Fjallkonan - 15.03.1901, Side 2

2
FJALLKONAN.
rætt um það, hvort harðyrðum bankastjórais í
ofannefudri Þjóðólfsgrein er stefnt. Og að öðru
leytinu finst mér þessi harðyrði í garð hlutað-
eigandi merkismanna vera svo fráleitlega ómak-
leg og ósanngjörn, on að hinu leytinu alt efni
bankastjóragreinarinnar svo vanhngsað og vill-
andi, að engin mynd sé á því, sð henni sé
ekki mótmælt. Eg gong að því vísu, að þeir,
sem fyrir árásinni hafa orðið, muni ekki hafa
lund tii þess, og eg veit ekki, hvort öðrum
verður þ&ð að vegi. Þess vegna er það, að eg
vii ekki láta málið afskiftalaust.
Hið fyrsta, sem bankastjórinn ber kaup-
mönnum þessum á brýn, er það, að þeir vilji
ekki styðja viðleitni hans við að koma hér upp
skipakví. í þessari þurru skipakví hugsar
bankastjórinn sér að geyma öll þilskipin að
vetrinum, með fram til að verja þau þar sjó-
maðki, sem ekki verði varist hér í Faxaflóa á
annan hátt. Tvisvar kveðst hann hafa borið
þett.a mál fram á aiþingi, og'hafði „þá tii sýnis
trjábúta úr uppskipunarbryggjunum hér í Rvík,
sem eftir nokkur ár var engin heil brú í, aliir
holgrafnir að innan af maðki“. Eu honum
tókst ekki að koma málinu áfram á þingi,
mest fyrir það, eftir því, sem hann sjálfur seg-
ir, að þá var það til foráttn fundið, að það
væri óundirbúið, sem bankastjóranum þykir ver-
ið hafa óhæfileg viðbára.
Samt kannast hann við það, að hann hafi
enga áætlun haft til um kostnaðinn. Mér er
nú ekki ljóst, á hvern hátt bankastjóiinn hefir
ætlast til, að þeir 0. Z. og Th. styddu þetta
mál. Eg veit ekki til þess, að það hafi neitt
til þeirra kasta komið.
En þótt aldrei nema svo væri, að meunirnir
hafi ekki verið fljótir á sér í þessu áhugamáli
bankastjórans, þá er þeim það varlega láandi.
Til þess geta verið ýmsar góðar og gildar á-
stæður.
Ein þeirra er sú, að þeir líta sjálfsagt öðru-
vísi á maðkhættuna en bankastjórinn. Hér
virðist sem sé fengin full reynsia íyrir því, að
hættan við sjómaðk í skipum sé engin, ef þau
eru svo vel smurð, að sjór nær ekki að ganga
inu í þau. Eugin dæmi munu vera til þess
hér, að sjómaðkur hafi komið í skip, sem hirt
hefir verið nógu vandlega að þessu leyti. Og
það virðist vera fyliilega sannað, að maðkur
þessi drepist, þó að hann sé kominn í skip, ef
farið er að hirða það á þennan hátt. Hér hafa
sem sé verið gerðar tilraunir með maðkinn, og
hann hefir drepist innan þriggja daga, ef hann
hefir ekki náð í næringu úr sjónum.
Að fróðieikur bankastjórans í þessu máli sé
ekki óyggjandi - sem ekki er heldur von —
má meðal annars sjá á því, að hann hefir ver-
ið að sýna þinginu maðksmogna trjábúta úr
bryggjum nér. Sannleikurinn er sá, eftir rann-
sóknum, sem hér hafa verið gerðar, að „maðk-
urinn“ í bryggjunum er alt önnur tegund kvik-
inda en maðkurinn, sem hér hefir komið í skip,
og kemur því ekki málinu vitund við.
Þá væri þeim ö. Z. og Th. og naumast lá-
andi, þó að þeir kynnu betur við að sjá ein-
hverja áætlun um koatnaðinn við þessa þurru
skipakví, sem fyrir bankastjóranum vakir. Þótt
ekki væri fyrir annara hluta sakir, þá samt sf
þeirri ástæðu, að meira en lítill vsfi er á því,
hvort slík skipakví, sem sú, er hér er um að
ræða, er nokkurstaðar til í veröldinni. Víst er
um það, að ekki er hún til á Engiandi né í
Danmörku. Þær þurru skipakvíar, sem þar
eru til, eru eingöngu ætlaðar til viðgerðar
skipuro. Þau kornast þar fyrir svo sem þrjú
í einu, og fara þaðan þegar viðgerðinni er lok-
ið. Eg skal láta ósagt, hvort hugsanlegt er,
að geyma á þann hátt allan skipaflotann hér
við Faxaflóa. En örðugt híyti það að vera.
