Suðri - 16.08.1884, Blaðsíða 2

84
eptir stærðinni einhver sú ódýrasta
bók, sem nokkru sinni hefur verið
gefin út hér á landi. það er ekkert
efamál um pað, að slíka bók sem pessa
ætti hvert heimili á Islandi að eign-
ast. |>egar um líf og heilsu er að
ræða, pá eru 3 kr. ekki mikill til-
kostnaður.
Ilitstjörinn.
m.
Leiöarvísir um notkuu á raddfærnm
mamisins. Inngangur til almennrar
söngfræði eptir Jónas Helgason. livík
1883. Ifi bls. 8.
Ritdómur pcssi er svo til orðinn, að í fyrra
bað barnaskólastjóri einn br. Thoroddsen,
sem kunnur er að pekkingu sinni á söng og
söngfræði, að segja sér álit sitt, um „Leiðar-
vísinnil. Setjnm vér ritdóminn hér. f>ó eigi
sé hann nýlega ritaður, því oss þykir eigi
óiíklegt, að ýmsum barnaskólastjórum og
fleirum, sem unna söngfræði og sönglist, f>yki
fróðlcgt, að lesa álit manns. sem vit hefnr á,
um ,,Leiðarvísinn"
Ritstjórinn.
Nýlega hefur mér borizt í hendur:
«Leiðarvísir um notkun á raddfærum
mannsins. Inngangur til almennrar
söngfræði eptir Jónas Helgason, Kvík.
1883, 16 bls. 8.» ogum leið eitt blað
af pjóðólfi, par sem pessa leiðavísis er
getið, og um liann talað svo, að hann
sé svo í alla staði ágætur, að hann
ætti, ef vel væri, «að finnast í hvers
manns húsi og á hvers manns borði».
]>að má geta nærri, að eg flýtti mér
að fara að lesa pennan eptir |>jóðólfs
sögn ágæta leiðarvísi, en hvað fann eg?
Eg fann, að J>jóðólfur hefur látið sér
pau orð um munn fara, sem hans var
von og vísa; eg fann, að leiðarvísirinn
er svo í marga staði ógreinilegur og
ófullkominn, og yfir höfuð að tala svo
úr garði gjörður, að hann væri betur
óprentaður en hitt, pví að eins fróðlegt
og gagnlegt sem pað er, eins í pessum
vísindum sem öðrum, að hafa góðar
og vel ritaðar bækur, eins er pað
einskisvert og ósæmandi bókmenntum
vorum að hafa ófullkomnar og illa
ritaðar bækur.
Til pess að sýna að petta er ekki
eintómur sleggjudómur um pennan
leiðarvísi, skal egreyna aðsýnamönn-
um fram á, í hverju honum er ábóta-
vant, og hve réttilega liann skýrir frá
efni pví, sem hann á um að ræða.
|>að eru að eins fáein atriði, er eg
bæði tímans og rúmsins vegna get
tekið fram, pví að ef rekja ætti pessar
16 blaðsíður í kverinu og telja allt
pað til sem athugavert er, yrði pað
sjálfsagt eins langt og kverið sjálft.
Eg skal pá taka byrjunina fyrst.
Kverið byrjar svona: »pann hluta líf-
færa vorra, er vér höfum til pess að
mynda hvert pað hljóð . . . . og eru
pau: 1) barkakýlið og raddböndin, 2)
barkinn og lungun 3) kokið og munn-
liolið». Eptir pessu mynda öll pessi
líffæri liljóðið, eða með öðrum orðum,
eru myndarar hljóðsins. Svo er farið
að skýra frá pví, hvernig hljóðið mynd-
ist í barkakýlinu og raddböndunum,
og á bls. 3. er sagt, að barkakýlið og
raddböndin megi «að maklegleikum»
nefna myndara hljóðsins. J>etta getur
nú allt verið gott. En neðst á 3. bls. og
efst. á hinni 4. er sagt: «Vér viljum
pví næst skýra fyrir oss áhrif peirra
raddfæra á hljóðið, er vér segjum að
veiti því vöxt og viðgany, en pau eru:
lungun, barkinn og kverkarnar*. J>á
er á 4. og 5. bls. farið að tala um
lungun og loptstraum pann, sem mynd-
ar hljóðið, en svikizt er um að tala
um áhrif barkans og kverkanna eins
og lög gjöra ráð fyrir í slíkri bók. Og
svo kemur: «Loks viljum vér minn-
ast á pá hluta raddfæranna, er láta
röddina eins og endurhljóma (resonera)
og veita henni hljómfegurð, en peir
hlutar eru kverkarnar og munnholið».
