Suðri - 02.06.1883, Síða 2

42
til vill meira en oss á þekkingu og
kunnáttu í þeim efnum. Land vort er
svo fátækt, að ekkert er svo áríðandi
sem það, að sem flestir af oss viti,
hvernig vér bezt fáum hagnýtt oss allt
það, er in kalda og nauma náttúra
þessa lands lætur oss í té. Öll þekk-
ing er góð, en ein er þó, að oss finnst,
bezt allra og nauösyniegusc alira, og
það er þekking á náttúruvísindunum.
Engin fræði hefur nú slíku gengi að
fagna í öilum inum menntaða heimi
sem náttúruvísindiu. Og það er von.
Hver fær skýrt til hlýtar frá öilum
framförum þeim, sem heimurinn hefur
tekið með risafetnm, síðan náttúru-
fræðin settist í öndvegi vísindanna?
Öll heimspeki hefur fengið nýjan og
mannúðlegri blæ og cin uppgötvunin
hefur rekið aðra í vísindanna heimi og
í verklegu tiliiti. Af þessu leiðir, að
allar þjóðir reyna svo sem unnt er að,
hlynna að nátturufræðisnáminu í skól-
um sínum. Hjá oss eru náttúrusag-
ar, og stærðafræðin olbogabörnin og
eitt er það, sem sýnir einna ljósast
í hve litlum metum þau eru böfð við
skólann, að piltar útskrifast úr þeim í
4. bekk og vitnisburðurinn er eigi
reihnaöur með til burtfararprófs. Ef
námið í náttúrusögu og stærðafræði á
að vera í nokkru lagi, veitir náttúru-
sögu eigi af 16—18 og stærðafræði eigi
af 24—28 tímum um vikuna. Og
sjálfsagt virðist það, að leggja saman
alla vitnisburðina bæði við fyrri og
síðari hlnta burtfararprófs, þegar reikna
skal aðalvitnisburð lærisveinanna við
burtfararprófið.
fá er að minnast á námið í nýju
málunum, ensku og frakknesku. fað
er synd að segja, að það megi naum-
ara 9tanda. Ensku eru ætlaðir 8 tím-
ar á viku. Sú tunga hefur svo mikla
«praktiska» þýðingu fyrir oss íslend-
inga, að oss finnst sjálfsagt, að hana
ætti að kenna gegnum allan skólann
Og hafa stíla í henni, Til þess að
enskunámið þannig gerði skólasvein-
ana verulega færa í ensku veitti að
líkindum eigi af 16—20 tímum á viku.
Frakknesku þykir oss gert alltof lágt
undir höfði með inum nýju fyrirmæl-
.um, að hún skuli að eins kennd 2 síð-
ustu árin. Eins og fiestum mun kunri-
ugt, er frakkneskan nú orðin það mál,
sem skylt þykir öllum menntuðura
mönnum að kunna og hefur þannig
setzt í sæti það, er latínan hafði forð-
um. Satt er það, að frakkneska hefur
eigi svo mikla praktiska þýðingu fyrir
oss sem enskan, en vísindalega þýðingu
hefur hún eins mikla og með tiíliti til
skáklskapar og listar hefur hún ef til
vill langmesta þýðingu af öllum mál-
um. Oss finnst því, að hana eigi að
minnsta kosti að kenna í 4 efstu bekkj-
unum og má eigi ætla henni færri en
14 til 16 tíma á viku, ef skólasvein-
arnir eiga að vera svo að sér í henni,
að þeim bæði verði Ijúft og veiti hægt
að verða fullfærir í henni, þegar þeir
eru komnir úr skólanura.
