Fróði - 10.09.1887, Blaðsíða 3

oo
56
57
gagns) og tungna (sem fæstir heldur
læra til hlítar) sje banvænn hleypidómur.
Astæðurnar vita allir, sjá allir, játa allir,
sem ekki lifa af pessari vitleysu. eða fvr-
ir langa ánauð vanans eru steinblindir
orðnir fyrir öllu öðru ljósi en pessum urð-
armána, vafurloga og haugaeldi. Jeg hefi
nýlega lesið í fyrsta sinni hið alkunna rit
eptirnorðmanninn ChristopherBruun,
sem hann kallar «Folkelige Grundtanker®
(o: alpýðlegir frum-pankar). J>að er á-
ga>t bók — eigi síður fyrir pað, að gamli
Grundvig, Pingel, Björnstjerne Björnsson
og fl. hafa tekið margt hið sama fram,
sem par er tilfært. Bókin er rituð með
áhuga og andagipt og ættjarðarást; mann-
elsku, einurð, hógværð og frjálslyndi, helzt
par í hendur. Bókin er 1 heild sinni
ýmsir fyrirlestrar til varnar fyrir lýðhá-
skóla í Noregi, og um leið fyrir pjóðerni
Norðmanna og nýrri pjóðmenningarstefnu.
Jeg skal tilfæra stutt yfirlit yfir inntak
bókarinnar: Bruun talar fyrst um barn-
æskuna, og er sá kafli einkar fallegur.
Segir hann og sýnir, hve skaðlegt sje að
pekkja ekki rjett eðli bernskunnar, svo og
pað hvert skaðræði pað sje að kenna börn-
um ranga eða ósanna hluti. J>á tal-
ar hann um æskuna, tekur fram, að
á gelgjuskeiðinu sje hægast æskumann-
inum að spilla. f>á sje hann bæði ódæl-
astur og lausastur fyrir öllum illum fýsn-
um. |>á sje alveg ómissanlegt að láta
unglinginn eins æfa daglega likamann
eins og sálina, enda sje aldrei hættulegra
en á peim árum, að binda hann fastan
við hækur eða nám, sjerstaklega hið pur-
arn nám, svo sem málfræði. Hann ræður
pví fastlega til að sameina handiðnir og
skólanám á peim aldri. Með pví náist
jafn proski; með pví kæfast hættulegar
fýsnir, sem optar en menn taki eptir spilli
sál og líkama hinna ungu nemenda í
skólum ; og við pað læri peir iðnað, sem
peir geti síðar haft gagn af sjer til viður-
lífis, og neyðist pá síður til að leita em-
hætta, sem peir, ef til vill, hvorki Jiafa
hæfilegleik nje huga til. |>á tekur við
fullor ðins-æskan, mannsins hlómæfi,
pegar allar hærri gáfur og hvatir eru
proskamestar, og flestum skilzt hezt köll-
un sín, og menn eygja bezt lífsins æðri
einkunnir og endimörk. Mannlífið á að
verða andlegt — segir Brunn —, verði pað
ekki andlegt, verður pað dýrslegt. Á vega-
mótum æsku- og fullorðinsáranna á lynd-
ismót manns og konu (Karakter) að
festast, og pá á hver að vígjast sinni
köllun. J>á á hinn ungi að vera h r i f-
inn — hrifinn af hinu andlega í tilver-
unni, hrifinn af hinu fagra og sanna,
hrifinn af ættjörðu sinni, hrifinn af köll-
un sinni, hrifinn af hugmyndum um dáð
og drengskap — hrifinn af fleiru en ást-
um einum —, hrifinn af öllum æðrihvöt-
um, sein leggja grundvöll undir fagurt og
farsælt líf. J>essu lifsskeiði hinna ungu
er lýðháskólinn lagaður eptir. Hans endi-
mörk er að vekja hil sanna, fagra og and-
■lega manndómslíf hjá æskufólkinu. Fyr-
ir pví er par öll kennsla svo frjálsleg eins
og framast má verða; fyrir pví kenna
menn par mest með fyrirlestrum um sögu
mannkynsins — sjerstaklega norrænna
pjóða, kveðskap og allt, sem vekur
drengslund, fegnrðarnæmi, ylhvatir, nám-
fýsi, trú á guðlega heimsstjórn. trú á
krapta og ákvörðun mannsins, trú á ágæti
og ætlunarverk pjóðar og pjóðlífs, — í
einu orði: par er kenut allt, sem
glæðir bezt og göfgar ungar sálir.
Bruun vill að kvennaskólar hafi samskon-
ar stefnu og tilhögun, enda kennir hann
skýlaust jafnrjetti kvenna. Menntan peirra
er líka nálega enn pá nauðsynlegri en!
karla fyrir pá sök, að pær eru allra manna j
fyrstu og eðlilegustu kennarar. Að vísu'
er ákvörður konunnar að vera móðir og,
allt sem par með fylgir, en ekki fremur
en ákvörðun karla er að vera feður. Allt
eins og karlmenn purfa pví konur að
kunna fleira en ala upp börn — pær
purfa að kunna nálega eins margbreytt
störf og margbreyttum skyldum að gegna
eins og karlmenn.
(Meira síðar).
Dórniir um kristindóminn.
Eptir Matth. J.
Hinn nafntogaði Wendell Phillips
(hinn ný-fráfallni frelsiskappi og mælsku-
maður Bandaríkjanna) segir um kristin-
dóminn: Kristindómurinn er allt öðru
vísi en önnur trúarbrögð. Hann hefir
fáar fræðigreinir og lítið sem ekkert af
heimspeki. {>að má pína nýja testament-
ið til Kalvínsku. Bómversku, Lúthersku?
