Fjallkonan - 23.05.1901, Blaðsíða 1

Kemur út einu sinni
í viku. Verð árg. 4kr.
(erlendis 6 kr. eða l1/,
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendÍB fyrir-
fram).
UppBögn (akrifleg)bund
in| við • áramót, ðgild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. oktð-
ber, enda hafi kaupandi
þá borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstræti 18.
Reykjavík, 23. maí 1901.
Xr. 20.
Biöjiö ætíö um:
OTTO MONSTEDS
danska smjörlíki,
sem er alyeg eins notadrjtígt og bragðgott
og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta i Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnunum.
XVIII. árg.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2,Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni Btundu lengur til kl. 3 md., mvd. og Id. til útlána.
Forngripasafnið er i Landsbankahúsinu, opið á mánu-
dögnm miðvikndögum og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á snnnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lækning á epítalanum á þriðjudögum og föstu
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í húsi Jðns Sveinssonar hjá kirkjunni
1. og 3. mánudag hvers mán., kl. 11—1.
Mentunarmál.
Barnamentun þjóðar vorrar er málefni, sem
nú er mjög á dagskrá, og margir merkismenn
hugsa mikið um endurbætur í því efni, en
aðrir hafa ritað um það og ber alt í rauninni
að einum brunni með það, að núveranda fyrir-
komulag sé alveg óhæfilegt. Einn meðal þeirra
er allmikið hafa hugsað og ritað um mál þetta
er óg sjálfur. En enginn hefir enn komið
fram með neinar ákveðnar lagatillögur i því;
eg hefi verið all-lengi að bíða eftir að ein-
hverir áhugamenn málsins og þá eigi sízt
einhver af nýju aiþingismönnunum léti frá
sér koma frumvaip, sem koma skyldi fram á
næsta þingi, og bjóst eg þá við að það yrði í
biöðin sent, svo að þjóðinni gæfist kostur á
hugleiða það áður en á þing er gengið, og
ræða með sór á undirbúningsfundum í vor.
Eu af því nú að enginn hefir gert þetta og
með fram til að sýna glögt, hvernig hug-
leiðingar þær, er eg hefi í Þjóðólf sett um
þetta mál, kæmi út í framkvæmdinni, þá hefi
eg ráðið af að semja eftirfarandi frumvarp.
Eg veit, að á því muni einhverir gallar vera,
en hinu mun enginn geta mótmælt, að stefna
þess er hið eina rótta ef nokkuð á að hugsa
um endurbót á alþýðumentun vorri, sem i öllu
er orðin á eftir því, sem á sér stað hjá frænd-
þjóðum vorum á Norðurlöndum. Eg hefi von
um að fá frumvarp þetta flutt á næsta þingi.
Hér geta menn þá sóð hugsun mína og
umbætt hana eftir föngum, en þess vil eg
að eins geta, að eg geri ráð fyrir sem sjálf-
sögðum hlut, að góður kennaraskóli fyrir alt
landið sé til og búi menn undir kennarastöð-
una, og hvað snertir kenslugreinir í barna-
skólum, þá má engin þeirra, er hór verður
nefnd, missast, og eigi heldur búskaparfræði.
Eg álít t. d. mjög æskilegt í alþýðuskólum,
að ýmsir valdir kaflar úr Búnaðarriti Her-
manns væri lærðár, því þar eru margar rit-
gerðir, er vakið geta brennandi framfara-áhuga
unglinga í verklegum efnum og glætt heita
ættjarðarást. Útlend mál eiga ekki að kenn-
ast í neinum barnaskólum. Það er annað
þarfara að gera við tímann, enda er enginn
sá maður ómentaður, sem lesið hefir alt hið
helzta, sem til er á íslenzku í hinum ýmsu
vísindum. Þetta eykst líka með ári hverju,
og svo verða jafnóðum samdar kenslubækur
við hæfi skólanna, þar sem þær eru eigi þeg-
ar til.
Frumv. til laga um barnaskóla á öllu Islandi.
1. gr. Landinu öllu skal skift sundur í skóla-
hóruð, þannig að minst 500 til 1000 manns
sóu í hverju, þar sem því verður á nokkurn
hátt við komið landslagsins vegna. Sýslu-
nefhdir skulu skifta sýslunum niður í skóla-
héruð en landshöfðingi samþykkja; Tvær
sýslunefndir geta komið sór saman um að
landamerkjahreppar þeirra myndi eitt skóla-
hérað. Það er einnig verk sýslunefndanna
að tiltaka, hvar skólar skulu standa og útvega
á kostnað sýslusjóðs lóð undir skólahúsið með
góðu garðstæði eða jörð, þar sem það þykir
hentugra. Innan 10 ára frá þvi lög þessi
öðlast gildi eiga skólahús með góðum kenslu-
áhöldum að vera komin upp í öllum skóla-
hóruðum, en landshöfðingi ræður, hverir skól-
ar verði fyrst bygðir, þar sem skólahús eru
eigi þegar fyrir hendi.
