Fjallkonan - 12.10.1901, Blaðsíða 2

3
FJALLKONAN.
Skipið var 3 kílómetra frá Dunkerque. En
þaðan er langur vegur til Parisar.
Danir eru nú þegar tarnir að nota þráð-
lausa telegrafinn milli vitaskips við vestur-
strönd Jótlands og vitans á Blávatnshyrnu
(Blaavandshuk). Þar eru 3 danskar milur á
milli. Gert ráð fyrir að lengja leiðina næsta
ár til vitaskipsins við Hornsrif, sem er 6 míl-
ur uudan landi.
Þessi tilraun hefir tekist ágætlega.
Um þetta segir danska blaðið „National-
tidende“:
„Jafnskjótt og orðsending er send úr vól-
inni f vftanum fara gneistar úr henni, og á
sömu sekúndu er orðsendingin komin á vita-
skipið. Það er ekki vert að brjóta heilann
um það, hvað fram fer inni í vólinni, það er
ekki við annara hæfi en sérstaklega fróðra
manna í þeirri grein.
Frá vitatoppinum og ofan að telegrafstöð-
inni, sem er 70 álna hátt upp i vitanum, er
fest virnet. sem styður að því að hrinda burtu
rafmagnsbylgjunum (orðsendingunni) og til
þess að taka á móti þeim frá vitaskipinu og
beina þeim að viðtökufærinu. Þar mæta þær
rafmagnsstraumi, sem þegar hreyfir bjöllur til
að kalla á vitafólkið, og svo vel er frá þessu
gengið, að vélin skrifar orðsendinguna sam-
stundis á pappírsræmu, og orðsendingin ligg-
ur alskrifuð þegar að er komið.
Barnaskólar og barnakensla í Reykjavík,
Þess hefir verið getið fyrir löngu 1 Fjallk.,
að katólsku trúboðamir i Landakoti hóldu
þar skóla fyrir börn á ýmsum aldri, og að
ýmsir embættismenn og efnaðri bæjarbúar
kæmu bömum sinum í hann til kenslu. Ný-
lega hefir komið grein um þetta sama efni
bæði í ísafold og Verði Ijós. Mörgum mun
nú finnast kynlegt, að hið eina kirkjublað
þjóðkirkjunnar á íslandi skuli ekki fyrrihafa
fundið köllun hjá sér til að gefa gaum að
skólanum i Landakoti. Eugum mun vera á-
litið skyldara og að líkindum ljúfara að standa
á verði fyrir íslenzku þjóðkirkjuna, heldur
enn kennurum prestaskólans og útgefendum
kirkjublaðsins.
Það er sannarlega eftirtektarvert, að sjá em-
bættismennina, með landshöfðingjann íbroddi
fylkingar, riða á vaðið með að nota þenna
katólska skóla handa ófermdum dætrum sín-
nm. Betri meðmæli er ekki unt að gefa skól-
anum, enda er auðvitað að katólsku prestarn-
ir og nunnumar kunna að meta það og draga
af þvi ályktanir sínar um áhuga íslenzku
þjóðarinnar fyrir trú sinni og kirkju. Það
er alveg þýðingarlaust að prédika um að sama
sé hvort skólinn sé katólskur eða ekki, það hafi
engin áhrif á barnið. Tilgangurinn er eins
og allir vita með skólum katólska trúboðsins
að ná áhrifum og valdi yfir sál og sannfær-
ingu manna, og þaðmá kaþólska kirkjaneiga,
að hún kann að velja meðul sín, og færa sér
þau fyllilega i nyt.
Mörgum mun finnast kynlegt að bæjar-
menn, og þó einkum embættismennimir, skuli
ekki fremur vilja hlynna að barnaskóla bæj-
arins, sem nú er nýbygður, og að öllu leyti
vandað tiL Hvers vegna leitast þeir ekki við
að gera hann svo úr garði, að allir megi vel
við una? Nei — hann er ekki nógu „flmr‘.