Úniversalisku, Únitarisku, en samt er pað
nýja testamenti eptir sem áður. En pó
trúargreinirnar sjeu fáar í pví, innibindur
pess kristindómur nokkur aðal princíp,
sem aðgreina hann frá öllum öðrum trú-
arbrögðum, og ekki finnast í peim.
Fyrst er lögmál (princíp) sjálfsfórnar
og sjálfsafneitunar. «Berið hver annars
byrði*, er par undirstöðu-boðorðið. öll
önnur trúarbrögð, eins og Darwins-fræðin,
játa að hinn yfirsterkari eigi valdyfirhin-
um veikari; að hinn menntaði og ríki
hafi rjett til að nota heiminn fyrir sjálf-
an sig, og að láta hina minni háttarsykra
sjer og ljetta lífið. f>etta kannast ekki
kristindómurinn við. Hans reglaer: Auð-
ur, heilbrigði, vísdómur, er lánsfje. «Ef
nokkur maður er mikill á meðal yðar, pá
veri hann pjónn annara. Ef einhver befir
pekkingu, pá miðli hann öðrum. Allt
sem pjer hafið, er ekki yðvart. Sjáið til
að pjer sjeuð pjónustumenn yðar veiku
samferðamannas. Kristindómur er hin
fyrsta trú, sem viðurkennir veglyndisfor-
sjón og segir að hinn meiri skuli pjóna
hinum minni.
í annan stað ætlar kristindómurinn
sjer að enduríæða heiminn með h ugs jón-
um (ídeum). Slík tilraun er hin eina,
sem mannkynssagan um getur. Enginn
trúárskörungur hefir nokkurn tíma sagt:
«Eg vil umsteypa heiminum með hugs-
un». Kristindómur reiðir sig ekki ein-
ungis á anda raannsins og yfirburði hans
sálar, heldur hefir par upp sína sigurbraut.
Hann segir: «Farið út og boðið gleði-
hoðskapinn allri skepnus. «Kristur —
sögðu höfuðprestarnir — hefir upp æst
]ýðinn». Já, hann æsti hann meir en
nokkur nýmælamaður, pegar hann sagði
við sína lærisveina : «J>etta orð mitt skal
sigra heiminn*.
Kristindómurinn hefir priðja principið,
til aðgreiningar frá öllum öðrum trúar-
brögðum; hann snýr sjer ekki að mennt-
un nje stjettamun, fer ekki að nein-
um mannvirðingum. «Fátækum verða
guðspjöllin hoðuð». Hann velur einmitt
pá «fátæku» og veiku og vesælu, og fær
peim völdin í hendur. Eiuhver hefir sagt:
»Kristindómur er hinn hæsti vísdómur,
sem lítilækkar sig til lægstu einfeldni».
|>essi orðskviðnr er ónógur. Kristur út-
valdi hina lægstu einfeldni, og sáði sáð-
korni sins ríkis á meðal múgsins. Hann
hefir enga flokka (Kasta), engan skóla,
enga ráðanauta inni fyrir, enga smjaðrara
úti fyrir. Kristur prjedikar andlegt jafn-
ræði og bróðerni. Kristindómurinn spurði
eigi eptir fræðiskólum, leitaði ekki Pla-
tons lærisveina; hann sner.i sjer að lýðn-
um. Hann sagði: «Eg er eins ódauðlegur
og maðurinn. Eg viðurkenni mannlegt
eðli, og sönnun míns guðdómlegleika mun
verða sú, að sjerhver framför mannlegs
anda mun ávalt til mín benda og í mjer
finna upptök sín og útpýðingu». Enn í
dag segir Kristindómurinn: «Mín sönn-
un býr í sögu kynslóðanhii. Hin ævax-
andi sönnun míns guðdómlegleika skal á-
valt vera sú, að hvergi, undir engu him-
inbelti, með engum atvikum, skal mann-
kynið ná nokkurri fullkomnun, sem jeg
hefi ekki áður visað á og lagt undirrótað».
Fjórða undirstaðan í kristindóminum,
er hans kvenlega hugsjón eðnr kenning
um konuna. 1 sjerhverri menntuuarsögu,
hjá hverjum einstökum, á öllum tímum,
ræður sú regla: yfirborð hins andlega
proska karlmamisins og hins andlega
proska aldarinnar er nákvæmlega petta:
hugsjóninum konuna. Hvar sem
menn skoða mannlegt fjelag, kemur fyrir
sama; skoðun manna á rjetti konunnar
sýnir hið sanna stig pekkingar og siðgæð-
is. Blökkumannakonan í suðurfylkjunum
ræður í dag hinni fjelagslegu endurskipan
suður-fylkjanna, en karlmaðurinn fyrir
efnuin og afkomu. En framtíð hins and-
lega og siðgæðislega er bundin við pað
stig, sem blökkukonan neyðir náunga sina
til að unna sjer í ríki hugsjónanna á kom-
andi tímum. Kristindómur er sú eina
trú, sein konunni veitir hennar ijetta
sæti gagnvart guðlegri forsjón. Ailur
binn gamli heimur kenndi beint gagnstætt
öllu pessu.
Bcri jeg Ivrist saman við mestu menn
aldanna, pá hverfa peir, pá ruglast allur
samanburður. Shakspeare, Plató, Goethe
eru hafðir yfir sína tíina. Kristur er
langt yfir öllum tíma. Tálcnin sem bann
vann eru ekkert hjá pví tákni sem hann
v a r. «Sá sem efast. hann trúir», segir
einn maður, en jeg er ekki svo auðtrúa,