Fjallkonan - 27.08.1887, Blaðsíða 2

102
FJALLKONAN.
þörfum og minst er sveitinni til þyngsla. Þeir
eiga, þegar hjálpar er beiðst af fátækrafjárhlutum,
sem nákvæmast að rannsaka skort hlutaðeiganda j
og hans orsakir, áðr enn þeir álykta, hvort hann
eigi slíks styrks að njóta, eiga þeir með mannljúf-
legri umhyggju fyrir hjálp í bjargarleysi, samkv.
þessarar tilskipunar 5. gr., einmitt að hafa tilhlýði-
legt tillit til sveitarinnar þarfa, og þeirra fordjarf-
anlegu afleiðinga fyrir siðlæti og iðjusemi, er alt
of auðveldum aðgangi til hjálpar af sveitarsjóð fylgja
kunna. Sveitarstyrkr á þannig ekki að veitast
þeim, sem með tilhlýðilegri brúkun krafta sinna
getr sorgað fyrir nauðþurft sinni, eðr sem getr
öðlazt hana hjá þeim, sem eru skyldugir eða vilj-
ugir til áð hjálpa honum“.
Svo mörg eru nú þessi textans orð, o. s. frv.
Nú stendr æði oft svo á, að enga vinnu er að fá
sem borgun fæst fyrir, svo þeir sem hjálp-
ar þarfnast eru sjálfs síns ómagar og sjálf-
um sór ónýtir, og sveitarstjórnin er ráðalaus
með þá nema hún grípi til þess óyndisúrræðis að
leggja þeim styrk af sveitarfó.
Til að ráða bót á þessu er reynandi, að gefa
sveitarstjórnum kost á því, að mega verja vissri
fjárupphæð t. d. alt að 2—800 kr. af sveitarfó, til
að byrja með, eða mega taka lán til þess upp á á-
byrgð sveitarfélagsins, til þess að geta komið upp
eða byrjað á nokkurs konar vinnustofnun í sveit-
inni, þó í smáum stíl væri fyrst um sinn.
Maðr getr hugsað sór að byrja slíkt þannig, að
sveitarstjórnin semdi við einn eða tvo, eða máske
þrjá bændr í sveit sinni, sem væru stjórnsamir og
starfsamir, til að hafa á reiðum höndum daglauna
vinnu handa þeim mönnum, sem lægju við sveit,
gegn hæfilegum daglaunum. Enn þess konar samn-
ingum yrði auðvitað torvelt að ná nema meðnokk-
ururn fjárstyrk til að byrja með, bæði til viðrvær-
is handa þessum verkamönnum, og húsnæðis og verk-
færakaupa til að koma þessu í gang. Til slíkrar
vinnu mætti líka beita þeim þurfamönnum hrepps-
ins, sem væru vinnufærir.
Þetta fyrirkomulag mundi með tímanum, undir
góðri stjórn, hljóta að borga sig sjálft, og í öðru
lagi mundi það geta verndað margan frá því að
verða þurfamaðr; i þriðja lagi yrði þetta til verk-
legra framfara i sveitinni, því störf þessi hlytu að
verða mest fólgin í jarðabótum.
Menn munu segja að ekki só auðvelt að hafa
vinnu til taks þegar þörfin kallar mest að til að
fá styrk til bjargræðis, og er það satt, því á vetr-
inn er þörfin mest, enn vinnan þá sizt fyrir hendi.
Enn þá ætti sá maðr, eða þeir menn, sem vinnu-
stjórnina tækjust á hendr, að vera svo í stakk búnir
að geta látið í tó nokkrar kr. eða matbjörg í móti
ábyrgð sveitarstjúrnarinnar, sem þiggjandinn mætti
endrgjalda með vinnu sinni á næsta sumri.
Að sýslunefndir álitu sig hafa lagaheimild til að
gefa samþykki sitt til þess, að sveitarstjórnir verðu
fátækrafó til slíks, sem hér er farið fram á, erefa-
samt, nema ef vera skyldi með tilliti til 26. gr. í
sveitastjórnarlögunum 4. maí 1872, þar eð slíkr
kostnaðr getr ekki reiknast þurfamannastyrkr bein-
línis, heldr óbeinlinis; annars þarf að koma laga á-
kvæði um það, að sveitastjórnum geti gefizt kostr
á að verja fátækrafé á þenna hátt.
