Fjallkonan - 08.03.1892, Blaðsíða 2

38
FJALLKONAN.
IX, 10.
stundir, mundi mega veita sveitarrétti dómsvald í
smærri málum.
Þetta fyrirkomulag, [eða því líkt, mundi lótta
störfum á dómurunum við hina æðri rótti.
Athugasemdir þessar heíi óg gert í þeim tilgangi;
að menn athuguðu málið og hreyfðu þeim atriðum,
sem hór er vikið að, á málfundum víðsvegar um
landið, til undirbúnings fyrir alþingi.
B. B.
Uppeldi og mentun unglinga
á ókoinnum tíma.
„Framtíðar verkefnið i uppeldinu“, segir G-rant
Allen, „mun fyrst og fremst verða það að uppala
unglingana í raun og veru. Fyrst mun framsett
sú spurning: „Hver aðferð er röklega og óskorað
hin besta til að uppala og fræða menn og konur
til starfa þeirra og stöðu í heiminum?" Á liðna
tímanum var það ekki gert. Gramlahorfs uppeld-
ið erfði eftir Grikkland og Róm og Miðalda-Ev- í
rópu alskapað skipulag (system) illa lagað og af
handa hófi, frá þeim tíma, er staða mannsins í nátt-
úrunni var misskilin, lífí'ræði alls engin til og eðl-
isíræði óþekt, þegar alt var kúgað aí kóngum,
keisurum og páfum, og skipulagið var tekið upp án (
rannsóknar um, hvort það dygði í raun og veru, I
eða hvort ekki mætti setja annað í staðinn. Og !
höfuðvilla þessa skipulags — sem vór höfum enn, j
— er sú, að það kennir orð í staðinn fyrir hluti;
það er í orðsins versta skilningi eingöngu bók-
mentalegt kenslu skipulag: að lesa, skrifa og tala
tungumál eru þess einu hugmyndir. Það vanrækir
sérhverja hlið lífsins, nema hina orðlegu. Það
uppelr oss (eða fer á mis við að uppala oss) eins
og það væri vort eina starf á fullorðins árunum að
lesa og skrifa bækr, að semja og heyra ræður, eða
rökræða afdregin (abstract) efni á ensku, latínu,
frönsku eða þýsku. Uppeldis stefna framtíðarinn-
ar mun hafa hrein endaskifti á þessari öfugu að-
ferð. Hún mun litla áherslu leggja á orðin, enn
mikla á hlutina, sýsla fremr lítið við bækr
enn í þess stað láta koma bein kynni hlutanna,
hinna verulegu hluta, hinna áþreifanlegu náttúru
sanninda. Hún mun hafa tvö aðalmarkmið fyrir ■
augum; fyrst að æfa vitsmuni vora, athugan, nám
og dómgreind; og í öðru lagi að birgja upp heila-
bú vort með ríkulegu þekkingarsafni — reynslu-
dæmum, meginlögum, allsherjarsetningum, ályktun-
um. Og þeim sem í þessu efni eru vitrastir, ber
saman um að báðum markmiðunum megi ná með
einum og sama kenslu verknaði. Sú þekking, sem
eftirsóknarverðust er, hún gefr á sama tíma þá
æfingu, sem eftirsóknarverðust er.
Engin andleg æfing er eins góð fyrir andann
og sú sem lítr að námi verulegra hluta. Orðmynda-
fræði og grísk orð gagna ekkert til að liðka og
efla reglubundna hugsun eða nákvæma athug-
un — í samanburði við það sem heilbrigð fræðsla
í hinum verklegu alheims sannindum veitir. Maðr-
inn er lifandi, liffærileg (organisk) vera; þess ber
umfram alt að gæta. Fyrir því er fyrsta atriðið í
uppeldinu að láta þenna lífskapnað (organismus)
taka framförum, alla hans parta: limi og vöðva,
hjörtu og lungu, heila og taugakerfi, alla hans
hæfileika, fólagslega, siðferðilega og trúarlega. Æfing,
íþróttir, beiting handa, armleggja, fóta, líkam-
inn allr — þetta er undirstöðuatriði skynsam-
legs uppeldis. Heilbrigði fyrst, svo þekking á eft-
ir. Sjáið til, að synir yðar og dætr geti hafið
skeið sitt sem velgerðir, atgerfi-búnir, heilbrigðir
karlmenn og kvenmenn — sjálfstæðir, fullfærir
borgarar. Þau munu eigi að eins verða sælli, heilsu-
betri og fríðari, heldr einnig í orðsins sanna skiln-
ingi mentaðri, og að því er sálina snertir, þrek-
meiri, heilbrigðari, hreinni og siðbetri; þau munu
horfa kringum sig yfir heiminn frá hærra og holl-
í ara sjónarmiði; og þegar þar að kemr, munu þau
verða foreldrar betri barna, sem meðtækilegri
verða fyrir gott uppeldi11.