Skipseigendur mundu ekki allir vilja leggja
skipum sínum í kvína á sama tíma, né heldur
taka þau þaðan samtímis. — í hvert skifti,
sem skip kæmi inn eða færi út, yrði að hleypa
vatninu inn, og þá er hætt við að skorður
skipanna færi heldur en eigi að raskast. Og
hvað kostar svo slíkt fyrirtæki sem þetts, er
að líkindum yrði eins dæmi í veröldinni? Áætl-
uniu er enn ókomin. Áður en eg svo skilst
við þetta skipakviarmál, skal eg leyfa mér að
leiðrétta eitt ranghermi hjá bankastjóranum í
þeim greinarkaflanum, sem er urn skipakvína.
„Fyrir fám árum“, segir hann, „var farið
héðan frá Reykjavík með skip til Færeyja, til
að gera við parta í því, sem maðkurinn á fára
árum var búinn að eyðileggja“. Til Færeyja
hefir að eins eitt skip verið flutt héðan til við-
gerðar, „Margrethe“, eign Th. Thorsteinssons.
í því var enginn maðkur, heldur var alt ann-
að að því. Það var sent til „Færeyja", af því
sð tilfæringar vantar hér til þess, að koma
skipum á land. Vitanloga ættu slíkar tilfær-
ingar að vera hér til. Eu það kemnr ekkert
við þeirri þurru skipakví, sem bankastjórinn
er að halda fram. Og eg þori að fuilyrða, að
því fer mjög fjarri, að þeir 0. Z. og Th. séu
því mótfallnir, að þeirra tiifæringa verði aflað.
Þá kem eg að annari umkvörtuninni banka-
8tjórans í garð þeirra 0. Z. og Th. Hún er
sú, að þessir menn, sem eru kaupmenn, skuli
ekki láta sér nægja að stunda sina verzlun og
láta „þá menn í friði með sín skip, sem hafá
þá lífestöðu að lifa af sjónum“.
Eg veit ekki, hvort öðrum er eins farið og
mér. En mér finst þessi umkvörtun i meira
lagi kátleg, þegar hún kemur úr þessari átt.
Margt er bankastjóranum vel gefið og í ýmsu
getur hann vandað um við aðra. En að sjá
hann verða til þess að bera í alvöru þær sakir
á aðra, að þeir einskorði sig ekki við sinn eig-
inlega verkahring, það er broslegt í mínum
augum — hann, sem meðal svo margs annars
hefir ejálfur gerst útgerðarmaður! öetur hon-
um verið það alvara, að halda því fram, að
þilskipaútgerð sé lakar samrýmanleg við kaup-
mensku en banbastjórastörf? Reynslan hefir
nú einmitt orðið hin sama í ölium löndum eins
og hjá oss, að það eru kaupmenn, sem lang-
mest hafa hrundið áfram sjávarútvegi í nokk-
uð stórum stíl. Þeir gera það öllu öðru frem-
ur til þess að útvega sjálfurn sér vöru til að
verzla með.
Og þeir standa að jafnaði betur að vígi en
aðrir; þeir hafa meira fjármagn með höndum,
og þeim veitir auðveidara að fá með góðn verði
vörur þær, er til útgerðarinnar heyra. Hvaðer
það nú, sem bankastjórinn finnur útgerð þess-
ara manna til foráttn? Á hvern hátt hefir
hún orðið að maðki í sjávarútveginum hér?
Ferst þeesum mönnum ver við verkamenn sína?
Reyuast þeir óskilvísari? Gjalda þeir lægra
kaup? Er verri aðbúnaðar á þeirra skipum
en annara? — Umkvöitun bankastjórans er nokk-
uð loðiu. — En víft er um það, að hann ber mönn-
unum ekkert af þessu á brýn. Það sem hann
finnur að kaupmaunaútgerðiuni, er, að því er
mér skilst, þetta: að kaupmenn standa betur
að vígi en aðrir útgerðarmenn, betur að vígi
með að láta útgerðina borga sig, þó að háset-
um sé goldið gott kaup. Þess vegna mega
þeir, eftir skoðun bankastjórans, ekkert við út-
gerðina eiga.
Er nú ekki þetta nokkuð kynleg krafa?
Er sanngjarnt að ætlast til þess, að menn
hætti við atvinnurekstur af því að þeir geta
öðrum framar farið vel með verkamenn sína?
Eg legg það mál undir frekari umhugsun banka-
stjórans og dóm allra sanngjarnra manna.
En annars skýrir bankastjórinn alls ekki
rétt frá, þegar hann er að sýna, að hverju ieyti
ksupmenn standi betur að vígi en aðrir útgerð-
aimenn hér. Haun kemst svo að orði: „Þeg-
ar þeir (kaupmenn) greiða heloaing kaupsins
eða 2/8*í vörum með búðarverði, þá kostar þá
sú vara ekki meira en t. d. 30—33 kr., er
þeir reikna hásetum sinum 45 krónur í kaupið.
Þar ámóti verða hinir, sem enga verzlun reka, að
taka vöruna hjá kaupmönnum fyrir 45 króu-
ur — og eðlilega láta hana til háseta siuna með
sama verði“.
