Fjallkonan - 27.02.1902, Síða 1

«
Kemur út eiuu siiini
í riku. Yerð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða D/j
doll.) borgist fjrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
frain).
Uppsögn(skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi kaupandi
þá borgað blaðið.
AfgreiÖBla: ÞlNG-
HOLTSSTRÆTI 18.
XIX.
árg.
Reykjavík, 27. febrúar 1902.
Nr.
7.
Landsbankinn er opinn bvern virkan dag kl. 11—2.
Bankastjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er i Landsbankaliúsinu, ox>ið á mánu-
dögum miðvikudögum eg laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu. opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjudögum og föstu-
dögum kl. 11—1.
Okeypis tannlækning í húsi Jóns Sveinssonar hjá kirkj-
unni ]. og 3. mánudag hvern mán., kl. 11—1.
Klæðaverksmiðjan, sem í vændum er.
Síðasta alþingi skoraði á stjórnina, að láta rann-
saka öll skilyrði fyrir stofnun klæðaverksrniðju
hér á landi og veitti til þess undirbúnings 5000
krónur.
Það var hr Knud Zimsen, cand. polyt., sem
kjörinn var af stjórninni til þess starfa. Hann
er mjög ungur maður og með öllu óreyndur.
En íslenzka ráðaneytið í Kaupmannahöfn fekk
hann samt, líklega aftir tillögu landshöfðingja.
Hann átti að fara um Danmörku, Noreg og
Þýzkaland til undirbúnings og loks um ísland
og það mun hann alt gert hafa.
Rannsókm'r hans eru nú gerðum lýðum Jjósar
í skýrslu, sem hann heflr lagt fyrir stjórnina
að loknu starfl sínu og nú er prentuð og útbýtt
í nokkurum hundruðum eintaka: „Skýrsla um
rannsóknir stjórnarinnar til undirbúnings klæða-
verksmiðju á íslandi“, Khöfti 1901.
í skýrslu þessari segir höf. af árangri ferða
sinna á íslandi eða hvar hann álíti hagkvæmast
verksmiðjustæði á íslandi og vill sýna, skilyrðin
fyrir þeirri iðnaðargrein hór á landi og líkindi
til að hún gæti þrifist. Sá kaflinn, sem á að
sýna skilyrðin fyrir því að klæðaverksmiðja
geti þrifist hér, er þó að kalla alveg órökstudd-
ur, að sumu leyti ekki annað en athugasemda-
lausar töflur um fjáreignina á íslandi, útflutning
á ull frá íslandi og innflutning á ullarvarningi
til íslands, sem út af fyrir sig sanna ekki nokk-
urn hlut.
Höfundurinn kemst að þeirri niðurstöðu, að
hentast sé að reisn. fyrst um sinn að eins
eina smáa klæðaverksmiðju hér á landi, og
telur hann það muni hagkvæmast að hún sé
reist á Seyðisflrði. Hann segir að verksmiðjan
verði að geta framleitt vörur af beztu tegund og
til þess að koma verksmiðjunni upp þurfi 150
þús. krónur, en þar af má fá 65 þús. kr. lán,
svo að hlutafé þarf að vera 85 þús. krónur.
Loks segir hann að fyrirtœkið muiii vera arð-
berandi.
Um það skal nú ekkert deila, hvort Seyð-
isfjörður sé hæfari staður fyrir klæðaverk-
smiðju en sumir aðrir, en léttvægar virðast
ástæður verkfræðingsins í þessari grein, enda
getur víða verið örðugt um það að dæma, þar
sem afstaðan er lík.
Allviða virðist bregða fyrir þekkingarskorti
og ónákvæmni í þessari skýrslu, sem reyndar er
von. — í innganginum telur höfundurinn upp
þá menn, er sett hafa á fót tóvinnuvélar hér á
landi, og segir hann um fjórar vélastofnanirnar
fyrstu, að þær hafi orðið að láta sér nægja, að
fá gamlar brúkaðar tóvélar. Þetta er ekki rétt
að því er kemur til véla Magnúsar Þórarinsson-
ar á Halldórsstóðum. Hann keypti nýjar og 6-
brúkaðar vélar, og er það ómaklegt, að hafa. það
af honum sem hann á með réttu. Hann var
langt á undan öðrum í þessu fyrirtæki. Hann
fór utan ti) þess að kynna sér ullarvinnuvélar
og læra að vinna á þær og fekk hann engan
styrk til þess. Pað var ekki fyrri en hann var
kominn langt á leið að setja stofnunina á fót
af eigin-rammleik, að hann fekk lán á ábyrgð
sýslufólagsins. Var það dæmafár áhugi af efna-
litlum manni, og það því fremur, sem flestir eða
allir á þeim tíma höfðu enga trú á því fyrir-
tæki.
Tóvinnuvólar Halldórs Jónssonar á Rauðamýri
munu heldur ekki hafa verið brúkaðar áður en
þær komu hingað. Reir Halldór og Ma.gnús
voru samt.íða erlendis, og mun Hálldór þá hafa
fengið áhuga á tóvinnuvélum. Hann mun hafa
síðar skrifast á við Magnús um það efni og mun
Magnús ekki hafa ráðið honum til að kaupa
gamlar vélar. Síðan fekk Halldór Albert Jóns-
son til þess að læra hjá Magnúsi að vinna með
vélunum. — Magnús byrjaði líka á þvi að senda
út band til sölu. Það gekk allvel eitt eða tvö
ár, en mistókst svo, og kendi hann sér það að
nokkru leyti sjálfur.
