Fjallkonan - 17.09.1900, Blaðsíða 2

2
FJALLKONAN.
eiginlega íslenzka stjórn í Kaupmannahöfn (ís-
lenzka stjórnardeildin) hatar stjórnarskrárbreyt-
inguna (valtýskuna) jafnt og pestina. Pessir
ábyrgðarlausu skrifstoíumenn, sem hafa í hönd-
um sér æðstu stjórn landsins, sjá það fullvel,
að vald þeirra verður að engu, ef ísland fær
sérstakan ráðgjafa, sem mætir á alþingi. Þeir
gera því alt sem þeir geta til að sporna á móti
þessu máli, og koma á undirróðri kringum alt
landið. Þessi undirróður hefir baft talsverðan
árangur, en hann sækist líklega miður framvegis.
Einstakir embættismenn hér á landi hafa verið
í samvinnu með þelm.
Það hefir vakið mikla eftirtekt nú, að eitt-
hvert óskiljanlegt írafár hefir hlaupið í allflesta
sýslumenn hér á landi og vilja þeir nú fyrir
hvern mun komast á þing. Það er eins og nú
væri á dagskrá eitthvert mál, sem snerti þá
sérstaklega, eða þeir hefðu áhuga á fremur öðr-
um. En ekkert slíkt mál er nú fyrir höndum.
Það er ekki annað en stjórnarskrármálið, sem
dregur þá á þing. Þeir ætla sér að vinna fyrir
hið útlenda og innlenda skrifstofuvald. Þeir
mnnu hafa fengið bendingu um það frá æðri
stöðum að koma nú og duga vel; að öðrum
kosti mundu þeir fremur vilja sitja heima. Rúm-
ur helmingur sýslumanna vorra er andvígur
allri stjórnarbreytingu og hefir sérstaklega ímu-
gust á ráðgjafanum. Þeir kæra sig svo sem
ekkert um það, að eftirlitið með embættiafærslu
þeirra verði meira, en meira hlýtur það að verða,
ef ráðgjafinn kemur á þing, og jafnvel þótt hann
yrði hér ekki nema að eins um þingtímann, en
mikil likindi eru til, að hann dveldi hér meiri
hlut sumarsins.
Takist skrifstofuvaldinu nú að draga nógu
marga sýslumenn á þing, hefir einn at liðs-
mönnum þess trúað þeim sem línur þessar skrif-
ar fyrir því, að það muni síðar haft að ástæðu
fyrir því, að ráðgjafinn megi ekki vera áþingi,
að þingið sé svo fjölskipað embættismönnum.
Kænlega er að öllu farið.
Mótflokkur stjórnarskrárbreytingarinnar er,
svo sem nú hefir verið sýnt, skipaður þeim em-
bættismönnum, sem ihaldsamastir eru, og svo
nokkrum prestum, kaupmönnum og bændum,
sem þeim fylgja.
Það er þessi flokkur, sem stjórninni fylgir,
eins og líka þegar hefir verið sýnt; því stjórn-
in hjá oss er enn í eðli sinu íhaldssöm, eins
og hún hefir ætíð verið, og fremur á móti breyt-
ingum en með þeim, þó ráðgjafinn einn hafi
látið leiðast til þess að fallast á þessa stjórn-
arskrárbreytingu.
Það stendur likt á flokkunum nú og í hinni
fyrri stjórnarbaráttu; þá var líka stjórnardeild-
in í Kaupmannahöfn mjög andvíg, og hinir
æðstu innlendu embættismenn héldu hópinn
móti meiri hluta þingsins. Sá er að eins mun-
urinn, að nú hefir þessu íhaldsiiði tekist að
villa meira en áður sjónir fyrir almenningi og
telja fólkinu trú um, að þeir séu hinir sönnu
föðurlandsvinir og séu á móti stjórninni sem
vilji landinu illa. Þau blöð sem halda fram
stjórnarskrárbreytingunni, eru kölluð blöð stjórn-
arinnar, en hin blöðin, sem engu vilja breyta
og halda öllu í gamla horfinu, kalla sig frjáls-
lyndu blöðin.
Þannig er öllu snúið öfugt. Svo ramt kveð-
ur að þessum rangfærslum, að varla sést nokk-
ur grein frá mótflokknum, þar sem ekki úi og
grúi af þeim, annaðhvort af fáfræði, eða það
er vísvitandi gert. — Þannig er sifelt veriðað
stagast á því að samkv. stjórnarskrárfrumvarp-
inu nýja eigi að fella í hurtu 61. gr. stjórnar-
skrárinnar. Það hefir þó engum til hugar kom-
ið, heldm hitt, að bæta inn í hana örfáum orð-
um, sem stóðu í henni í frumvarpinu 1867, hinu
fnllkomnasta stjórnarskrárfrumvarpi sem ráð-
gjafarþingið hafði til meðferðar, en féllu úr frv.
