Fjallkonan - 20.07.1901, Blaðsíða 2

2
FJALLKONAN.
Stjórnarskrármáliö.
Meiri hluti nefndarinnar í þessu máii (Valtýr
Guðmundsson, íorm., Guðlaugur Guðmundsson,
skrif. og frams.m., Ólafur Briem og Skúli Thor-
oddsen) hefir nú komið með álit, sem hljóðar
svo:
„Nefndin hefir, þrátt fyrir ítarlegar tilraunir
í þá átt, eigi getað orðið á eitt mál sátt um
tiliögur sínar í málinu.
Vér, meiri hluti nefndarinnar, viljum mjög
eindregið leggja með því, að þingdeildin haidi
fast fram þeirri stefnu, að koma fram hinum
nauðsynlegustu verklegu umbótum á stjórnar-
farinu í landsins sérstöku málum, svo fuiikomu-
um, sem kostur er á, án þess að farið sé fram
á jafnframt, að breytt sé eða raskað i nokkuru
hinu pólitiska sambandi milli ísiands og Dan-
merkur. Oss virðist þessi grundvöilur fyrir
samningunum við vora eigin ráðgjafastjórn um
umbætur á stjórnarfarinu skýr og hættulaus, '
og skulum vér um það efni ieyfa oss að vitna
í hin&r glöggu og afdráttarlausu yfirlýsingar af
stjórnarinnar heudi, er komu fram á alþingi
1899, þar sem fulltrúi stjórnarinnar gaf itarieg-
ar yfirlýsingar um hin helztu aíriði í breytingu
þeirri á stjórnarfarinu, er fram á er f&rið, og
tekur það fram, að með því sé eigx að neinu
leyti rýrt sjálfstæði íslands né iandsréttindi í
sambandi þess við konungsríkið, né á neinn veg
raskað hinu pólitiska sambandi landanna. Það
var þá og skýrt tekið fram, af hálfu þeirra
manna, er stjórnarbótinni voru fyigjandi, að
þetta væri af þeirra hálfu skilyrði fyrir samn-
ingum um málið og með því fororði léti þeir
ágreining þann um stöðu íslands í ríkinu, er á
sér stað milli þingsins á aðra hlið og hinnar
dönsku stjórnar á hina hliðica, liggja á milli
hiuta að svo komnu máli, þar sem það eigi
verður talið brýnt nauðsyniegt né hyggilegt,
hvorki fyrir stjórn né þing, að láta þann ágrein-
ing vera til fyrirstöðu þeim verkiegu umbótum,
er þjóðin ails eigi getur án veiið, á fulikomna
og réttmæta kröfu tii, eigi hún að njóta jafn-
réttar við aðra þegna konuugsrikisins, og mögu-
legt er að koma fram, án þess hreyft sé við
sambandi íslands og Danmerkur.
Að því er ennfremur snertir afstöðu stjórnar-
innar til þessa máis, heíir hún frá sinni hlið
Iýst því yfir, að um þær umbætur á stjórnar-
fari íslands, er eigi ríði í bága við þennan
grundvöll, sé hún fáanleg til að semja við þing-
ið, og hefir lýst því yfir, að hún muni styðja að
staðfesting á þannig löguðum breytingum, ef
þær nái fylgi þingsins.
Um þetta atriði leyfum vér oss að vitna í
ráðgjafabréf 26. maí 1899, ræðu stjórnarfulltrú-
ans 28. júlí 1899 (Alþ.tíð 1899, B. bis. 176 og
181), og boðskap H. H. konungsins til aiþingis
17. maí 1901:
Óskir þær, er menn engu að síður hafa á Is-
landi um breytingar á þessari undirstöðu, hafa
liingað til ékki fengið fylgi alþingis með þeirri
takmörkun á þeim, er geri það hœgt yfirleitt að
verða við þeim, eða í þeirri mynd sérstaklega, er
stjörn Vor hefir á tveim síðustu þingum lyst
aðgengilega, án þess hún hafi sjálf borið málið
fram; en fáist fylgi alþingn til þess í ár, er
það framvegisf cetlun Vor, að synja ékki, er til
kemur, um samþykki Vort til þess, að þannig
breytt skipun megi komast á.
Yér verðum þess vegna að ekoða þetta svo,
sem fyrir liggi skýr yfiriýsing um, að nauðsyn-
legum og hyggilegum breytingum á stjórnar-
skipun landsins muni eigi synjað um samþykki
af hálfu H. H. konungsins, ef þær fá fylgi meiri
hiutans á þinginu og eigi raska hinu pólitiska
sambandi milli íslands og Danmerkur.