Um þetta mætti setja sórstök samþyktarlög, sem
gæfu sveita og sýslufólögum heimild til að búa til
samþyktir um slikt. Þá væri það í sjálfsvald sett
hvort menn vildu koma slíku í verk hjá sér eða
J ekki; enn reynslan mundi sýna og sanna þeim sem
j framkvæmdu þetta undir góðri stjórn, að þurfamenn-
irnir yrðu færri enn áðr, og að meira yrði unnið
enn nií er til hagnaðar fyrir landbúnaðinn.
Valþjófsstaöarhuröin.
Það er kunnugt að þessi gripr er kominn (it úr landinu sömu
leiðina eins og svo margt annað, enn á hvern hátt, það verðr
hér spumingin.
Bins og svo oft hefir verið tekið fram, er hurð þessi forn
skálahurð eftir þvi helzta sem með nokkurri vissu verðr sagt,
enn engin rök liggja fyrir, að hún sé upprunalega kirkjuhurð,
enda brann kirkjan á Valþjófsstað 1361, enn hvorki að færa
frekari rök fyrir þessu, eða að tiltaka um aldr hurðariunar, er
j hér umtalsefnið. Hurð þessi mun hafa verið fyrir hinum forna
J skála er stðð á Vaiþjðfsstað, enn upp úr máttarviðunum úr hon-
um, sem vðru alldigrir rauðaviðir, var þá kirkjan bygð. Það
J sést á fornum skjölum, að kirkja þessi var bygð á Yalþjófsstað
kringum 1500; og hefir þá hinn forni skáli verið rifinn; var
[ hún útbrotakirkja með fordyri, og hurðin mun þá látin fyrir
kirkjuna; enn i hinni fornu skálatótt var aftr bygðr skáli, sem
stðð þar til kringum 1861. Á þennan hátt er hurð þessi orðin
eign kirkjunnar, og í vísitaziubðk Brynjólfs biskups 1641 er
hurðin sérstaklega nefnd með sínum einkennum : „Skorin hurd
sterk fyrir kirkju á járnum med silfursmeltum hring“; þá er
kirkja þessi )%j siálfre sier stædeleg ad máttarvidum, lasen sum-
stadar ad þilvidi; kirkjan er með útbrotum". Svo kemr þar
næst: „Registr kirkna í Skálholtsstifti 1635“ (aftan við hinn
átoriseraða Gisla máldaga): “Kirkjan (á Yalþjófsstað) göm ul af
tré, sumstadar endurbætt af Sr. Böðvare". Og ennfremr segir
| síra Páll Högnason, prófastr á Valþjófsstað, er var þar allan
sinn prestskap (veitt brauðið 1686), í prófasts vísitazíu frá 1721
| um kirkjuna á Yalþjófsstað : „Kirkjan er í sjálfu sér aígamalt
hús, alt af timbri, mikið tilgengin til norðurs; undirvidirnir
eru sterkir, það á má sjá, enn þakið og súðin á kórnum gam-
alt og fornlegt; á hákirkjunni yngra og ófúið að sjá.--—
Hurð stór og sterk fyrir hákirkjunni með gömlu verki og ein-
um stórum járnhríng innsettum með silfri". Það sést á þeirri
kirkju, sem hér er bygð næst á eftir, að sú áðrtalda kirkja
hefir staðið fram undir hálft þriðja hundrað ár, eða frá því um
1500, og þar til fram um 1740.
Visit. Olafs biskups Gislasonar.
1748: „Kirkjan með útbrotum . . . moldir kirkjunnar taka
nokkud ad bila, sem stadarhaldari tekur i akt med heutugleik-
um; annars er þetta hús vænt og velstandandi, nýlega uppgjört.
.... Hurð á járnum með skrá, lykli og járnhríng gamal-silfr-
uðum a). Þessi kirkja mun þá bygð um eða eftir 1740, þarsem
segir „nýlega uppgjört", enn þar sem talað er um „moldir
kirkjuunar", mun eiukanlega meint til þaksins, því kunnugt er
að ný þök springa fyrst i stað, og þurfa því endrbótar áðr enn
þau geta gróið. Þessi kirkja mun hafa staðið þar til 1845—6;
1) Þessi skýrteini úr fornum skjölum um kirkjurnar á Yal-
þjófsstað og hurðina hefir Valdimar Ásmundarson, ritstj. Fjallk.,
útvegað mér og fleira; ég hefi og fengið fleiri upplýsingar að
austan um þetta efni.