1869, auðvitað af ógáti, því stjórnin telur sjálf
þá grein óbreytta, nema þá að orðfæri, i at-
hugasemdum við frumvarpið. Eu hér er um
taisverða efnisbreyting að ræða.
1 stað þess nú að bæta inn í hana orðunum
„og stjórnin styður málið“, er það tiltekið í 3.
gr. frv., að ekki sé skylt að kveðja til auka-
þings þegar alþingi er leyst upp, en almennar
kosningar fara þá fram eigi að siður. Með
þessu móti er ákvörðunin um aukaþingin nú
rymri en í frv. 1867, sem Jón Sigurðsson og
vorir helztu þingmenn fundu þó ekkert að.
Og hvað en annars unnið við aukaþingin?
Ekkert annað en að viðhalda æsingi og óeirð-
um hjá þjóðinni, svo að menu geti síður íhug-
að málin með ró og stillingu. —
Okkur nægir fyrst um sinn að halda þing
annaðhvort ár, og væri þá betra að lengja þing-
tímann og helzt að nalda þingið á vetrum; það
er ódýrara, en að fjölga þingunum.
Hversu margir embættismenn sem verða
kunna i mótflokkiaum á næsta þingi, mun mega
treysta því, að stjórnbótarflokkurinn verði ekki
skipaður lakara mannvali.
Hvað vill mótflokkurinn?
Þeir kalla sig heimastjórnarmenn. En hvern-
ig sú heimastjórn á að vera, veit nú enginn,
þvi alveg eru þeir hættir að halda fram land-
stjórafrumvarpinu eða nokkru stjórnbreytingar-
frumvarpi. Þeir hafa loks sannfærst um það,
að landstjórafrumvarpið (benedikzkan) muni eng-
an byr hafa hvorki hjá þjóð né stjórn. Enda
er vafasamt, hvort það hefði orðið oss happa-
sælt, þótt því hefði orðið framgengt. Hugmynd-
ir manna um stjórnskipun breytast stöðugt,
og sú stjórnskipun, sem þótti góð fyrir hálfri
öld, verður bráðum álitin óhafandi.
Hvað vilja þeir þá?
Þeir vilja enga breytingu, vilja að alt standi
í stað.
Sá sem skrifar þessar línur áttifyrir skömmu
tal við einn af helztu mótstöðumönnum stjórn-
arbótarflokksins, og spurði hann að því, hvaða
skoðun hann hefði á málinu.
Hann sagðist ekkert annað vilja en status
quo, það er að alt stæði i stað.
„En það er svo bágt að standa í stað,
og mönnunum munar
annaðhvort aftur á bak,
ellegar nokkuð á leið“.
Það verður héðan af ekki hægt að leggja
mál þetta á hilluna, og hin mikla mótstaða,
sem það hefir mætt hjá skrifstofuvaldinu, hlýt-
ur að verða til þess að knýja stjórnarbótar-
flokkinn áfram meir og meir.
Samkomulag milli flokkanna.
Þetta blað hefir reynt að haida fram sam-
komulagi milli beggja flokkanna. Það hefir
reynt að sameina kraftana; hefir álitið, að það
mundi vera heillavænlegra, en að tvístra þeim
meir og meir með illyrða-eiturskeytum í garð
mótstöðumannanna, sem sum blöð hafa tamið
sér.
Tii þess að miðia málum milli flokkanna ætti
það að vera líklegasta ráðið, að bæta nýjum at-
riðum inn í frumvarpið, sem gerðu það ennað-
gengilegra fyrir báða flokka. Þetta hefir Fjall-
konan lagt til fyrir löngu og nú síðast í vor.
Nokkru siðar fréttist, að Rangár-fundurinn í
Múlasýslu hefði komist að líkri niðurstöðu. Hér
er líka breitt vað að fara, því landshöfðingi
lýsti yfir því í nafni stjórnarinnar á síðasta
þingi, að stjórnin væri fús að semja við þingið
um hvers konar breytingar á stjórnarskránni
sem væri, nema að eins þær, sem snertu sam-
band beggja landanna.
En þá var ejns og hundi væri boðin heil
kaka; þá ruku mótstöðumenn frumvarpsins upp
til handa og fóta og feldu undir eins frum-
varpið.