Þegar vér svo athugum hin fyririiggjandi
frumvörp með þetta fyrir augum, hvort þau
raski sambandi landanna og hvort breytingar
þær, er farið er fram á í þeim, séu nauðsyn-
legar og hyggilegar, viljum vér taka fram til
athugunar fyrir þingdeildina það, sem nú skal
greina:
1. Um frv. á þingskjali 28.
Aðal-atriði frumvarpsius, þau að ráðgjafinn
skuii eigi öðrum stjórnarstörfum gegna, taia og
rita íslenzka tungu, bera stjórnskipuloga á-
byrgð á ailri stjórnarathöfn og mæta á alþingi,
felast í 1. og 2. og 9. gr. frumvarpsins. í frum-
varpi því, er fyrir aiþingi var 1899, voru þessi
ákvæði orðrétt samhljóða þessum greinum, eu
um það frumvarp tók fuiltrúi stjórnarinnar það
skýrt fram (Alþ.tíð 1899, B. bls. 176), að haun
áliti það „aðgengilegt bœði fyrir þing og stjorn11,
Jafnframt tók hann það fram, að hann teldi
það eigi vonlaust, „að breytingar þær á stjórn-
arskránni, sem stjbrnin álítur að komi ekki í
bága við politiskt samband Islands og Danmerk-
ur, geeti fengistíl með viðaukum við frumvarp
þetta. Um þau viðauka-ákvæði, er, samkvæmt
áskorun þjóðarinnar, hafa verið tekin upp í
frumvarp það, er hér liggur fyrir, verður eigi
með neiuum rökum sagt, að neitt þeirra snerti
á nokkurn hátt samband iandanna, þar sem
þsssi atriði að eins snerta töiu þingmanna og
skifting þeirra miili deilda, kosningarrétt tii ai-
þingie og starfsreglur fyrir þingið, og að því er
það suertir, að breyting 61. gr. hiunar núgild-
andi stjórnarskrár er slept í þessu frv., þá hefir
aldrei neinum komið til hugar, að segja, að á-
kvæði hennar snerti á nokkurn veg sambandið
milli landanna, og það fer þannig alis eigi út
fyrir þann grundvöll íyrir samningum, er mark-
aður er með orðum konungsins, þótt sú grein
haldist óbreytt. Þar sem nú þess er af hálfu
þjóðarinnar eindregið óskað, að þessi ákvæði
séu látin standa óbreytt, þá teljum vér bæði
aauðsynlegt og hyggilegt fyrir þingið og stjórn-
ina að breyta eigi stjórnarskránni í þessu atriði;
með því er eigi neinu raskað í því ástandi, sem
nú er og hefir verið síðan 1874 og áhrif þessa
stjórnarskrárákvæðis geta undir hinu fyrirhug-
aða breytta fyrirkomulagi eigi orðið í neinum
verulegum atriðum önnur, en þ ;u tii þessa hafa
verið.
Um hín einstöku ákvæði þessa frumvarps
(þgskj. 28) skulum vér að öðru ieyti taka fram
það, er nú skal greina:
Vér áiitum nauðsyníegt, að það sé tekið fram
með skýrum orðum, i stjórnarskránni sjálfri, að
íslandsráðgjafinn geti talað og ritað íslenzka
tungu. Að öðrum kosti mundi ákvæðið um
þingsetu hans missa mjög þýðing sína og með
þessum ákvæðum er fengin svo mikii trygging,
sem hægt er, án þess að skerða drottinvaid
Hans H. konungsins, fyrir þvi, &ð ráðgjafi ís-
lanas verði ætíð innborinn íslendingur. Stjórn-
in hefir, þegar 1897, látið lýsa því yfir á al-
þingi, að eftir hennar skiiningi hlyti þetta að
sjálfsögðu að felast í ákvæðinu um þingsetu
ráðgjafans, og frá þvi sjónarmiði ætti því ekki
að vera neitt á móti því, að ákvæðið væri tek-
ið fram með berum orðum í stjórnarskránni, og
vér álítum þessi ákvæði svo þýðingarmikii, að
vér ráðum hinni háttv. þingdeiid til að haida
eindregið fast víð þau. Þótt að vísu eigi sé
ástæða til veruíegrar tortryggni gagnvart vorri
eigin stjórn um, að hún muni framkvæma ákvæði
stjórnarskrárinnar á þann hátt, er íslandi er
holiast, þá getum vér þó ekki varist þess að
benda á, að þegar hin íslenzka stjórnardeiid
var stofnuð, var því heitið og það taiið sjálf-
sagt, &ð henni stýrði innborinn ísiendingur,
kunnugur högum lands og þjóðar, með áhuga á
framförum þess og viðreisn. Þetta hefir þó
eigí verið efnt af hálfu stjórnarinnar og það út
af fyrir sig hefir vakið taisverða óánægju, svo
að á alþingi 1893 kom jafnvel til orða að lýsa
henni opinberlega. Um þetta efni viijum vér
því nú, að því er ráðgjafann snertir, hafa svo
orðfull tryggingarákvæði, sem kostur er á. Það
virðist eigi þurfa að fara í bága við orð eða
anaa greinarinnar, þótt sá maður, er kyDni að
verða skipaður ráðgjafi tii bráðabirgða í for-
föllum, fj&rvist eða við dauða ráðgjafans, ekki
fullnægi þessum skilyrðum, þar sem orðin eiga
við þann, er fasta skipan hefir.
