Fjallkonan - 01.05.1901, Blaðsíða 1

Kemur út oinu sinni
i viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis ð kr. eðs V/t
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram)
Uppsögn (skriflag)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda íyrir 1. októ-
ber, enda hafi kaupandi
þá borgað blaðið.
Atgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVIII. árg.
Reykjavik, 1. maí 1901.
Xr. 17.
Landsbankinn eropinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er í Landebankahúsinu, opið á mið-
vikudögum og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókegpis lækning á spítalanum á þriðjudögum og íöstu
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í húsi Jóns Sveinssonar hjá kirkjunni
1. og 3. mánudag hvers mán., kl. 11—1.
Á aldamótunum.
Ræða, sem haldin var við háskólann í Kaupmannahöfn
í fyrirlestralok fyrir jólin 1900.
Eftir Harald Höífding.
(Framh.). Pað var að vísu ekki alveg
nýtt, að menn leituðu að sonnunum reynslunn-
ar fyrir áliti sínu í náttúrufræðilegum efnum.
En hitt er nýtt, að farið er eftir nákvæmum
reglum að tryggja og leiðrétta munnmæii
og tilgátur. Sögurannsóknin hefir sett eér regl-
ur og aðferðir, og gagarýnt merkustu tímabilin
í sögu mannkynsins. Menn hafa þannig fengið
sér nýtt vopn í hendur í hinu andlega stríði,
sem að miklu leyti er háð um það, hvert gildi
hugsjónir hins fyrra tíma hafi nú á dögum. Ef
vér eigum að treysta erfikenningunni, varðar
það mestu, hvort hún er áreiðanleg. Söguleg-
ar rannsókir og gagurýni hafa rutt sér svo tii
rúms á þessari öld, að húa má heita sagnfræða-
öidin. Engin dæmi eru til þess áður, að
menn hafi rannsakað og íitsð söguatriði án
þess 8ð kveða sjálfir upp dóm ura þau. Petta
söguiega skynbragð er einu dýrmætasti ávöxt-
ur 19. aidarinnar. Með því hefir heimurinn
fengið ný auðæfi. Fortíðin er komin nær oss,
og heldur þó öllum einkennum sínum. Og »11-
ir þeir kappsmunir sem lagðir eru á það &ð
finua sannleik þann sem fólginn er að baki
exfikcnningum og frásögnum eru alveg sam-
kvæmir viðleitni náttúruvísindanna að staðfesta
sannindi sin.
Sögulega aðferðin gerir meira enn að rann-
saka sambandið milli erfikenninga eða frásagna
og sannra viðburða, hún Ieggur líka stund á
að kanna upptök allra hugsana og skoðana og
söguleg skilyrði þeirra. Það er orðið Ijóst,
að hver sú hugsjón, sem annaðhvort auðgar
þekkinguna eða verður leiðarstjarna í manniíf-
inu eða hvorttveggja, hún fæðist ekki nema á-
kvoðin menningarsöguleg skilyrði séu fyrir
hendi. Sú hugsun, sem á að geta fleytt mann-
lífinu-, verður að vera sprottin af m&nnlífiau,
og oðli hennar og þroski fara eftir þeim sögu-
legu skiiyrðum, sem áttu sér stað þegar hún skap-
aðist. Hin sálfræðilega og eögulega aðferð er
nú komin til sögunnar í stað hinnar dogmati-
serandi (guðfræðnu) ritdómaaðferðar fyrri tíma.
Hegel, Comte og Spencer eru þeir þrir mestu
niðurskiparar í heimspeki 19. aldarinnar, og
hafa þeir allir, hver á sinn hátt, tekið skírt
fram þessi sögulegu skilyrði allra hugsjóna og
fyrirmynda. Þessi sögulega skoðun hefir dreifst
út írá svæði mannlífsins og tekur yfir alt nátt-
úrulífið, því lífiræðin hefir reynt að sanna, að
lífsmyndirnar skapast í bardaga hinnar lifandi
veru fyrir tilverunni, og eru þvi háðar ákveðn-
um lífsskilyrðum, sem eiga sér stað á þeim
Biöjiö ætíö um:
OTTO MONSTEDS
danska smjörliki,
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott
og smjör.
Verksmiöjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
W%T Fæst hjá kaupmönnunum.
tíma. Með hinni snildarlegu tilgátu Darwins
er lögð brú milli náttúruvísindanna og sögunn-
ar; má telja hana meðal fremstu árangra 19.
aldarinnar, og hún er enn íremur vitnisburður
um hin sögulegu einkenni hennar.
Gætum vér nú aftur að því, að álitaskiftin
bæði á svæði hugsjónanna og svæði lífsskoð-
anna hafa orðið skarpari en áður á þessari
öid, þá getum vér betur skilið, hvernig á stend-
ur. Menn fundu þörf til að hafa fótfestu virki-
leikans og mistu traustið á hugsanir „upplýs-
iegar“ tímans og hugsjónir „rómantíkurinnar“.
