Fjallkonan - 02.06.1891, Blaðsíða 2

86
FJALLKOhi AN.
VIII, 22.
þegar menn trúðu ekki á náttúrulögmál heldr uáttúru
óreglu. Hann talar um innblásningu og opinberun, eins
og hann vissi það ekki, að í öðrum helgibókmentum er
ýmislegt til, sem ekki að eins kemst til jafns við margt
hvað í biflíunni, heldr meira að segja yfirstígr það, og j
að sumar af setningum Krists, enda hinar gullvægu sið-
ferðis reglur hans, höfðu heiðnir spekingar orðið fyrri |
til að finna og framsetja, enda nokkrum öldum áðr. j
Trúarsetningar orþódoxíunnar voru stílaðar á þriðju j
eða fjórðu öld, og samt heldr nútíðar klerkrinn áfram j
að staglast á þessum úreltu orðtökum, svo sem væri
honum ókunnugt, að síðan á dögum Ágústínusar hef-
ir gersamleg umbylting orðið á skoðunum manna á ;
alheiminum og þar með jaf'nframt á guði alheimsins. !
Sannklerkleg sál hefir rammasta hatr á breyting og
framför. Kyrstaða er kirkjunnar „ídeal“. í stað j
þess að leiða kynslóðina áfram, hefir klerkdómrinn
jafnan átt þann hryggilega forprís, að dratta á eftir.
Það er því engin furða, þótt meun fari að spyrja sjálfa
sig, hvort þeir geti ekki verið án „blessunar klerk-
dómsins“, hvort ekki mundi hollara að veraánkirkju I
enn að hafa hana. Áhrif klerkalýðsins eru hvar-
vetna í þverran, og þessi áhrif eru að því er kemr
til hins mentaða hluta mannkynsins sama sem ekki
neitt. Að vísu eru meðal klerka núá dögum nokkur-
ir nafnkendir fræðimenn, enn jafnvel þeir geta þó
tæplega í strangasta skilningi kallast mentaðir. Ment-
un er ekki fólgin í því, að kunna hebresku og að
hafa þaullesið kirkjufeðrna, heidr í því að þekkja til
hlítar hinar æðstu og bestu hugsanir mannkynsins og
afrek þess. Hinn lærði klerkdómr þekkir, að fáeiu-
um mönnum undanteknum, harðla lítið til vísinda og
heimspeki, og enn minna langar hann til að þekkja
það. Hann er algerlega utanveltu við hugsana rás
nýja tímaus, og fylkinga raðir hans skarðfyllast ár
frá ári með mönnum sem standa á enn lægra andlegu j
stigi enn hinir fyrri. Kirkjan hefir nú á dögum eng-
in tillaðandi áhrif á unga hæfileika menn. í fyrri
daga var það vanalegast, að framúrskaraudi lærdóms-
menn og framaðir með lærdóms nafnbótum tóku prest-
vígslu, enn það sem þá var reglan, það er nú orðin
hrein undantekning. Það eru því allar líkur til, að
ósamkomulagið milli kirkjunnar og félagslífsins muni
aukast enn hvergi þverra. Einmitt eftir því sem
leikfólkið verðr betr mentað, að sama skapi verðr
klerkdórnrinn ómegnugr að skilja það. Og þegar
klerkar kirkjunnar eru orðnir ómegnugir með öllu,
þá getr sjálf kirkjan skoðast sem dauð“.
„Að vísu eru nokkrir klerkar, sem ekki hafa beygt
kné fyrir Baal, sem hafna tilbeiðslunni fyrir hinu um- !
liðna og eru einbeittir í því að vilja gera alt til að
afstýra hinum yfirvofanda dómi. Enn þeir eru svo j
fáir, og doðaskapr sá, sem þeir eiga að yfirbuga er
svo skelfilegr, að ekki er annað fyrirsjáanlegt eun
að þeir muni vinna fyrir gíg. Þeir eru eins og
grunaðar kindr í hjörðinni. Hinir kirkjulegu samlags- j
bræðr þeirra gefa þeim ilt auga, og þeir eru hataðir 1
fyrir það að þeir „spilli friði kirkjunnar“, þótt friðr j
þessi sé vitanlega af líku tagi og verkjaleysis dofi sá, j
er boðar nálægð dauðans. Það er ekki ráðist á þá
opinberlega, því mótstöðumenn þeirra vita vel að
„villutrúarmanna blóð er útsæði skynsemistrúarinnar“, I
enn sú óbeinlínis mótspyrna, sem þeir reka sig á,
mætti færa þeim heirn sanninn um það, að þeirra
kennimannlegu bræðr liafa ekki hugmynd um það, að
það er eitt af helstu Iögmálum lífsins að laga sig eftir
heiminuin í kring“.
Tennr.
Vöxtr, meðt'erð oir lækning' tanna.
Eftir Oscar Nickolin tannlækni.
