Fjallkonan - 12.12.1887, Blaðsíða 1

Kemrút þrisvar ámán-
uði, 36 blöö um áriö.
Árg. kostar 2 krönur.
Borgist fyrir .júlílok.
FJALLKONAN.
Valdimar Ásmundarðon
ritstjóri þessa blaös býr
í Þingholtsstrœti og er
aö hitta kl. 3—4 e. m.
36. BLAÐ.
REYK.TAVIK, 12. DESEMBER
1887.
Lesiö!
Nýlr kaupendr Fjallkonunnar fyrir næsta ár
geta fengið ökeypis 2/g af þessum árg. blaðsins (frá
öndverðum maí til ársloka, 13.—37. bl.) Hver
sem útvegar Fjallkonunni tíu nýja kaupendr og á-
byrgist skil á andvirðinu, getr fengið í ómakslaun
alla Fjallkonuna frá upphafi (fjóra árg.) auk sölulauna.
Landsjflrréttardönir. í landsyfirréttardómmmn var í dag
dæmt mál gegn 13 mönnnm í Gnllbringn- og Kjósar-sýslu, út
af brotum gegn fiskiveiéasamþykt frá 9. júuí 1885; vúru hinir
ákærðu dæmdir í sektir, 50—90 kr. (einn í 10 kr. sekt).
— Fyrir landsyfirdóminum er nú mál gegn Kristjáni Þor-
grímssyni o. fl., sumpart fyrir Ijöfnað og sumpart fyrir rán.
Tfðarfar. Siðan í byrjun desembermánaðar hefir tíðin ver-
ið vetrarleg, frost allmikil og talsverð snjókoma.
í lat ínuskólanuni eru nú 99 lærisveinar (í fyrra vóru )>eir
111, enn 127 árið þar á undan).
I prestask ólanuni eru 23 stúdentar; 14 í eldri deild, 9 í
yngri deild.
Dálun er 5. des. Pétr bóndi Kristinsson í Engey, dugnaðar-
maðr á bezta aldri.
‘Þurrabúðarmannalögin.
Meðal laga þeirra, er komin eru aftr frá stjórn-
inni með staðfestingu konungs, finnast enn þá ekki
þ urrabftðarmanna-lögin. Það væri illa farið,
ef þessum lögum skyldi verða eitthvað til bnekk-
is, því þær mótbárur gegn þeim, sem á þingi komu
fram, vega ekki upp móti nauðsyn þessara laga.
Enda standa þau í góðu sögulegu sambandi við
bina elztu og eldri löggjöf vora um sama efni, og
sýna með því, að um fleiri aldir befir þótt þörf á
lækningu við þessu þjóðmeini voru: þurrabúðar-
mönnunum, sem bin eldri löggjöf vor á stundum
slær saman við lausamenn. Án þess að vitna í
Grágás, sem, eins og menn vita, tók hart á öllum
óskilamönnum, hverju nafni sem nefnast, þá má
frá þvi fyrir bér um bil 4CO árum rekja til-
raunir alþingis og yfirvalda til þess að afstýra „ó-
löglegri lausamensku, ólöglegum búðarsetum og ó-
bærilegu kaupgjaldi (til hjúa)“. Fyrstr er Pin-
ingsdómr frá 1490, þá lögmannsdómr, genginn
á alþingi 1531, og sama ár samþykktr af þáver-
andi hirðstjóra, þá hirðstjóra-úrskurðr Klá-
usar Mertvitz 1539, og úrskurðr Þorvarðar lög-
manns Erlendssonar frá 1538, þá héraðsdómr Daða
Guðmundssonar frá 1555, þá hinir svo nefndu
Bessastaðapóstar frá 1685, bygðir á tillögum
Þórðar bisk. Þorlákssonar og lögmannanna Sigurð-
ar Björnssonar og Magnúsar Jónssonar. Allir þess-
ir dómar og úrskurðir fara í sömu' stefnu, að binda
búðarsetu- og lausamennsku-leyfið við tiltekna eign-
arupphæð þurrabúðar- eða lausamannsins; munrinn
er eingöngu sá, að upphæðin er, sjálfsagt eftir á-
stæðum tímanna, ýmist sett hærri eða lægri, en á-
valt bundin við svo eða svo mörg hundruð á lands-
vísu, sumpart i fríðu, sumpart í öðrum aurum.
Næst kemr lögreglustjórnar-frumvarp Lauritzar
Gottrups frá 1720, sem ásamt öllum framantöldum
skjölum var afhent netnd þeirri, er amtm. Fuhrmann
skipaði á alþ. 1722, samkv. o. br. stiftamtm. Rabens til
„conferenceog deliberation um skaða og háska þessa
„lands, sem reiser sig af margra manna ólöglegre
„lausamensku, it. óhlýdne vinnuhjúa, so vel sem
„lausgaungurum, betlurum, sem af qvonfange þeirra
„orsakast“, og komu lögmenn og sýslumenn sam-
an sunnudagskvöldið 14. júlí (1722) til þess að yf-
irvega „þessa landsins stóru nauðsyn“. Á þessu
var nú bygð alþingis samþyktin sama ár, sem
raunar, að orði kveðnu, eiginlega hljóðar um „lausa-
menn“, vinnuhjii og lausgangara, en í rauninni
allt eins á við þurrabúðarmenn og biiðarsetur, með
því „öllum þeim mönnum, sem ekki eiga tíu hundr-
uð tíundarverð“, er fyrirmunað, að reisa bú sér,
nema þeir sanni, að þeir hafi boðið sig í vist og
ekki fengið. Enda má af þvi ráða, að þurrabúðar-
menn eru, eins og í tilskipuninni frá 1783, teknir
inn undir lausamenskunafnið, með því samþyktin
fer næst Piningsdómi, er sér í lagi á við búðarsotur.
Af þessum 10 hundruðum á landvísu átti nú hlut-
aðeigandi að „hafa árlega sins Qár ávöxt, 12 áln-
„ir af hundraði hverju, því sem eru dauðir aurar,
„eðr gelt kvikfé, enn af málnytukúgildi hverju
„venju rentu, 20 álnir“. Þá var boðið, að afþess-
um lOhndr. skyldi við sjó að minsta kosti vera 3 mál-
nytukúg., enn til sveita skyklu málnytukiíg. vera 5
hndr. Og er þetta meira, en ákveðið er i lagafrumv.
Þorl. Guðmundssonar; þar eru tilteknar 400 krónur
skuldlaust, enn þessi hér um ræddu 10 hundruð
nema að minsta kosti 500 krónum. Lítill munr
er og á efnahag landsbúa þá og nú. Nú eru ýms
lögbýli, og þau góð, t. d. Mosfell i Mosfellssveit,
svo gott sem í eyði; þá er svo að orði kveðið, „að
„lögbýle ligge við að eyðileggist vegna manneklu“.
Og hafi þetta verið sanngjarnt á 18. öld, þá ætti
það ekki að vera fjær sanni nú. Sama er að segja
um hegningarákvæðið. Ef'tir samþykktinni á sá,
sem verðr brotlegr gegn henni, „að setjast í stokk
eða hespu upp á vatn og fisk í 3 dægr“, sem raun-
ar er líkamleg refsing, enn þó má heita mannúðleg,
eftir skoðun þeirra tíma; hjá Þorláki er það varð-
hald, enn ekki hýðing, sem hvort eð er má heita
úr lögum numin, nema fyrir unglinga og þá sem
i hegningarhúsinu syndga móti lögreglunni. Hvorki
tilskipunin frá 1783 né tilskipunin frá 1865bættu
um til hins betra, og því var það, að á þingi 1877