Fjallkonan - 28.05.1889, Page 1

Kemr út
3—4 sinn. á mánuði.
Verð 2 (erlendis 3) kr.
Gjalddagi 1 júll.
FJALLKON AN.
Út gefandi:
Vald. Ásmundarson.
Ski ifstofa og afgreiðsla:
Veltusund, nr. 3.
VI, 15.
REYK.TAVÍK 28. MAÍ
1889.
Búfesta kaupmanna. Innlend verzlun.
Eftir Eirfk jttag-nússon, M. A.
Síðasti Þingvallafundr samþykti áskorun til al-
þingis, þess efnis, að lögbjóða skyldi kaupmönnum,
sem reka íslenzka verzlun, að hafa fast heimili á j
íslandi. Tiigangr uppástungunnar er að gera verzl-
unina invlenda. Menn hafa þókzt sjá það lengi, að
þetta væri bezta ráðið til að fá komið upp innlendri |
verzlun. Landsins nýtustu og beztu menn hafa
haldið þessu fram i riti og ræðu jafnt og þétt siðan
alþingi var endrreist, Og sú hugmynd er orðin að j
rótgróinni alþýðu-trú, að hafi menn kaupmenn bú- j
setta í landi, þá sé verzlun þess þar með orðin j
innlend. Því er nú svo komið, að alisherjar alþýðu-
fundr skorar á löggjafarvald lands að skylda kaup-
menn þess til búsetu þar.
Eg skrifa þessar athugasemdir til að sýna og,
að ætlun minni. að sanna, að þessi alþýðutrú sé
hjátrú ein.
Eyrst er nú þess að geta, að heimilisfang er ó- |
viðhreyfanlegr einkaréttr manna, sem óbrotlegir
standa við lög og landsfrið. Löggjafarvaldið getr
ekki sagt við þá: — „Þið skuluð hafa fast heimili |
hér, enn ekki þar, að viðlögðum sektum ef þið ó- j
hlýðnizt boðinu“. Slikt væri ekki einungis brot
gegn náttúrlegum einkarétti. heldr væri það gjör- i
ræði i verstu mynd, vegna þess, að gert væri upp
á milli borgaranna, sem ailir eru jafn réttháir !
fyrir iögum, og allir eiga undir einum lögum að j
búa.
Þó er sá galli hvað alvarlegastr við uppástung- !
stungu Þingvallafundarins, að hún er alveg þýð-
ingarlaus fyrir tilganginn. Afleiðingarnar af skyldu-
búfestu lögunum eru auðraktar. Kaupmenn, sem
ekki kysu heldr að selja \ erzlanir sínar og iosast
við land alveg, kæmu heim. Á íslandi fjölgaði
kaupmanna madömum og kaupmanna börnum. Ein- |
stöku sveitarfélög kynnu að hafa einhver snöp upp
úr þessu. Það yrðu, ef til vill, eitthvað fleiri hús-
kennarar á landinu. Enn þá er upp talið alt það
gagn, sem lög þessi gerðu iandinu. Kaupmönnum j
sjálfum yrði förin via dolorosa.
Enn verzlunin? Já, hún sæti nú við sinn gamla j
keip. Hún væri jafn útiend eftir sem áðr. Lögin !
orkuðu þvi einu, að misbjóða rétti nokkurra manna.
Þetta skal nú sýnt og sannað.
Verzlun — hvað er verzlun í eiginlegum skiln-
ingi ? Stytzt svarað. er hún afleiðing orsakar, og
ieysi maðr þessi orð upp í ákvarðaðri skýringu, þá er j
verzlunin ábatavœnleg athöfn scin lciðir af lánstrausti
(kredit) Itaiipnianns. Undirstaða allrar verzlunar er
lánstraust; enn þar, sem það á heima, þar á verzl- !
unin heima með öllum þeim ábata, sem af henni
leiðir. Þegar lánstraust íslenzkrar verzlunar er í
landinu sjálfu, þá er íslenzk verzlun orðin innlend
verzl '.n. Enn fyrr verðr hún það ekki.
Þetta er stutt grein, og ég vona öllum mönnum
með fullu skyni auðskilin. Enn það er svo áríð-
andi, að menn seti hana á sig, og geri sér ljósa
grein fyrir hverju orði hennar, að verði grundvallar-
setningar hennar að alþýðu-sannfæringu, og fylgi
menn þeirri sannfæring síðan framm með skyn-
sömu þori, festu og fylgi, þá er innlend verzlun
íslands fengin. Þegar menn fyrst hafa fengið rétta
undirstöðu máls og glöggvan skilning á henni, þá
liyllir fyrir sigrinum, þá verðr sannfæringin óreik-
ul og viljinn fastr; enn þar sem viljinn er, þar er
vegrinn.
Það, sem gerir, að verzlun Islands, það er til
fastra kaupmanna kemr, er óinnlend verzlun, er
það, að lánstraust hennar á sér stað í Höfn. Is-
lenzkir kaupmenn, eins og kaupmenn um allan
heim, verða yfir höfuð að reka verzlun sína með
iánuðu fé. Að fara rtt í undantekningarnar frá
þessarri reglu þýðir hér ekkert, með því að þær
ná að mestu leyti til manna, sem með hagsýni, dug
og sparnaði hafa með tímanum getað komið svo ár
fyrir borð, að þurfa ekki á lánum að halda. Enn,
hvar leita islenzkir kaupmenn lánanna? Hjá pen-
ingamönnum (kapitalistum) og bönkum í Höfn.
Þar á verzlun Islands stað lánstrausts síns nú sem
stendr. Þetta er eðiilegt. íslenzkir kaupmenn hafa
í ekkert annað horn að venda. Þeir leita láns
þessa í Höfn alt eins fyrir það, þó þeir hafi eldstó
sina á Islandi, eins og auðvitað er; því á Islandi
fæst það ekki. Ekki yrði landi að borgnara fyrir
það, þótt kaupmennirnir flosnuðu upp, enn það
gera þeir náttúrlega undir eins og fyrir lánstraust
þeirra tekr. Nú er auðséð á Þingvalla-uppástung-
unni, að ekki er gert ráð fyrir neinu, er lýtr að
lánstrausti íslenzkrar verzlunar; hún bendir ekki
til neinna ráðstafana í þá átt. Islenzk verzlun á
því, að svo rniklu lej'ti sem til þessarar áskorunar
kemr, að vera það sem hún er: dönsk verzlun, út-
lend verzlun. Áskorunin beinist að mönnunum, enn
lætr málið óhreyft. Enn meðan íslenzk verzlun
lifir á útlendu lánstrausti, er það hégómlegr draumr,
að ímynda sér, að hún verði innlend verzlun fyrir
það, þó kaupmenn verði skyldaðir til að hafa fast
heimiii í landinu.
Nei, hér þarf að taka dýpra í árinni ef duga
skal. Kaupmenn eru, eins og allir aðrir menn, það
sem kringumstæðurnar gera þá. Só verzlunarfyrir-
komulagið hagfelt, og verzlunarlöggjöfin hyggileg,
þá eru kaupmenn einhverir þörfustu borgarar lands.
Ekki geta þeir gert að því, að þeirn er einn kostr
nauðugr til að geta gegnt atvinnuvegi sínum. Þar
að standa kringumstæður sem þeir hafa ekki skapað
sjálfir, né fá við ráðið. Þeir þurfa ‘kredits1 til að
geta fylgt þeim atvinnuvegi, sem þeir og þeirra