Enn þyrfti að auka námið í dönshu
töluvert. Danir verða ávallt sú þjóðin,
sem oss stendur næst og vér höfura
mest raök við. Eigi má heldur gleyma
því, að háskóli vor íslendinga er há-
8kólinn í Kaupmannahöfn, þar sem
kennslan fer fram á dönsku. |>að er
kunnugt, að mörgum íslendingum verð-
ur í fyrstu örðugt um nám við há-
skólann sökum þess, að þeir eru eigi
fullfærir í dönsku. Nú sem stendur
eru dönsku ætlaðir 13 tímar. Með
tiliti til þess, að danska er sú tunga,
sem langskyldust er er voru máli, ætl-
um vér að 18 tímar mundu nægir til
þess, að skólasveinar yrðu svo færir í
dönsku sem þörf er á.
Vér höfum nú bent á ýmsar náms-
greinir í skólanuin, sem brýna nauð-
syu ber til að auka og efla. En hitt
er enu eptir að sýna, hveruig hægt er
af fá tíraa til þess, að þessu verði til
vegar komið. þ>egar vér lítum á
kenuslutöfiu latínuskólans, sjáum vér
að latínau helur 42 og gríska 25 stund-
ir á viku; þaunig hafa görnlu málin
dauðu 67 stundir á vihu, þriðjung-
inn af öllum shölatímanum,
þegar söug, teikuun og skript er sleppt.
Og þó er óhætt að fullyrða, að þegar
menn eru farnir úr sk.ianum, eða að
minnsta kosti þegar menn eru komn-
ir í embætti, er það allur þorri manna
sem aldrei les iatínska eða gríska bók.
Enginn neitar þeim saunleik, að vér
eigum «aö læra tyrir lítíð, eu ekki fyrir
skólann». En þetta er að læra einungis
fyrir skólann og elchi fyrir lífið. Vér
eigum einn látínuskóla og leggjum svo
rífiega til hans sem oss er uunt eptir
efnum vorum og þá er það sannarlega
ið minnsta sem vér getum réttilega kraf-
izt, að tímanum í honuin sé vél varið,
varið eptir kröfum tímans, sem vér lif-
um á, og varið svo, að lærisveinunum
megi standa bæði heilljrg gagn af öllu
því er þeir nema þar. Annars er tím-
anum eigi varið vel. Lærisveinum!
stendur hvorki heill né gagn af inu
mikla latínu- og grískunámi. Miklum
hlut af þeim tíma er því illa varið.
Og meira að segja, það er hraparlegt
til þess að vita, að þriðjung af öllum
námstíma ísleuzkra námspiita, skuli
vera fórnað apturgengnum tröllum,
en svo ieyfum vjer oss að kalla latínu
og grísku.J Vér skulum fúslega játa
það, að latínan er göfug að byggingu
málsins og fróðleg aö því leyti, að hún
veitir nokkum styrk til að nema suður-
landamálin rómönsku (frakknesku, í-
tölsku og spönsku). En þarf virkile^a
42 tíma á hverri viku, til þess að fræða
lærisveina svo um byggingu og eðli
latínunnar, að þeira sje fullur styrkur
að, til að nema almenna málfræði og
við nám rómönsku málanna? Vér
ætium að þeir séu fáir, er halda því
fram. £ví að öllum hlýtur að vera
ljóst, að hversu lengi sem menn fást
við latínunámið eitt, iæra menn þó aldrei
málbyggingu allra mála eðanemaróm-
önsku málin svo, að nokkurt gagn sje
að. Enn tala menn um dýrmæta
andans fjársjóði, er fólgnir séu í lat-
inskum ritum. Enn slíkt má segjaum
öll mál og ef menn gá rétt að, mun
latínan vera fjarri því að standa bezt
að vígi í þeim efnum af forntungun-
um. Að því leyti gætu menn haft fullt
eins mikiðgagu afað lesafornindvershu
eðaarabishuheví latínuskólai.um. Einn-
ig á þeim tungum er * snildarleg-
ur skaldskapur og in fegurstu speki-
rit skráð. I þessu er grískan langt um
fremri en latínan, auk þess sem hún
er ið fegursta raál. En hún hefir enn
rniuni þýðingu fyrir vorn tíma en lat-
ínan og er að líkindum einkuru kennd
vegna þeirra, er síðar iwwna guðfræði.