„Upplýsingin11 og „rómantikin“ sáu báðar, að
þær vóru að þrotum komnar. Hagsunin hafði
orðið á undan lífinu; af þvi leiddi misvægi á
milii þeirra og af því kom aftur svartsýni.
Auðvitað eru það missýaingar er hugsunin þyk-
ist vera á undaa lífinu. Þyí nýjar iífsbreyt-
ingar verða að hafa í för með sér nýjar hugs-
anir; hugsanir þess lífsstigs, sem á undaa er
farið, nægja þá ekki. Gamlar hugsanir og hug-
sjónir verðu að umsk&past til þess að geta
haldið nokkuru af gildi sínu á hinum nýja
tíma, og meðan þe3si umskapnaður stendur yfir,
getur sýnst svo, að hin gömlu ljós séu slökt
og hin nýju ókveikt.
En 19. öldin hefir ekki einungis treyst hið
innra samband milli hugsunarinnar og Iífsins,
heidur hefir hún þroskað skilninginn á því að
færa sér hugsanirnar í nyt í daglegu lífi. Hún
hefir komist að raun nm, að hægt er að leika
sér að hugsjónum, og að það er erfiðara að
sýna kenningar sínar í verkinu. Hún hefir
fundið upp meginreglu hins persónulega sann-
leika, sem einkum hefir verið haldið fram hér
á Norðurlöndum. Við metum það ekki mikils,
þó einhver sýni fram á hinar fegurstu lífsskoð-
anir, en gætum að eins að þvi, hvernig hann
notar sér þær í lífinu, hvort hann þarf sjálfur
á þeim að halda og hvernig hann fer með þær.
Hér kemur aftur til greina staðfestingin (veri-
fikationin), sem við höfum lært að færa oss I
nyt.
Það var undarleg hjátrú á almanakið, sem
varð að tízku fyrir nokkrumárum. Mennhélduað
öldin væri orðin gömul og veik, og að menn
aldarinnar (einkum hinir ungu, þó kynlegt sé)
hefði ekki dug í sér til að lifa. Þessi tízka er nú
dottin niður, sem betur fer, og hressari loftblær
líður nú yfir heim hinna ungu. Og hvar ætti
æskan og fjörið að eiga haima of ekki þar?
Það væri undarlegt, ef hin merkilega öld, sem
nú er liðin, leyfði dóttur sinni ekki annan arf
en hin ytri þægindi. Það getur verið þægilegt
aö vér höfum nú rafljós og telefóna og aðrar
gersemar. En hinar stærstu hugsanir eru
húgsaðar við kertaljós eða önnur slík, og djúp-
sæustu kenningar eru ekki sagðar í telefón.
Þá er það hlutverk vort, að sjá um, að hinn
innri kjarni lífsius samsvari nokkurnveginn
hinni ytri prýði og þægindum.
Emhættispróf í heimspeki (magisterconfor-
ense) við háskólann hafa tveir landar tekið 12
þ. m.: Ágúst Bjarnason (Hákonarson heit. kaupra.
frá Bíldudal) og Guðmundur Finnbogason, báð-
ir með lofseinkunn.
Þeir munu báðir ætla að sækja um ferða-
styrk af sjóði Hannesa? Árnasonar.
Um ísafjarðar lækniahérað sækja læknarnir
Davíð Sch. Thorsteinsson, Guðm. Guðmundsson
fyrv. héraðal. (frá Laugardælum), Guðrn. Sche-
ving, Jón Jónsson á Vopnafirði, Jón Þorvalds-
son aðstoðarlæknir á ísaf., Júlíus Halldórsson og
Magnús Ásgeirsson.
Dáinn 24. marz síra Tbmas Rallgrímsson
prestur á Völlum í Svarfaðardal á 54. ári,
fæddur 23. okt. 1847, útskrifaður úr skóla 1873,
vígður prestur að Stærrárskógi 1875, og bjó
þar framan af en síðan á Völlum eftir er þau
brauð vóru sameinuð. Faðir hans var Hall-
grímur hreppstjóri Tómasson írá Steinsstöðum
mikill merkisbóndi, systurson Jónasar skálds
Hallgrímssonar. Síra Tómas var vinsæll mað-
ur og hafði góða hæfileika; var talsvert skáld-
mæltur og hefir líka ritað stuttar skáldsögar,
sem eru prentaðar. Kona hans var Valgerður
Jónsdóttir piófasts í Steinnesi.
Brú á Bangá ytri er í ráði að gera.
Var samþykt á síðasta sýslufundi Rangæinga,
að sýslusjóður Rangárvallasýslu legði til 1 /5
af kostnaðinum, en ekki mun enn vera full-
athugað, hversu mikill hann muni verða.
Stokkseyrarhöfn. Á síðasta sýslufundi
var samþykt að veita fé af sýslusjóði Rang-
árvallasýslu til þess að bæta Stokkseyrarhöfn.
Kostnaðinn hefir verkfræðingur talið 24,000;
auðvitað getur það ekki orðið nema nokkur
umbót að sinni, en engin hafnargerð, og
verður umbótin falin í því að bæta innsigl-
inguna og sprengja burtu sker á ytri höfninni,