Fjallkonan - 12.08.1890, Side 1

F JALLKONAÍ í.
AUKA-ÚTGÁFA TIL FRÓÐLEIKS OG SKEMTUNAR.
M 8. REYKJAVÍK, 13. ÁGÚST 1890.
Síðasta ferð Stanleys í Afríku.
Bók um ferð þessa er nú út komin og heitir: „I
Afríku hinni dimmustu. Fundr, björgun og heimför
Emins pasjau. Þessi bók er hin fjórða í tölu þeirra
ritverka, er þessi mikli ferðaskörungr og iandkönn-
uðr heíir gefið hinum mentaða heimi. 1870 lagði
Stanley fyrsta sinn á innsvæði Afríku til að leita
uppi Livingstone. Hann efndi það sem hann hafði
heitið, og bók sú, er hann gaf út um þá ferð
(„Hvernig ég fann Livingstone“), setti þegar nafn
hans í röð með fremstu landkannöndum. Frásagnirn-
ar í þeirri bók þóttu sumum svo ótrúlegar, að menn
rengdu hana þangað til höf. tók af allan efa með
bréfum frá Livingstone sjálfum til vandamanna hans.
— 1875 fór Stanley aðra rannsóknarferð sína til
Afríku og var hinn fyrsti Evrópumaðr, sem fór í
kringum stöðuvötnin Viktoria-Nyanza og Tanganika,
hið síðara þó ekki nema að nokkru leyti, og kom
fram aftr 1877 á vestrströndinni við ós Kongófljóts-
ins. Hann hafði þar fundið einhverja hina stærstu
vatnsæð á jörðunni, sem kvíslaðist um afarmikla
víðáttu. Bók hans, „Gegnum hið dimma meginland",
miklaðist mönnum enda meira enn hin fyrri, því að
í henni var í fyrsta sinni skýrt frá Mið-Afríku, sem
að undanförnu hafði verið hulinn leyndardómr. 1879
kom Stanley aftr til Vestr-Afríku til þess að slá
eign á hið nýfundna Kongóland fýrir Belgíukonung,
reisa þar landnámsstöðvar o. s. frv. Bók hans, er
að þessu lýtr, nefnist „Kongó“ og kom út 1885;
hefir hún að vísu eigi jafnstórkostlegar uppgötvanir
inni að halda sem bæði fyrri ritin, enn er þó, sakir
lýsinga á landi og þjóðum, afar-fróðleg og merkileg. .
— Nú er að síðustu komin á prent í tveim stórum j
bindum saga ferðar þeirrar, er hann hóf þvert yfir
Afríku á öndverðu ári 1887 og lauk um árslok 1889
eftir nærri þrjú ár, sem nefnd er fyrst í þessari
grein. Stanley reiknar sjálfr lengd fararinnar um
1,294 mílur danskar, þar sem fararlengdin 1875—
1877 var um 2,133 danskar mílur, enn þó er það
alment álitið, að þessi síðasta för sé ef til vill hin
frægasta, sem höf. hefir farið, og að árangr hennar
jafnist fortakslaust við það sem ávanst í hinum ferð-
unum, og sérstaklega að í landfræðilegu tilliti sé
hann meiri.
Um misklíð sína við Emín pasja heíir Stanley far-
ið mörgum orðum; bregðr honum um að hann sé
ekki nógu einbeittr og um of tilfinningasamr, svo að
hann sé nærri barnalegr. Þessu getr Emin ekki
komist hjá að svara, og það því síðr, sem Stanley
hefir stutt áburð sinn í bókinni með ýmsum rökum og
skilríkjum.
Bókina endar Stanley þannig: „Og nú vildi ég
snöggvast að lokum mæla nokkrum mikilmensku orð-
um. Vér félagar mínir höfum þá óbifandi sannfær-
ingu, og hana bygða á því sem vér best vitum, að
hvað sem menn kunna að segja af öfund, ríg og ill-
girni, þá mundi hin skarpasta og flóknasta vitna-
yfirheyrsla fyrir rétti, að þvi er oss snertir, ekki fá
annað út enn enn þá fyllri viðrkenningu, enn þá
æðri velvirðingu fyrir alvarlega viðleitni vora og alt
það er vér sjálfviljuglega og endrgjaldslaust höfum í
sölur lagt til að bjarga Emin pasja, Casati kapteini
og tvö hundruð liðsmönnum þeirra. Peninga, tíma,
heilsu og líf höfum vér lagt fúslega í sölurnar án
þess nokkrum kæmi til hugar að vænta launa, enda
mundu engin Iaun hafa gert oss skaðlausa, hver helst
sem þau hefðu verið. Hvað eru átveisluhöld fyrir
mann eins og mig? Ein brauðskorpa, einn kjötbiti
og einn tebolli eru stórveisla fyrir þann mann, sem
mikinn hluta af 23 árum hefir varla haft svo mikið,
að hann hafi getað keypt sér dagsfæði fyrir 1 shill-
ing. Hátíðlegar viðtökur? Það eru einmitt þær
sæmdir, sem ég vildi flýja langar leiðir, því ég tel
mig ónýtan ræðumann, og mér er það ekki lánað af
náttúrunni að hafa ánægju af ræðum. Heiðrsmerki
eða „orður“ ? Ég get ekki borið þess konar á mér.
Enginn heiðr né verðlaun, hvað mikil sem vera
kunna, komast í neinn samjöfnuð við þá hjartnæmu
tilfinningu, sem hreyfír sér í þess manns brjósti, sem
bent getr á verk sitt og sagt: „Sjáið, það verk,
sem ég af allri trú og ráðvendni, með afli og dug,
með öllum mínum hæfileikum og með vilja drottins
ætlaði mér að framkvæma, því er nú í dag fram-
gengt orðið. Segið mér, er það vel og rétt af hendi
leyst? Og ef verkdrottinn játar að svo sé, er þá
nokkur æðri umbun til, enn sú, sem býr í hinum
innra manni?“
í munni Stanleys er þetta ekki ofmælt.
Þegar um haustið 1886 höfðu þeir Stanley og
Mackinnon1 farið að bera saman ráð sín um að fara
til liðs við Emin pasja og jafnframt að ná tangar-
haldi á „equatóríal“- (miðjarðarlínu) löndum þeim, er
áðr heyrðu til Egyptalandi, enn ekki varð samt neitt
úr þeim ráðagerðum að svo stöddu og fór Stanley til
Norðr-Ameríku til að haida þar fyrirlestra á ýmsum
stöðum. Enn eftir hraðskeyti frá Mackinnon í des.
1886 sneri Stanley þegar aftr og tók að búa sig í
Afríku-leiðangr.
21. janúar 1887 lagði Stanley af stað frá London
og er hann kom til Kairó, fékk hann um 60 liðs-
manna frá Súdan og leyfi til að fara undir egypsku
flaggi. 22. febr. kom hann til Zanzibar. Þaðan rit-
aði hann bréf' til Emins pasja, að láta hann vita, að
samþykt væri sú ráðagerð sín, að sækja fram frá
Kongó til suðrenda Alberts-vatnsins; sendi hann bréf
þetta beina leið, og réð Tippu Tip, sem þá var ein-
mitt staddr í Zanzibar, að gæta stöðvanna Stanley
Falls við Ef'ri-Kongó, í þjónustu Kongó-ríkis, og
1) Eíkr kaupmaðr í Skotlandi, forstjóri mikils gufuskipa-
félags og hins breska Austr-Afríkufélags, forseti í félagi pví, er
stofnað var á Englandi til liðveislu við Emin pasja.