Fjallkonan - 27.01.1891, Blaðsíða 1

Kemr öt á þriftjudögnm.
Árg. 3 kr. (4 kr. erlendis)
Upplag
2600.
öjalddagi i júlí.
FJALLKONAN.
Dppsögn ögild nema
skrifleg komi til fltgef-
anda fyrir 1. október.
Vald. Ásmundaraon.
Yeltusund 3.
VIII, 4.
REYKJAYÍK, 27. JANÚAR.
1891.
Tramfarir, vestrfarir og aftrfarir.
iii.
[Framh.]. Það hefði þurft að vera svo, að mestum hluta
landssjóðtekna hefði árlega verið varið til að efla at-
vinnu vegi vora, samgöngur og alþýðumentun. Því
meira fé sem vér getum varið til þessa, því meiri
líkur eru til að vér fljótar tökum verklegum fram-
förum. Enn það er öðru nær enn svo sé. Meiri
hluti fjár vors, hinna árlegu landsjóðstekna, — hér
um bil s/4 teknanna árið sem leið — gengr til þess
að launa embættismönnum, til embættismanna-skóla,
til embættismanna ekkna og til uppgjafaembættis-
manna.
Og það er síðr enn svo, að vér séum á þeim vegi
að minka þessi útgjöld.
Vitaskuld er það að embættismenn þurfum vér, og
þá fleiri að tiltölu við fólksfjölda enn fjölmennari þjóð-
ir; enn vér höfum þá helst til marga og háttlaunaða,
og skal í fylgjandi línum bent á nokkur embætti, er
vér gætum losað okkr við.
Nú á seinni tímura eru biskupar vorir farnir að
ríða ærið álútir, að því er vald þeirra og myndug-
leika snertir, og er það í rauninni enganveginn illa
farið, því að þeim kumpánum hætti til að fara heldr
geistum hér á fyrri tímum. Ég fæ ekki annað séð,
enn að ekkert sé hægra enn að komast af biskups
laust. Hann tekr engan þátt í veitingu prestakalla,
þá er söfnuðir neyta kosningarréttar síns, annan enn
þann, að hann er í ráði með landshöfðingja hverja
2 eða 3 af umsækjendum skuli velja úr handa söfn-
uði að kjósa um, og er bágt að sjá að nokkur vand-
ræði þurfi af því að leiða, þótt landsköfðingi misti
ráðanaut þenna. Önnur merkust embættisstörf biskups
er að vígja presta og skipa prófasta. Dómkirkju-
prestinum í Reykjavík er víst trúandi til að vígja
prestana svo að við megi hlíta, og landshöfðingja er
engi ofætlun að útnefna einhvern prestinn til prófasts
þá er á þarf að halda. Önnur störfbiskups eru svo
vaxin, að prestar, prófastar og héraðsfundir hafa þau
þegar á hendi, svo sem eftirlit með líferni safnaða
og klerka og úrskurðir kirkjureikninga. Hann á að
hafa eftirlit með embættisfærslu prófasta. Það yrði
landshöfðingi að hafa, sem afleiðing af því að hann
skipaði þá.
Enn er sú ein embættisskylda biskups, að hann á-
f imt amtmanninum í suðramtinu á að kalla saman
fynodus til þess að gera (svo sem) ekki neitt, og
og mundi ekki miklu varða, þótt sú skylda væri eigi
lögð á neinar mannlegar herðar.
Eftir því sem nú er farið valdi og verkahring
'oiskups, þá höfum vér hann einungis af gömlum vana,
máske líka til stáss. Enn það er dýrt gaman og
rentar sig ekki sem best. Sjö þúsundir króna kost-
ar það oss á ári hverju, og mundi róttara aðnota
þessar þúsundir til þess að skreyta landið með þeim
á annan hátt.
Amtmannaembættunum heldr hin danska stjórn
vor við í óþakklæti þings og þjóðar, sem hefir sam-
þykt lög um afnám þeirra, sem vissulega var eigi
vanþörf á. Helstu embættisskyldur amtmanna eru:
eftirlit með veraldlegum embættismönnum; það hefir
landshöfðingi nú að lögum; hreppstjóra eiga þeir að
setja og mundu sýslufundir geta gert það eða fjórð-
ungsráð, er koma ætti í stað amtsráðanna. Umboðs-
menn sýslumanna og setudómara eiga þeir einnig að
setja og mætti ætla landshöfðingja það. Bólusetjara
og yfirsetukonur ætti læknar að setja og sjá um hver
í sínu héraði. Gjafsóknir þær, er amtmenn hafa veitt,
væri best að enginn hefði heimild að veita. Valdþað
er amtmenu hafa til að leggja fullnaðarúrskurð á
lítilfjörleg sakamál og lögreglumál, þegar hlutaðeig-
andi óskar þess, held ég væri hættulítið að fá hrepp-
stjórum í hendur. Enn ég ætla ekki að telja upp
fleiri skyldur amtmanna, þær eru ekki aðrar enn þær,
að þeim má sem hægast skifta milli landshöfðingja,
amtsráða (hinna tilvonandi fjórðungaráða), sýslunefnda,
lækna og hreppstjóra. Með afnámi amtmannaembætt-
anna spöruðum vér 10 þúsund krónur á ári hverju.
Sýslumenn eru 17álandinu og mundi mega fækka
þeim embættum með sameining um fullan helming eða
ofan í 8, ef þeir væru losaðir við að halda manntals-
þing, enn hreppstjórum væri gert að skyldu að inn-
heimta þinggjöld og standa sýslumanni skil á þeim,
Þessar þingaferðir eru oft mjög erfiðar fyrir sýslu-
menn í slæmum vorum og því hinn mesti léttir fyr-
ir þá að þær mætti falla niðr. Við þessa samsteypu
mundu sparast um 25 þúsund krón.ur á ári.
Þeirri skoðun heflr verið hreyft, að gerlegt mundi
að afnema öll sýslumannaembætti, að lögreglustjórn
sé falin á hendr hreppstjórum, hverjum í sínum hreppi
og jafnvel dómsvald í smámálum, sömuleiðis innheimta
landssjóðsgjalda. Dómsvaldi landsins yrði þannig kom-
ið fýrir, að við landsyfirréttinn, sem nú er, væri auk-
ið 2 dómendum. Hver þessara 5 dómenda hefði svo
ákveðinn hluta lands (dómhérað) til að dæma í mál
manna í héraði, og væri á þenna hátt héraðsdómar-
ar. Enn landsyfirrétt mynduðu þeir allir í samein-
ingu til að dæma yfir héraðsdómunum.
Samkvæmt brauðamati því, sem nú giidir, eru tekj-
ur presta, það er að segja laun þau er alþýða árlega
geldr þeim 186,985.91 krónur. Þessi tala mun nú
að vísu ekki alveg koma samau við það, sem í raun
og veru er, enn þó að miklu leyti, því bæði hefir
prestakallalögunum 27. febr. 1880 verið lítið eitt breytt
síðan brauðamatið var gert, enn það er byggt á þeim
lögum, og svo er brauðaskipun sú ekki allstaðar komin
á, er þau ákveða. — Ef við nú bætum þar við presta-
skólanum, það sem liann kostar árlega og ennfremr
því, sem til uppgjafapresta og prestaekkna er lagt
úr landssjóði, þá megum vér óhætt gera það sem
\