, sem
einkum kemur til athugunar, og pað er>
málfræðin, eður málsbyggingin; b ó k-
menntir, sem á málinu eru ritaðar;
og í priðja lagi, uppruni og saga
málsins.
Margir ungir menn sjá ekki, að gagn
sje að nema málfræði* og jeg man svo
langt, að mjer þótti það hjegómi eintóm-
ur, að purfa að læra á degi hverjum 2
eða 3 blöð í hinni lntinsku málfræði Mad-
vígs; gat jeg ekki betur sjeð, en að pað
væri eintómt stagl og orðagjálfur, enda
skildi jeg litið í reglunum. En pessar
reglur eru ekki tilbúnar af handahófi;
heldur hafa menn tekið eptir pví, að öll
hugsun kemur fram eptir víssum logum.
Eu lÖgin hafa menn lært að pekkja með pví
að taka eptir einstökum atríðum ; og svo
hafa menn flokkað pau niður eptir skildug-
leika peirra. I málsbyggingunni sjáum
vjer hugsunarhátt þeirra manna, ertung-
una nota, og hina ýmislegu framrás og
snúninga hugsunarinuar. pannig getur
nám tungna leitt oss að hugsunarfræð-
inni sjálfri, og kennt oss bæði að hugsa
skipulega og að koma hugsunum vorum
í skipulegnn búning. Reglur málfræðinn-
ar eru teknar eptir dæraum peirra manna
er bezt þykja framsett hafa hugsanir sín-
ar á þeirri eður peirri túngu. Ef vjer
nú könnumst við, að nám málfræðinnar
nái svo mjög til hugsunar, pá munum
vjer sannfærast ura, að nám pað er alls
eigi pýðingarlitið. Margir ætla. að pá
ríti peir eður tali gott mál, ef þeir forð-
ast útlend orð, hvað sem málsbyggingunni
líður. En ekki er pað rjett sknðað, pví
að andi og líf málsins er í málsbygging-
unni fremur en í einstökum orðum.
Málsbygginguna og anda málsins læra
menn ekki til hlitar, nema peir kynni
sjer hókmenntir málsins, pað er þá hugs-
un. sem fram hefir komið í málinu i sýni-
legum búningi. í bókmenntunura liggja
peir verulegu fjársjóðir, sem málið hefir
að geyma; í peim er menntun ogandlegt
fóður. Hafi tungan litlar eða engar bók-
menntir, er litill ávinningur að nema
hana í menntunarlegu tilliti, svo sem
sagt var fyrir skemstu, að pað gæfi lítinn
menntunarvöxt að læra orðin eintóm.
Enganvegin er nóg, að pekkja bók-
menntasögu málsins, vita hverjar bækur
ritaðar hafa verið, eður rithöfundatal.
Get-ur þetta að vísu verið gagnlegt, til
að vita hvers leita sje. En menntun
pykst mnnni við pað að lesa og hugleiða
hinar beztu bækur, sem á málinu er
ritaðar.
Svo er tungum varið sem öðrum hlut-
um, að eigi standa þær einar sjer, heldur
standa þær i skyldleika sambandi við aðrar
tungur; geta menn og eigi skilið til fulls
neina tungu, nema hún sje borin saman
við aðrar. sem henni eru skyldar. J>á
komum vér til pess að leita uppruna
tungunnar svo langt sem kostur er á. I
! sögu málsins, eður i leifum pess frá yms-
jum timabilum, má opt finna markverð
atriði i sögu þeirrar pjórar, er tunguna
hefir talað. Eru tungurnar jafnan orð-
rikastar í greinum, er pjóðin hefir mesta
stund lagt á, hins Vegar má ætla, að pær
greinir, eður þær hugmyndir, er engin
nöfn hafa i tungunni hafi lítt verið stund-
aðar. Akuryrkjnmenn og fjárhirðar vita
fá nöfn á skipum og siglingum. A litltt
framfaraskeiði hafa menn fá hUgmynda-
heiti hjá pví, er síðar Verðuf, er peir
menntast betur. jþannig getum vjer af
sögu málsins að nokkrd leytí lært að
þekkja atvinnuvegi og menntunarstig pjóð-
arinnar. er talar pað.
|>ær greinir, sem nú hafa taldar verið,
verða að athugast við uám hVerrar peirr-'
ar tungu, er vjer viljum nema oss til
menntunar, En á mörguin skólum ef
námstírainn allt of stuttur til pess, að
pað geti orðið nokkuð annað en lítilfjör-
leg byrjun. En pá væri vel ef sú byrjún
gæti orðið svo löguð, að lærisveinar
fengi löngun til að halda náminu áfram
sjálfir, þegar skólanum sleppur, og ef
undirstöðuatriðin væri svo lögð, að þeir
væri færir um pað. Á svo stuttum tíma
verður ekki heimtað meira, en ef nem*
nedurnir læra að læra, læra að taka
eptir eins í þessari grein og öðrum.
Við nám útlendra tungna parf nem-
andinn margs að gæta, ef hann vill geta
notað tunguna. Hann verður að læra
að skilja, pegar talað er, og ta)a svo
sjálfur, að hann geti gjört sig skiljanleg-
legan. Hann verður að geta skilið bæk-
ur, og ritað svo, að ménn skili hvað hann
vill sagt hafa. Hið fyrsta atriði reynist
flestum örðugt, pví að eyrað parf langan
tíma til að venjast útlendu hljóðfalli.
Oss fmnst útlendingar tala svo miklu
fljótar en vjer; en pað er þó eigi svo,
heldur parf eyrað svo laugan tíma til
heyra hljóðið. og svo þarfaðleytaí minn-
inu að pví orði, sem hljóðið á að heim-
færast til. Fyrir pví læva menn bezt
að skilja talað mál í landinu sjálfu, par
sem pað er talað. Eu ef pess er er ekki
kostur, að læra pað svo, verður kennar-
inn að verja eins miklum tíma og unnt
er til að tala málið við lærisveinana. Ef
menn eru koranir nokkuð á leið að skilja
rnálið, þegar talað er, er ekki haHt við
að menn geti eigi gjört sig skiljanlega.
!>egar vjer nemum málið at bókum. lær-
istþað fyrst að skilja bækur, eií hitt
parf langan vana og mikla ástundun að
geta ritað pað rjett.
Kosningarlðg til alþmgis.
jþví er opt haldið fram, að eigi sje
önnur lög þýðingar meiri enn lög um
kosninga.r til alpingis. Vjer viljum eng-
an veginn neita pvi að svo sje, vjer vilj-
um og styðja pað, að sem flestir lands-
inanna peirra, er „vitandi eru lits
jhafi rjett til að kjósa mann eður menn
! til pingsetu. Vjer könnumst eínnig við
pað, að kosningarlögum peim, sem nú
eru, er í ymsu ábótavant. Oss liefir