í honum verður kenslan fyrst og fremst öll
að fara fram á islenzku, og það er auðvitað
stór ókostur í augum þeirra, sem telja dönsk-
unaöllufremurómissandioglátahana sitja hvar-
vetna fyrir. En svo er annar stór aðalgalli
við barnaskóla bæjarins. í hann ganga fá-
tœku börnin líka. Það er ekki enn þá út-
dauður sá hugsunarháttur, að ekki skuli am-
báttar sonurinn taka arf með ísak. Þótt sá
arfur sé andlegur, og verði því ekkert rýrari,
þó margir séu um hann, þá gerir það ekkert
til. í margra augum er það frágangssök frá
barnaskólanum að þar séu börnin svo upp og
ofan. Það er fundið til foráttu, að sum börn
séu svo illa hirt, að vandræði hljcti t af að
koma nálægt þeim, og til eru jafavel kenu-
arar við skólann, sem blygðastsín ekki fyrir
að vara „betri manna börn“ við því að koma
nálægt ýmsum börnum hinna lítilfjörlegu
„minni manna“. Sumar mæður eru líka
hræddar um, að eftirdæmi ýmsra skólabarn-
anna séu þannig löguð að þau sóu sínum
bömum óholl. Ef þetta væri nú aðalástæðan,
þá mætti taka hana til greina. En þó er
hún næsta léttvæg. í skólanum eru börnin
alt af undir umsjóu kennaranna, bæði í kenslu-
stundunum og frímínútunum. En fyrst svo
er, þá er það kennaranna sök, ef nokkurum af
börnunum líðst að láta svo illa, að það valdi
hneyksli.
Og þó kynlegt kunni að virðast, þá eru það
ekki ætíð börn fátæklinganna sem verst láta
og ósiðlegast bæði á götum bæjarins og í skól-
anum. Þar eiga fleiri börn hlut að máli, og
efnaðri manua börnin standa ekki öll þar í
sakleysisins hvíta skrúða.
Aðalagnúinn er í raun og veru sá, í aug
um og áliti margra, ef hreinskilnislega og
samvizkusamlega væri skýrt frá, að menn
vilja fá skóla handa börnum sínum, sem taki
að eins „betri manna börnin“ ein. Þetta er
ástæðan, og hún er víðar fyrir hendi en hér.
Víðast i borgum utanlands bryddir á þessu
sama, en þar eru þessi börn þá látin ganga
í „prívat“-skóla, sem eiga að vera „finir" og
kenna fleira, einkum tungumál. En flestum
skólamönnum og uppeldisfræðingum ber sam-
an um, að einmitt þessir svo kölluðu „fínu“
skólar sóu i flestu tilliti lakari en alþýðuskól-
arnir. í Danmörku, sem hér er mest höfð til
eftirdæmis í þessu, hefir verið ritað mikið um
þessa eftirsókn heldra fólksins eftir því, að
láta börn sín í prívat-skóla, og hefir þar ver-
ið sýnt fram á með ljósum rökum, aðeinmitt
þessir alþýðuskólar væru í öllu tilliti lang-
beztir. Þeir eru bygðir af opinberu fé og
ekkert til þeirra sparað, hvorki að byggingu,
útbúnaði, kensluáhöldum, eða kennurum. Við
þá fær enginn kenslu, nema hann hafi tekið
kennara próf. En þó ýmsir „prívat“-menn
og konur sem „halda skóla“ geti verið vel
mentir, og vel til þess hæfir, þá vantar þá
oft margt til þess að þeir skólar geti orðið
jafngóðir. Auk þess er ekkert eftirlit við
þessa skóla af hálfu hins opinbera, en al-
þýðuskólarnir eru háðir umsjón þess; kenn-
ararnir eru launaðir af opinberu fó og hafa
því enga ástæðu til að hylma yfir, ef börnin
haga sór öðruvísi en vera ber.
Hór í fteykjavik hafa ýmsir menn haldið
smáskóla í heimahúsum, og reynslan hefir
hór sýnt alla þessa sömu agnúa á þeim, og
það auðvitað í enn þá fyllra mæli, þar sem
þar hefir sjaldnast verið að ræða um vel hæfa
kennara að neinu leyti.
En hvað er svo eiginlega unnið við þessa
skifting á börnunum fyrir sjálf efnaðri manna
börnin? Munu ekki flestir skynsamir foreldr-
ar óska, að börn þeirra verði að nýtum og
dugandi mönnum í þjóðfélaginu? Munu
ekki þessar sömu mæður, sem ekki geta felt
sig við, að börn þeirra komi saman við al-
þýðuna, geta þegið, að synir þeirra síðar meir
fái einhverjum störfum eða embættum að
gegna í þarfir þjóðarinnar? Og skyldu þeir
þá ekki geta hirt laun sín, þó þau værutekin
úr landssjóði, eða af almannafó? Og efmenn
eiga að geta unnið nokkuð, sem þjóðinni í
heild sinni á að verða að verulegum notum,
þá munu þeir ekki standa lakara að vígi,
sem hafa alist upp innanum þjóðarinnar börn,
sem frá barnæsku hafa þekt kjör alþýðunnar
og fundið til með henni, hvar skórinn krepti
að. Skyldu þeir menn, sem mest ættu að
fjalla um mentamál og uppeldismál þjóðanna,
ekki geta það fult svo vel, ef þeir væru al-
þýðunnar eigin börn, eða hefðu að minsta
kosti kynst henni og þekt hennar daglegu
kjör og kosti, heldur enn ef þeir hefðu frá
fæðingu staðið langt fyrir ofan hana og utan
og hefðu aldrei kynst henni nema álengdar
Það má segja, að þessi munureigihér á landi
ekki heima. En hann er það, sem ýmsum
þykir svo æskilegur fyrir sig og sína. Og
hór er lika, þó i smáum stíl só, reynt að
innræta börnunum þetta. Ekki þarf annað en
að taka eftir leikjum barnanna á götunum.
