Fjallkonan - 13.01.1891, Blaðsíða 1

Kemr út & þriðjudögum.
Árg. 3 kr. (4 kr. erlendÍB)
Upplag
2500.
Gjalddagi í júlí.
FJAILKONA
TJppeögn ógild nema
skrífleg komi til útgef-
anda fyrir 1. október.
Vald. Ásmundarson.
Yeltusund 3.
vm, 2.
EEYKJAVÍK, 13. JANÚAR
1891.
Sitthvaö smávegis um atvinnumál
eftir snnnlenskan sTeitabÁnda.
VIII.
„Ónotaðir kraftar“.
í Fjallkonunni VII. 34. er minst á ónotaða and-
lega krafta. Sem framhald af því mætti minnast á
ónotaða eðlislega (fysiska) krafta. Að þessir kraftar
eru ónotaðir, er raunar bein aíieiðing afþví, hve illa
andlegu kraftarnir eru notaðir; því væru þeir sam-
einaðir betr enn gerist, yrði auðveldara að nota eðlis-
kraftana, sem ár eftir ár og öld eftir öid fara for-
görðum.
Ekki þarf nema að benda á það, hve mikill vinnu-
kraftr ónýtist við aðgerðalausar landlegur sjómanna á
vertíðum, þegar ekki fiskast eða sjaldgæft er, og á
fleiri vegu missist töluvert af hinum líkamlegu kröft-
um þjóðarinnar. Enn vatnsaflið, sem víða hér á landi
er svo handhægt og nægt, er svo að segja alveg ó-
notað. Hið eina, sem vatnsaflið hefir verið notað til
á stöku stöðum, er að snúa kornmylnum, enn það
mun þó nú fremr vera að leggjast af, eftir því sem
kornkaup minka enn mjölkaup aukast. Þetta mun
þó naumast, hyggilegt. Korn er ódýrara enn mjöl,
auk þess áreiðanl'egra að það sé óspilt fæða, þar sem
búast má við að mjölið sé oftast meira eða minna
blandað, sumt jafnvel skaðlegum efnum, t. d. kalki,
sagi o. þvl. Enn bændum þykir nú orðin of mikil
töf að því að láta mala kornið í handkvörnum, eink-
um á sumrin, og kaupa því fremr mjöl. Væru vatns-
mylnur til svo víða að hægt væri að ná til þeirra,
svo sem ein fyrir hver 5—6 heimili, með hagkvæmu
fyrirkomulagi, ætti sjálfsagt að kaupa mestalla korn-
vöruna ómalaða, enn láta mala hana hérlendis. — Til
að hreyfa mylnu þarf eigi mikið vatnsmegn, sé yfir-
fallshjól notað, sem ætíð ætti að gera; það er í alla
staði hagkvæmara enn undirfallshjól eða flathjól.
Margt er það fleira enn að mala korn, sem hagan-
lega fyrirkomið vatnsaff gæti gert til léttis og vinnu-
sparnaðar á stærri heimilum, t. d. að snúa hverfistein- 1
inum, skekja strokkinnm.il. Enn til þess væri betra
að geta leitt vatnið nálægt bænum, og má því við
koma víða hér á landi; og þó vatnsleiðingin kynni
að kosta nokkur handtök eða dagsverk, ynnist það
á skömmum tíma upp aftr í vinnusparnaði, þegar
mylnan væri komin í gang. Þar sem leggja þarf
marga Ijái á stein, fer mikil vinna í það allan slátt-
inn, að snúa steininum undir þeim.
Þótt það kunni að vera langt á undan tímanum
talað, vil ég einnig benda á, að vatnsaflið mætti nota
til að knýja verkvélar af ýmsum tegundum. Álla þá
ull, sem framleidd er í landinu, gæti ein á unnið, eins
t. d. Varmá í Mosfellssveit, sem ætíð er svo heit,
að hún gæti starfað hindrunarlaust vetr sem sumar.