En fyrir guðfræðinga er hebfeskunám-
ið hér um bil eins nauðsynlegt og
þó er hebreska, eins og kunnugt er,
ekki kennd í skólanum. Vér gerum
gis að vitleysunum og öfgunum í skóla-
stiska náminu á miðöldunum. Sú kem-
ur tíð, að eptirkomendur vorir gera
eigi minna gis að latínu- og grísku-
námi voru. f>að nám hefir sama galla
og skólastiska námið: hvorugt hefir
sanna þýðingu fyrir lífið. Og þegar
menn eru að berja blákalt fram lat-
ínu- og grískunámið, hafa menn við
jafngild rök og jafnskyDsamlegar sann-
anir að styðjast og skólastisku heim-
spekingarnir, þegar þeir voru að hefja
sitt nám til skýjanna.
[Niðurl. í næsta bl.].
Eldgos norðan í Vaínajökli.
1 öræfunum fyrir norðan Vatnajökul
og í jöklinum sjálfum hefir gosið ótal
6innum frá því er menn fyrst hafa.
sögur af. Eldstöðvar þessar eru þó
enn alveg ókunnar með því þær eru.
svo langt frá byggðum og því nær ó-
mögulegt að komast að þeim nema
með ærnum útbúningi, tilkostnaði og
fyrirhöfn. Gosið hefit' í Vatnajökli
bæði að norðan og sunnan. Öræfa-
jökull er eina eldfjallið að sunnan, sem
er dálítið kunnugt, en auk þess hefir
gosið á mörgum stöðum öðrum í suð-
urrönd jökulsins án þess menn þó hafi
nokkra vissu fyrir hvar gígirnir séu
og væri það þó vinnandiverk aðrann-
saka brúnir jökulsins að sunnan; opt
er t. d. getið um gos við Grímsvötn, í
Síðujökli og Skeiðarárjökli en rneira vita
menn eigi. Norðan til í Vatnajökli
hefir og opt gosið; gosin 1225, 1332,
1341, 1477, 1510, 1638, 1862 hafa
líklega verið einhversstaðar þar um
slóðir, þó ekkert viti menn um þau.
Á seinni árum hafa eldsumbrotin ver-
ið einna mest náiægt Kverkfjöllum.
1717 er sagt að gosið hafi nálægt upp-
tökum Jökulsár í Axarfirði, barst þá
mikill reykur til sjóar og öskufaii varð
mjög mikið í pingeyjarsýslu; 1867 og
1873 urðu gos um sömu slóðir; eigi
vita menn þó með vissu hvar gos þessi
hafa verið, én töluverð líkindi eru til
þess, að eldstöðvarnar séu í jöklinum
sjálfum suövestur af Kverkfjöllum og
þar hafa nú um langan tíma við og
við sözt reyldr. f>að sest og að eld-
gos þessi hafa töluverð áhrif á jökul-
inn sjálfan, því við þau hefir jafnan
orðið nokkur breyting á jöklurn þar
suður af' og ár hafa hlaupið einkum
við Skeiðarárjökul. pannig urðuhlaupí
Öræfum 1867 og eins nú 1883. Tvö
bréf, sem eg hefi fengið gefa góðar
upplýsingar um gosið; er annað bréfið
af Jökuldal, hitt úr Öræfum.
Fyrra bréfið er ritað 22. marz
1883 af Gunnlaugi bónda Snædal á
Eiríksstöðum á Jökuldal og þar segir
svo frá: «15. janúar urðum við fyrst
varir við gosið, því litlu íyrir dagsetur .
heyrðust óttalegar dunur í suðri og um
sama leyti sáum við nokkrum sinnum
eldblossa berast á lopt upp, voru þeir
fjarska breiðir um sig en svo voru
leiptur þessi snögg að naumast var
Vi
fe
M