2. gr. Landstjórnin lætur á kostnað lands-
sjóðs rannsaka, hvernig ódýrast verði að koma
skólunum, upp og skal láta gera fyrirmyndar-
uppdrátt, er haga skal byggingunum eftir, með
hliðsjón af fjölda nemendanna, er verða muni
á hverjum stað. Skal jafnframt taka til greina
hvort heimavist fyrir kennara og nemendur
þarf að vera í húsinu eða eigi. Hálfan kostn-
að við byggingu húsanna og áhaldakaup legg-
ur landssjóður fram. En hinn helminginn
leggur skólahéraðið til. Þó á það heimtingu
á að fá lán úr landssjóði að nokkru eða öllu
leyti til að standast þann kostnað, en endur-
borga verður lán á 28 árum með 6°/0 á ári.
Skólahérað heldur húsi og kensluáhöldum
við á sinn kostnað. Skólanefndin skal hafa
eftirlit með alla meðferð á munum skólans en
sýslunefndin yfirumsjón.
3. gr. í skólahóraði hverju skal vera skóla-
nefnd, er hafi stjórn skólans og mentamálanna
í því hóraði á hendi.
í hana eru sóknarprestar skólasvæðisins
sjálfkjörnir, en þar að auki eiga sæti í henni
menn þeir, er hreppsnefndir í skólahóraðinu
kjósa til þess, einn fyrir hvern hrepp, ef fleiri
eru, en tvo ef einn hreppur er. Kosning
þessi gildir til 5 ára. Endurkjósa má sama
mann, ef hann vill taka við kosningu og
einnig eftir að 5 ár eru liðin þá, því hann
var í nefndinni. Nefnd þessi kýs sér odda-
mann, er stjórnar gjörðum nefndarinnar og
kaliar saman fundi. Sóu jöfn atkvæði í nefnd-
inni með og móti einhverju máli, ræður at-
kvæði oddamanns úrslitum.
4. gr. Við hvern skóla skulu vera tveir
fastir kennarar, skólastjóri og undirkennari.
Skólastjóri skal hafa borgunarlaust fæði, hús-
næði, eldivið og ljósmat fyrir sig einan um
skólatímann, og að auki 200 kr. i kaup.
Undirkennari hefir og öll sömu hlunnindi en
aukp hans skal vera 100 kr.. Báðir eiga þeir
að hafa tekið próf við kennaraskóla landsins.
Skólastjóra-embættið veitir biskup landsins, en
undirkennara ræður skólastjóri í samráði við
skólanefndina. Báðir kennararnir skulu eiga
heima í skólahúsinu og leiðbeina börnunum
í undirbúningstímunum, sé það heimavistar-
skóli.
5. gr. Skólanefndin ræður skólaráðskonu
og hjálparstúlkur eftir þörfúm. Ráðskonan
hefir á hendi alla matreiðslu handa börnun-
um og þjónustu þeirra. Það er einnig verk
skólanefndarinnar, að sjá um matfanga-að-
drætti skólans, útvega eldivið og ljósmat.
Henni ber og að sjá um, að foreldrar láti með
börnunum í skólann nægilegan íverufatnað
handa þeim og góð rúmföt.
6. gr. Það skal vera almenn regla til
sveita, að börnin hafi heimavist í skólanum
meðan kenslutíminn stendur yfir, sem vana-
lega skal vera frá 1. október til 30. apríl ár
hvert. Þar sem heimavistir eru í skólanum
skal skólinn annaðhvort eiga eða hafa til
ævarandi byggingar jörðina, er hann stendur
á, og skal skólanefndin, sem ræður ábúanda á
jörðina, sjá um að bóndinn só skyldur að
selja skólanum undanrenningu eftir þörfum
fyrir ákveðið verð, eða annast um hirðingu á
kúm skólans fyrir umsamda borgun, ef mönn-
um þykir hentugra að flytja fóður og ala kýr
á staðnum til að útvega börnunum mjólk.
Eigi skólinn ekki sjálfur jörðina, skal helzt
taka landssjóðseign eða kirkjujörð handa skól-
anum, og geldur þá sýslusjóður eftir hana.
7. gr. Laun skólakennaranna skulu borg-
uð úr landssjóði, en fæði þeirra, kaup ráðs-
konunnar og fæði, eldiviður og ljósmatur og
sórhver annar kostnaður við skólann skal
borgaður af skólasjóði. Til að standast út-
gjöld þessi, skulu skólasjóðnum ætlaðar tekj-
ur þær er nú skal greina: 1) Tíund sú sem
kölluð er fátækratíund og hingað til hefir til-
fallið sveitarsjóðunum, skal hér eftir renna f
skólasjóð, og vera nefnd „skólatíund". Tíund
þeirra manna er minna telja fram, enöhndr.
skal þá vera skiftitíund á sama hátt sem
hærri tíundir. 2) Meðgjöf foreldra, fósturfor-
eldra eða sveitarfélaga með börnum þeim, er
í skólann eru látin og eigi má vera minnien
15 kr. á mánuði fyrir hvert. 3) Það sem þá
vantar til, til þess að standast útgjöldin, eft-
ir áætlun sem gerð skal fyrir fram, skal skóla*