Sjálfsagt er nú ágóðinn af vöruborguninni
settur alt of hátt hér, ekki sízt þegar þeEs er
gætt, sð sumir hásetarnir fá vörurnar samkvæmt
samningi með peningavexði. Eq hvað sem því
líður, þá stiugnr bankastjórinn þvi alveg undir
stól, að þeir útgerðarmenn, sem ekki eru knup-
menn, fá 6—10°/o af þeim vörum, er þeirávísa
hásetum sínum í búðunum, og 2 kr. fyrir hvert
skippund, sem hásetar þeirra leggja inn hjá
kaupmöunum. Þetta hefir bankastjórinn sjálfur
fengið, eins og aðrir útgerðarmenn. Og þegar
nú þess er jafnframt gætt, hve peningaborgun
er farin að aukast einmitt hjá þeim kaupmönn-
nm, sem bankastjórinn er farinn að kvarta und-
an, þá liggur það í augum uppi, að raunurinn
er ekki nærri eins mikill og bankastjórinn vjll
Játa mönnum skiijast að hann sé.
Þann mun sem er, sýnir bankastjórinn sjálf-
ur, hvernig eigi að afnema. „Alt þetta mundi
lagast“, segir hann, „ef hálfdrættingum og
þeim, sem mánaðarkaup fá, væri einungis borg-
að í peningum, því að þá stæðu allir skipseig-
endur jafnt að vígi“.
Þess skal getið. að „hálídiætti“ er samn-
ingur um, að helmingur þesssem hásetinn dreg:
ur borgist með venjulegu verði á fiskinum ár
hvert, ýmist í peningum eða vörum eftir sam-
komulagi, og getur hér því enginn ágreiningur
orðið. Yel getur verið, að eins gott væri að
hásetinn tæki einn hlut, og að svo væri um
samið. Þessi ásökun bankastjórans snertir alla
útgerðarmenn hér við land, þó hann beinist að
eins að tveimur.
Útgerðarmenn mnndu ekkert hafa á móti því
að borga hásetum hlut sinn í peningum, ef
bankinn gæti aðstoðað þá.
En sjálfur gefnr backa^tjórinn í skyn,
að til þeBs vanti peninga. Mundi þá
ekki vera viðkunnanlegra og heillavænlegraj
að leggja alt kapp á að útvega þetta skiiyrði
fyrir lagfæringunni, peningana, en að amast við
mönnum fyrir það, að þeir geti látið atvinnuna
eina borga sig og gert sómasamlega við verka-
menn sína?— Eg kem þá að síðustu og víðtæk-
ustu ásökun bankastjóraus á hendur þeim 0
Z. og Th., sem í stuttn máli er sú, að þeir séu
ekki „framförum hlyntir“. Fyrir þennan fram-
fara fjandskap á útgerð þeirra að vera maðkur
í sjávarútveginum.
Af G. Z. er nú það að segja, eins og öllum
íslendingum er kunnugt, að honum er það
fremur að þakka en nokkrum öðrum manni, að
nokkur þilskipaútvegur er hér til. Hann ríður
á vaðið, leggur út í þennan atvinnurekstur
fyrstur ailra, og fyrir hans reynslu er það, að
aðrir fara að fást við hann. Hann er fyrstur
frumkvöðull þess, að faiið er að kenna stýri-
mannafræði hér á landi. Hann kemur fyrstur
upp með að kaupa kugga þá frá Englandi, sem
mestu skriði hafa hleypt á sjávarútvegiim hin
síðari ár. Líklegast hefir enginn íslenzkur
maður hrundið atvinnumálum þjóðarinn&r lengra
áfram en hann, enda sjálfar einhver mesti at-
vinnuveitandi allra íslenzkra manna. Sé hann
eða starf hans maðkur, þá hefi eg ekki ann&ð
um það að segja, en það, að óskandi
væri, að sem mest yrði um slíkan maðk með
þjóð vorri.
Engu ókynlegra er, að Thorsteinsson skuli nú
fá þeunan vitnisburð hjá bankastjóranum. Því
að Th. hefir verið manna fúsastur til að styðja
einmitt þau mál, sem bankastjórinn hefir sér-
staklega borið fyrir brjósti.
Hanu er í íshúsfélaginu, Reknetafélaginu,
Þilskipaábyrgðarfélaginu. Og hvenær sem ræða
hefir verið um bættan útbúnað á skipunum,
börkun segla, síldarbeitu, betri vatnsílát, betri
rúm í skipunum, þá hefir hann verið fremstur
í flokki roeð umbæturnar. Fiskverkuuar svæði
hans áKirkjusandi, sem breiða mááum 100,000
fisks í einu, er eitt &f mestu myndarfyrirtækj-
um útgerðarinnar við Faxaflóa. Ótrauðari
framfaramaður í útgerðinni er mér óhætt að
segja, að hér er ekki til.
Hvernig stendur þá á því, að aðrir eins menn
skuli sæta þessum gífurlegu ámælum hjá banka-