Landsmenn selja nú árlega til útflutnings á aðra
milljón punda ullar, óunna, enn kaupa margfalt meira
að verði af útlendri klæðnaðarvöru af miklu lakara
og óhollara efni. Yrði nú þessi útflutta ull unnin í
landinu, væri það þjóðar-hagsbót ein hin mesta.1 —
Fleiri vatnsföll nálægt helsta verslunarstað landsins
og samgangnamiðdepli: Reykjavík, eru einkar hent-
ug til iðnaðar. — I melnum fyrir botni G-rafarvogs í
Mosfellssveit er ógrynni af tígulsteinsleir, og Grafar-
lækr, sem þar fellr til sjávar, er eitt hið hentugasta
vatnsafl, sí-þíðr; hann gæti elt leirinn undir tígul-
steinsgerð. Hvorttveggja bíðr eftir mannshöndinni,
enn meðan skolar lækrinn iðinn leirnum í sjóinn.
Furða er að lækirnir við Reykjavík: Kauðará, Fúli-
Iækr og Laugalækrinn skuli ekkert vera notaðir til
vinnu enn. Sama er um Hamarslæk í Hafnarfirði,
Hraunsholtslæk m. fl., að eg ekki nefni Elliða-árnar,
Úlfarsá o. s. frv., sem alt býðr hið besta vinnuafl,
og bíðr þolinmótt eftir hinum seinfæru framfórum
þjóðarinnar. — Skyldi eigi vera mögulegt að mynda
hlutafélag til að koma upp lítilli iðnaðarvél við einhvern
þessara lækja, svona rétt til garnans (og gagns) eins
og t. d. telefónfélagið ? Það gæti orðið öðrum lands-
mönnum til upphvatningar og fyrirmyndar.
Laxveiðar.
Eftir Þorkél Bjarnason.
í „Fjallk.“ 31. og 32. tölubl. þ. á. hefir F. A. rit-
að alllanga og merkilega grein um lax og sel, sem þó
hefir slæðst inn í á einum stað misskilningr nokk-
ur á laxalögunum, og sumt í þeim kveðst A. F. alls
eigi skilja, sem ekki er neitt tiltöku mál. Vil ég því
leyfa mér að gera fáeinar athugasemdir, sem honum
mun eigi ókært eftir niðrlagi greinar hans að dæma.
Mér dettr eigi í hug að rengja það, sem A. F. seg-
ir, að stundum sé ómögulegt, sökum flóða í Hvítá,
að taka þar upp net á lögskipuðum tíma, enn varla
mun varða við lög, þó það sé ógert látið sem ómögu-
legt er. Enn þar finst mér A. F. ekki skilja sem
réttast tilgang sunnudagafriðunarinnar, er hann segir,
að hún verði þýðingarlaus sökum þess, að lax sá, sem
þá kemst upp, verði seinna veiddr með ádrætti.
Þetta væri rétt, ef sá væri tilgangr laganna, að þeir,
sem neðstir búa við árnar, skyldu einir sitja að veið-
inni; enu svo mttn ekki vera. Sunnudagafriðunin á
að minni ætlun að tryggja veiðirétt þeirra, sem ofar
búa með ánum, gagnvart þeim, sem neðar veiða, svo
það er alls eigi þýðingarlaust að laxinn komist upp
og sé veiddr þar. Aðrar þjóðir, svo sem Englending-
1) Hefði tÓYÍnnufrumvarp síðasta þings náð fram að ganga,
eða ef slíkt atvinnubótar-fyrirtæki, styrkt af þjóðfé, kæmist á
stofn, er Varmá sjálfkjörin til slíkrar vinnu; jörðin Varmá er
þjóðjörð, liggr langs með ánni og að greiðri sjóleið hér um iy2
mílu frá íteykjavík, auk þess sem landvegrinn, póstleið norðan og
vestan, hlyti að falla yfir þvert land þeirrar jarðar.