J>að sem eg nú fæ út úr pessu er: J>au
raddfæri sem sagt erál. bls. að myndi
hljóðið, er á 4. bls. sagt að veiti liljóð-
inu vöxt og viðgang og á 5. bls. láti
pað endurhljóma. J>að sjá allir, liver
samkvæmni er 1 pessu, og hvort hægt
er með nokkrum sanni að kalla pau
líffæri myndara hljóðsins, eða að segja
að pan líffæri myndi hljóðið, sem að
eins veita pví vöxt og viðgang og láta
pað endurhljóma; rétt eins og einhver
segði að smiðjubelgurinn myndaði eld-
inn, sem pó að eins veitir houum vöxt
og viðgang. Til myndunar hljóðsins
parf ekkert annað en titring raddband-
anna fyrir verkanir loptstraums, eins
og réttilega er tekið fram á bls. 3.,
en til pess parf hvorki kverkar, kok
eða munnhol, lieldur eru pau líffæri
að eins til að laga pað liljóð, sem
myndast hefur. J>essu til sönnunar
má geta pess, að menn í barka af lík-
um hafa getað framleitt hljóð, eptir
að barkinn með raddböndunum hefur
verið skorinn burt, með pví að stríðka
raddböndin meira eða minna og láta
loptstraum leika á milli peirra. Eg
kalla pví, að höfundurinn byrji ekki
vel kverið, með pví í fyrstu grein að
segja að kokið og munnholið inyndi
hljóðið.
*) Já, nú koma kverkarnar eins og
skollinn úr sauftarleggnum, en á k o k i ð er
ekki minnst framar nema á fyrstu blaðsíðu.
Lfklega eru kverkar sama sem kok, pó að
engin vísbending sé gefln um pað ; slikt er
leyfi.
J>á kemur «barkakýlið». Hvaða
líffæri er pað sem höf. kallar «barka-
kýli»? J>að sézt hvergi og pað er
hvergi sagt með berum orðum, en lík-
legt er pó, einkum ef maður er góðfús
lesari, að barkakýli kalli hann pað>
sem á dönsku er nefnt «Strubeliovede».
J>að má ráða, að eins ráða, af pví, sem
sagt er á bls. 1.: «Hljóðið myndast í
sjálfu barkakýlinu, með pví að lopt-
straumurinn sem kemur frá lungunum
prengist upp um pað, og lendir par á
raddböndunum*. En ef pað er meint
með barkakýli, pá er ekki rétt að leiða
alveg hjá sér að geta um pað, pví að
í daglegu tali pýðir barkakýli sama
sem «Adamsæblet» á dönsku p. e. sá
partur af barkahöfðinu, sem finnst að
utan standa frarn, framan á hálsinum.
J>að er pví rangt, að hafa orðið «barka-
kýli» í pessu sambandi, heldur mætti
hafa «barkahöfuð». Höfundurinn get-
ur heldur ekki borið á móti pví, að
eptir málinu er fremur óviðkunnanlegt
að segja að sá eða sá «syngi með
barkakýlinu*. — «Tónarnir (verða)
pví bærri sem meira lopt streymir um
raddopið, en pví dýpri sem pað er
minna» stendur á bls. 2. J>etta er,
svona fram sett, svo fjarri pví að vera
rétt, að pað nær engri átt. Hið sanna
í pessu er, að tónarnir verða pví sterk-
ari, sem meira lopt streymir um radd-
opið, en pví veikari, sem pað er minna,
en aptur á móti þurfa hærri tónarnir
meira lopt en hinir dýpri.
J>etta er nú að eins tekið úr fyrsta
blaðinu í kverinu, og má geta nærri
livernig petta registur yrði, ef gengið
væri gegnum pað allt og hvað eina
tilgreint, sem er meira eða minna
rangt, eða pá svo klaufalega orðað, að
pað nálgast pví að vera rangt. Eg
ætla samt að* láta mér petta nægja,
og ímynda mér, að pað sé nægilegt
til pess að sýna, að margt af pví, sem
í kverinu er nefnt, er ekki svo úr
garði gjört, sem vera skyldi. En pað
er líka ýmislegt, sem ekki er rninnst á
með einu orði í kverinu, og sem pó
sannarlega heyrir pví efni til, sem
kverið á urn að ræða. Eg vil að eins
nefna efri raddböndin; pau eru ekki
nefnd, heldur en pau væru ekki til,
og par af leiðandi ekki neitt sagt um
livað meint er með höjuðtónnm (fist-
iltónum), og heldur ekki eru brjóst-
tónar nefndir, en nasa-góm-kverka- og
tunguhljóð eru prentuð með skáletri,
rétt eins og meira sé varið í pað «falska»
en pað sanna. Svo er enn eitt. Eptir
kverinu er ómögulegt annað en ímynda
sér, að maðurinn, pegar liann pegir
og andar, andi gegnum raddopið (sbr.
bls. 13.: J>ví næst andar hann að sér