Ákvæði frumvarpsins í 3. og 4. gr. fara fram
á það, að breyta töiu þjóðkjörinua þingmanna
þ&nnig, að taia þeirra verði 34 í stað 30, eins
og nú, og að þeim 4 nýju þingsætum sé bætt
tveim við hvora deild þingsins. Það má óhætt
fullyrða, að hvort sem litið er til kjó?endatöl-
unnar í landinu, eins og hún er nú og eins og
hún var 1875, eða starfa þeirra, er nú hvíla á
þinginu, móts við þan störf, er þá hvíldu á því,
þótt eigi sé vikið að því forgönguleysi af
hálfu stjórnardeiidarinnar eriendis, sem verið
hefir miklu tiifinnanlegra hin síðari ár en fyrst
var framan af, þá hefir þessi tillaga hin fyistu
rök fyrir sér. Kjósendur hefðu ti’tölulega eigi
fleiri fulltrúa, heldur færri, og starfskraftur
þingsins yrði tiltöiulega engu meiri með 34
þjóðkjörnum þingmöunum nú, en 1874 var með
30 þjóðkjörnum þingmönnum. Að vísu raskast
hlutfaliið milli tölu þjóðkjörinna og konung-
kjörinna þingmanna í efri deild alþingis, þann-
ig, að meiri hiuti deildarinnar verða þjóðkjörn-
ir menn. Bln þ9gar tii þess er litið, að kon-
ungkjörnir þingmenn eru eigi tilnefndir með
það aðaiiega fyrír augum, að hafa stjórnfylgis-
flokk á þinginu, heldur með það eitt fyrir aug-
um, að tryggja það, að þingið sé ætíð skipað
nokkurum mönnum, er hafi sérstaka þekkingu
á rekstri opinberra mála, þá virðist oss þetta
ákvæði ekki geta orðið að neinu ágreiningseíni.
Benda má og á það, að þar sem alþingi er í
raun og veru eín-deildar þing með tveim mái-
stofum, þá hverfur nær því alveg þýðing slíks
flokks, auk þess sem reynsia undanfarinna ára
sýnir það glögt, að konungkjörnir menn flokka
sig um skoðanir á málefnum á sama hátt og
þjóðkjörnir þingmenn, án tiliits til skoðana
stjórnarinnar.
í 5. gr. frmnvarpsins er farið fram á, að
rýmka nokkuö kosningarrétt í laudinu til al-
þingis, og er breytingin aðaiiega fölgin i því
að sérkenna kjóaeadaflokkana réttari og nokk-
uð víðtækari nöfaúm en áður, en óheppilegt
orðaiag stjórnarskrárinnar í þessu efni hefir til
þessa svift menn kosningarrétti, sérstakíega í
sjávarpiás8um og kaupstöðum. Auk þess er
farið fram á, að færa gjald það, er skiiyrði er
fyrir kosningarrótti, niður úr respective 8 og
12 kr. i 4 kr. Þessi ákvæði verðum vér að
telja hagkvæm og réttiát og í alla staði nauð-
synleg. Eu af því að greinin virðist eigi
heppilega orðuð í frv., flytjum vér tillögu um
breyting á henni. Vér þykjumst geta gengið
að því vísu, &ð þetta atriði geti eigi orðið að
ágreiningsefni, þar sem skattgjald er eigi skii-
yrði fyrir aimennum kosningarrétti í konungs-
rikinu og kosningarréttur tii bæjarstjórnar hér
á iandi er miðaður við sviplíkt mark, cfr. Aiþ.
tíð. 1895 C. bis. 94—95, lög 2. okt. 1895, 1.
gr., 8. okt. 1883, 4. gr. (Akureyri), 8. okt. 1893,
5. gr. (ísafjörður) og 8. m&í 1894, 5. gr. Við-
víkjandi ákvæðunum í 6. og 7. gr. frv. finnum
vór eigi ástæðu tii að gera neinar sérstakar
athug&semdir.
Um breytingar þær á 28. og 36 gr. stjórn-
arskrárinnar, er innifela3t í 8. og 10. gr. frv.,
skulum vér taka það fram, að þessi breyting
hefir fengið mikið fylgi í landinu, og vér áílt-
um hana á rökum bygða. Vér getum eigi
j ætlað, að hún geti valdið ágreiningi, þar sem
tillaga stjórnarinnar sjálfrar á alþingi 1867 fór
í sömu átt, þannig að nægja skyldi, ef meira
eu helmingur þingmanna væri á fundi. Ea eft-
ir tillögu eins af þíngmönnum var þessu með
14 atkv. af 27 breytt í a/3 (Alþ.tíð. 1867, II.
bis. 19, 581 og 583), enda virðist þessi breyt-
ing eigi neitt varhugaverð hér, þar sem stað-
hættir gjöra það að verkum, að þvi nær engin
þingmaður fer burtu frá aðsetursst&ð þingsins,
meðan á þingtímanum stendur.
Vér gerum ennfremurráð fyrir að flytja viðuaka-
till. við frv. þetta, um að þiagtím inn verði
eftirleiðis ákveðinn 8 vikur, því reyslan heflr nú
um mörg ár sýnt að ómögulegt er að lúka
störfum þingsins á styttri tíma. Ákvæði um það