Þar kemur þessi stóttaskifting oft greinilega
í Ijós, og mönnum getur stundum komið ó-
sjálfrátt til hugar, að það væri betra, að þess-
ir ungu „aristókratar“, sem ekki geta gert
svo lítið úr sór að leyfa „kotakrökkunum“ að
leika með sór, yrðu alla æfi jafnvandir að
virðingu sinni í öllum greinum.
Nýja Carlsbergs-sjóðurinn. Oarlsbergs-
sjóðurinn, sem á ölbruggunarstofnunina
„Gamla Carlsberg“ í Kaupmannahöfn hélt, 25
ára afmæli sitt 25. sept. í haust. Á þeim
degi stofnaði Oarl Jacobsen yngri, eigandi
brugghússins „Nýja Carlsberg“ og kona hans
sjóð, sem á að styðja listir í Danmörku, og
ákváðu jafnframt að gefa Oarlsbergs-sjóðnum
bruggstofnnnina „Nýja Carlsberg“, og vinna
þessar tvær stofnanir þá saman framvegis.
Tveir þriðju hlutar af tekjum „Nýja Carls-
bergs“, sem álitið er að nemi að minsta kosti
400 þúsundum króna árlega, skulu um 50 ár,
eða þangað til 1951, renna í hinn nýja sjóð
og eftir þann tíma eignast sjóður þessi allar
tekjurnar af stofnuninni.
Þessi gjöf nemur um 20 miljónum króna
á næstu 50 árum. — Slikar gjafir eru óvenju-
legar meðal stórþjóðanna og sæta auðvitað
undrum meðal Dana.
Kolanámarnar í Færeyjum. Nú er farið
að vinna kolanámurnar i Færeyjum, á Suður-
ey. Þangað er kominn verkfræðingur frá
Stokkhólmi, Hans von Post að nafni, og með
honum hópur af sænskum námaverkmönnum,
og mun þegar vera byrjað á að brjóta upp
kolin.
Fólagið, sem fengið hefir rétt að vinna
námurnar, er franskt og nefnist „La sooiótó
miniere des iles de Fóroé“, en formaður fé-
lagsins er d’ Ornado greifi frá París. Fólag-
ið hefir og fengið sér rétt til að vinna kopar
og járnstein og eldfastan leir og á að nota til
þess færeysku kolin, jafnvel lökustu tegund-
irnar.
Færeysku kolin munu vera lík íslenzkum
kolum, en þó er búist við að hinar betri
tegundir megi selja þar á staðnum bæði
eyjabúum og skipum, og að eítthvað af þeim
geti orðið útflutningsvara. Af járnsteini og
eldföstum leir mun líka vera gnægð á íslandi,
en hvenær verður farið að vinna það?
Peary, norðurfarinn alkunni frá Ameríku,
hefir nú að sögn siglt i kringum Grænland
Lengst hafði hann komist norður 83° 60'.
Kona hans og dóttir vóru komnar til Nýja
Skotlands í miðjum sept., en hann ætlaði að
halda áfram rannsóknum sínum og komast
norður í heimskautið á næsta vori.
Langur málsrekstur.
29. júlí í sumar var dæmt í yfirrétti á Frið-
riksbergi mál það er dr. Valtýr Guðmundsson
bjó til 1893 gegn dr. Jóni Þorkelssyni yngra
(nú í Reykjavík) eftir skipun stjórnarinnar.
Málið er út af meiðyrðum prentuðum í „Sunn-
anfara“ 1893, í maíblaðinu.
Þetta meiðyrðamál hefir staðið yfir í 8 ár,
og segja dönsk blöð það eins dæmi um þess
konar mál i réttarfarssögu Danmerkur.— Ver-
jandinn hefir að líkindum teygt svona úr mál-
inu.
Við undirréttinn var málið loks dæmt í fyrra