ALMENNINGSBÁLKR.
Bráðapestin.
Sigurðr nokkur Sigurðsson liefir i 7. blaði ísaf. þ. á. ritað
grein um lyf það er Lárus Pálsson lét af bendi bráðapestinni tii
varnar siðastliðið haust, og fer um það mörgum niðrandi orðum
bæði til þeirra er reyndu þetta varnarmeðal og þess sem úti
lét. — Af því hann bendlar minn bæ, Kiðjaberg, við sögu sina,
get ég ekki látið þessari grein nefnds Sigurðar ósvarað með fám
orðum, því þessi Sigurðr fer alveg vilt í sinni ágiskun, hvað minn
bæ snertir, og getr svo víðar verið. Ég var einn þeirra, sem
reyndi þetta meðal næstliðið haust, og gaf það inn þeim feit-
ustu og vænstu vetrgl. kindum mínum, sem ég eftir reynslu
minni áðr hafði helst grun um að pesthættast mundi, og fór
svo að ekkert drapst af þeim; líka veit ég um tvo nágranna
mína, sem brúkuðu sama meðal, þó þeirra sé ekki getið í nefndri
grein; annar er i Hraunkoti; þar drápiist 6 kindur af 40, sem
inn var geíið, og hefir bráðafárið þar áðr gert mikið tjón; hinn
bærinn er Gíslastaðir, þar sem síðastliðin vetr drápust 70 fjár
úr sömu veiki; bóndinn þar gaf þetta lyf Lárusar 60 kindum
og misti þar af 1 kind úr bráðapest. Víðar er mér ekki full-
kunnugt um áhrif þessa varnarmeðals Lárusar. Af þessu er að
minsta kosti ég í vafa um áreiðanleik á skýrslu nefnds grein-
arsmiðs um þá nefndu bæi, er hann nefnir í grein sinni, en auð-
séð er að honum hefir verið hugarhaldið um að taka munninn
fullan í þessu atriði, af hvaða hvötum veit ég ekki. Enn hitt
er víst, að ekki hefir það nærri alstaðar reynst trygging fyrir
bráðapestinni, að taka fé snemma á gjöf að haustinu; það hefi
bæði ég og nágrannar mínir i haust reynt, og hefir drepist eins
fyrir því, og mun því ekki vanþörf á, að eitthvað nýtt sé reynt
til að sporna við þessari eyðileggjandi sýki í sauðfénaði, enn
ekki er heldr von til að slikar tilraunir takist fullkomlega í
byrjun, enn með reynslunni komast menn á síðan að takmark-
inu. Ér því fremr virðingarvert enn áfellisvert, að tilraunir
séu gerðar sem oftast i þessa átt.
s,/a 92. Gunnl.
Heimssýningin í Chicago. Edison hefir beðið
nm */, hluta af húsrúmi því sem ætlað er rafmagns-
vélunum á sýningunni, eða 35000 ferhyrningsfeta
rúm. Hann segir sjálfr, að hann muni sýna þar
ýmsar nýjar fúndningar, sem muni vekja undrun
um allan heim.
Annar Ameríku-maðr ætlar að byggja márska
höll á sýningarsvæðinu, og sýnir í henni marga
furðulega hluti. Meðal annars háanstöpul hlaðinn
úr tómum gullpeningum, sem jafngilda 37^/a mil-
jón króna, og verðr glerhvolf yfir hlaðanum. Enn ef
! svo færi, að einhver fingralangr maðr vildi seilast