Það hefði þó þótt kostaboð íyrir nokkrum
árúm, þegar verið var að endurskoða stjórnar-
skrána, ef stjórnin hefði komið á móti þinginu
og sagt: „Þið megið breyta öllum atriðum í
stjórnarskránni eftir ykkar vild, nema að eins
þeim sem snerta setu ráðgjafans í ríkisráðinu“.
Nú þótti þingmönnum þetta einskisvert.
Höfuðatriðin varða þó mestu, og ekkert virð-
ist vera á móti því, að láta sér nægja í bráð
að ganga að framvarpinu oins og það er. Frek-
ari breytingar er miklu hægra að fá þegar ráð-
gjafinn er fenginn til samvinnu, því ráðgjafinn
hefir aldrei hugsað sér að stjórnskipunarmál
vort væri að fullu og öllu á enda kljáð með
þessu frumvarpi, þó mótstöðumenn vorir séu
sífelt að stagast á því. Hann sagði að eins,
að þetta frumvarp ætti að vera fullnaðarúrslit
málsins í bráð (en for Tiden endelig Lov).
Hið árangurslausa stjórnmálaþref síðan 1874
hefir kostað landið ekki tugi þúsunda króna,
heldur hundruð þúsunda, þegar á alt er litið.
En ekki er það minstur kostnaðurinn, sem
þetta mál hefir Ieitt af sér með því að það
hefir „sundur skift friðinum“ í landinu, eins og
Þorgeir Ljósvetningagoði komst að orði.
Nýjar bækur.
Eimreiðin. Ritstjóri: dr. Yaltýr Q-uðmunds-
son. VI. 3. Kh. 1900.
Fremst í þessu hefti „Eimreiðarinnar“ er
stutt ritgerð eftir Þorvald Thoroddsen um
„móbergið á íslandi", og er hann þar aðmæla
á móti skoðun Helga Péturssonar um myndun
móbergsins, en um það efni geta ekki aðrir
dæmt en jarðfræðingarnir sjálfir, og verður
reynslan að skera úr því, hvor þar hefir
róttara fyrir sér. — Þá eru fjögur kvæði um
ísland og íslenzk efni eftir frú D. Leith frá
Skotlandi, sem er orðin nokkuð kunnug hér
á landi; tvö kvæðin eru ort til íslands, en
hin tvö annað um Hluga bróður Grettis og
hitt um dauða Þorláks biskups. Brynjólfur
Jónsson á Minnanúpi hefir þýtt kvæðin og
eru þau lagleg. — Þar næst er niðurlag á
hinni löngu ritgerð Ben. Qröndals um Reykja-
vík, og er hún skemtileg og fjörug, eins og
vænta mátti. — Þá eru fjögur lög við ís-
lenzk kvæði á nótum eftir danskt tónskáld,
Holger Wiehe. — Þá kemur aðalritgerðin í
þessu hefti, um „framfarir íslands á 19. öld-
inni“ eftir ritstjórann. Ritgerð þessi er mjög
fróðleg, og hefir höf. notað sór vandlega allar
hagskýrslur, en af því hún er svo efnismikil,
þykir betur fara, að tala um hana í sórstakri
grein.
Lögfrœðingur+ Útgef. Páll Briem. 4. árg.
Akureyri 1900. 8.
Þar er í: 1. „Hundraðatal á jörðum“ eftir
útgefandann, mjög fróðleg ritgerð. Sannar
hann, að hundraðatalið só að fornu alls ekki
miðað við það, hve jörðin geti framfleytt
miklu, eins og menn hafa haldið á síðari
tímum, heldur við verð jarðárinnar, og að við
það ætti líka að miða, ef jarðir hér á landi
væru metnar af nýju. — 2. „Dagsverk til
prests“, eftir útgef. — 8. „Mentun barna og
unglinga“, eftir útgef. Það er mjög löng
ritgerð, og er hún þó ekki komin öll út. En
af því að það yrði oflangt mál að ræða um
hana hór, verður hún síðar athuguð í sór-
stakri grein. Þess skal að eins getið, að höf.
álítur að alþýða á íslandi sé ver að sór en
aðrar þjóðir í Norðurálfunni, að Tyrkjum
einum undanskildum. — 3. „Dómstólar og
róttarfar“, eftir Klemens sýslumann Jónsson,
vel samin leiðbeinandi ritgerð handa almenn-
ingi. — 4. getið um nokkrar nýjar lögfræðis-
bækur útlendar.
„Lögfræðingur“ er all-eigulegt rit, enda er
hann gefinn út með styrk úr landssjóði.
Makt myrkranna.
Eftir
Bram Stoker.
(Framh.)
En víst er það, að eg mundi greinilega þeg-
ar eg vaknaði alt sem hafði gerst daginn áður