II.
Tennrnar vóru til skamms tíma álitnar „óorganiskar" í eðii
sínu (fremr heyrandi undir steinaríkið enn hin lifandi ,,ríki“),
að minsta kosti má glerhúðin (Emaille) á tönnum teljast með
hinum lægstu lifsmyndunum, þvi að hún getr ekki myndast aftr
ef hún fellr i burt. Bæði „organiskar" og „óorganiskar11 sýrur
eyða henni. Margir munu hafa veitt því eftirtekt, að tennrnar
verða bláar af bláberjasúpu eða ribsberjasúpu, og hverfr þessi
litr eftir nokkurn tíma, enn ekki er hægt að þvo hann eða bursta
af. Tann-glerhúðin, sein er harðari og stökkvari eun nokk-
urt annað lífíæralegt (organiskt) efni, er sem kápa utan á krón-
unni eða þeim hluta tannarinnar, sem sýnilegr er. Glerhúðin
verðr því þynnri, sem nær dregr tannholdinu, þar til hún verðr
engin, og er þar skörp brún. Tannbeinið er aðalefni tanuar-
innar og eru í því margar rennur, sem ganga inn í miðja tönn-
ina, þarsem tanntaugin liggr. Þessar rennur sjást ekki með
berum augum. Tanntaugin, sem reyndar er ekki rétt nefnd
þanuig, því að það eru margir taugaþræðir og blóðker, og vafið
i bandvef, gengr gegnurn alla tönnina og er I lögun eins og
tönniu. Ef heilbrigð tönn er sprengd sundr má sjá alla þessa
lögun innan i henui. Sé það t. d. jaxl í efra góminum, sem er með
þremr rótum og krónu, má sjá á tanntauginni bæði hinn breiða
hlut krónunnar og" 3 taugaþræði, sem þaðan ganga, og rætrnar
sem þræðirnir ganga um niðr i rennu þá, sem geymir aðaltaug-
ina, sem taugaþræðir allra tanna í efra gómi þeim megin eru
sprottnir af. Á sama hátt eru allar tennr útbúnar í báðum góm-
unum. Enn þessar 4 aðaltaugar (ein hvoru megin I hvorum
gómi) sameinast allar þannig, að þetta taugakerfi myndar heild.
Taugunum má að vissu leyti likja við net af fréttaþráðum; eins
og rafmagnsstraumrinn fer sem elding flygi gegnum þráðinn
sem honum heflr verið hleypt i og út i hina þræðiua, þannig
getr minsta snortning tanntaugar, ef taugin er veik, valdið sár-
indum, sem leiðast eftir taugunum i svipan og hverfajafnskjótt
aftr. Þegar vér komum að tannsjúkdómunum, verðr uákvæmar
minst á þetta efni.
Álika og löguu og stærð tannanna er ólík, svo er einnig litr
þeirra. Áf litnum má oftast fara nærri um gæði tannanna, ef
miðað er við þá fjóra höfuðliti sem nú skal greina og einkenni
þeirra:
1. Gular tenur eru veujulega sterkar og hraustar og best
gervar. Glerhúðin er gagnsæ og bjartgljáandi, tannbeinið gul-
leitt. Slíkar tennr halda sér venjulega fram á gamals aldr og
er siðr hætt við sýkingu enu öðrum tönnum. Enn örðugra er
að draga slikar tennr út, af því að þær eru fastari fyrir, enn þær
brotna líka síðr; þær losna oftast á gamalmennum og detta
burt.
2. Gulhvitar tennr. Þær eru einnig vel gervar, enu þó ekki
jafnhaldgóðar sem hinar gulu, og er því hættara við sýkingu.
Þær eru lausari fyrir og því hægra að draga þær út. Þær
eru fallegastar á litinn. Glerhúðin er gagnsæ og perlugljá-
andi.
3. Biáhvítar tennr. Þær eru vanalega fallega lagaðar, enn
minni enn hinar framannefndu, glerhúðin er litið gagnsæ og fellr
hæglega af. Þessum tönnum er hættara við að sýkjast og
þegar það er byrjað, ágerist það fljótt. Rætrnar eru oftast veik-
lega gervar, enn samt er slikum tönnum hætt við að brotna, því
að tannefnið er veikara fyrir.
4. Mislitar eða flekkóttar tennr. Þær eru lakastar að gerð;
glerhúðin er með smásprungum, og á milli sprungnanna getr lit-
rinn verið ýmislegr, bláhvítr, gulr eða þar á milli. Á sutnum
blettum er engiu glerhúð. Slíkar tennr hafa oft þeir, sem hafa
haft kirtlaveiki eða ensku veikina, sem svo er nefnd; þessum
tönnum er hætt við að veikjast þegar á unga aldri og fara mjög
fljótt; þær eru stökkvastar af öllurn tönnum og þvi örðugast að
draga þær út.