Skýrslurnar um fjáreignina, ullarmagnið og
innflutning ullarvarnings eru fróðlegar, en þurfa
samanburðar við og athugunar.
Lausleg ágizkun hlýtur það að vera, að hér á
landi sé unnin 200,000 pd. af ull og eins að
60000 pd. séu unnin 1 Noregi og Danmörk og
send hingað aftur.
Höf. heldur því fj-am, að heimavinnan minki
ekki að mun, þó verksmiðja komist á fót hór.
Það væri gleðilegt, ef svo yrði, því bændur mega
ekki fella a.lla ullarvinnu niðm', og geta ekki
borgað út vinnu. á allri ull sinni og haldið hjú
samt. — Pað er óhætt. að fullyrða, að meira
hafi ekki verið komið upp af vaðmálum síðan
tóvélarnar komn, og ekki minkað kaup á útlendu
fataefni, ef þess er jafnframt gætt, að vinna á
íslenzku fataefni hefir aukist svo mjóg i Noregi
þessi síðustu ár. Hór kemur líka til greina
fólksfækkunin í sveitunum. Meiri tíma er líka
varið til þrifnaðar, náms og skemtana en áður.
Furða er, ef það er hagkvæmara, að setja á
fót fleiri smærri verksmiðjur en eina stóra. Pað
hlýtur þó að vera miklu dýrara, að reka marg-
ar smáar en eina stóra verksmiðju, enda höfum
við stuðning af tóvélunum. Gæti það ekki ver-
ið efasamt, að við fengjum eins góða vinnu úr
þeim smærri? íhið er þó áreiðanlegt, að það
verður að vera hámark þessa fyrii tækis, að geta
unnið jafn vel og Norðmenn og Danir vinna fyr-
ir okkur, bæði að útliti og gæðum. Geti verk-
smiðjan ekki uppfylt þessi skilyrði, hlýtur hún
að vera þungur ómagi. Það mundi minna eða
htið hnekkja þessu fyrirtæki, þótt vinnulaun
væru lítið hærri hér, t. d. 10 aura á alinina, ef
fataefnið þá að gæðum og áferð stæði ekki á
baki því sem við látum Norðmenn og Dani vinna
fyrir okkur. Við verðum að bola burt þessum
útlendu verksmiðjum, og ætti það að vera hægt
með áðurnefndum skilyrðum, en ekki með nein-
um hugsjónum, sem kynnu að bregðast, svo sem
ættjarðarást og þess háttai. Yið stöndum að
sumu leyti vel að vígi með þe*sa samkepni.
íslendingar, eða að minsta kosti sveitamenn, hafa
góða trú á ull sinni, halda að hún sé bæði
haldgóð og hlýtt fataefni. Þykir líka efasamt,
að þeir fái ull sína óblandaða heim aftur í norsku
klæðunum. — Ýmsir sem hafa sent ullina til
vinnu erlendis hafa orðið fyrir miklum óskilum
af hálfu verksmiðjunnar eða umboðsmanna þeirra
nú síðustu árin. Eitt eða tvö ár eru liðin síðan
þeir sendu ullina og ekkert hefir komið aftur.
Hr. Zimsen hefir lýst ýmsum stöðum, þar
sem tiltækilegt sé að setja á stofn klæðaverk-
smiðju, þó að hann sjái galla á flestum stöðun-
um. Onákvæmni er það, að gei’a ráð fyrir meiri
ís á Akureyri en Húsavík, og Seyðisfjörður er
heldur ekki öruggur fyrir hafís. - - En þar við
bætist, að Eyjafjörður frýs oft um langa tíma,
svo að samgöngur eru hindraðar af lagnaðarís.
— Hins vegar hafa Þíngeyingar bezta ull á
Norðurlandi og líklega á landinu öllu.
Fað verður að álíta það afráðið, hvar verk-
smiðjan eigi að vera, af því að Seyðfirðingar
hafa hiundið málinu áleiðis með því að stofna
hlutafélag til að koma upp verksmiðju. fað
væri líka ilt að fara að spilla fyrirtækinu með
því að hver landsfjórðungur færi að toga það til
sín, eins og áður hefir tíðkast um margar stofn-
anir.
Alitlegast. virðist, að setja verksmiðjuna á
stofn við Borgarfjörð sunnanlands eða Miðfjörð
norðanlands. Milli Borgarfjarðar og (Hrútafjarð-
ar eða) Miðfjarðar er ekki langur vegur. Á þessu
svæði eru allar þær samgöngur á landi sem eru
milli Suðurlands, Norðurlands og Yesturlands.
Mýi'asýsla, Borgarfjarðarsýsla og Húnavatnssýsla
eru líka fjölmennustu héruð landsins og sauðfjar-
rækt að því skapi. Mætti telja víst, að mikill
ullai'flutningur yrði að verksmiðjunni á landi að
vetrinum, eins og t. d. Húnvetningar senda nú
ull að Olafsdal til kembingar. Það er sjálfsagt
nokkur galli við Borgarfjörð, að skipagöngur eru
þar fremur ótíðar, en úi' þvi mætti þó bæta, og
að Andakílsárfoss er nokkuð langt frá sjó og
Langá langt frá kaupstað. Hvammstangi við
Miðfjöi'ð hygg eg sé laus við flesta galla, sem
taldir eru. Þar er höfn góð, gott húsastæði,
kauptún, sem ekki er nema tveggja ára gamalt,
en mun eiga mikla íramtíð og loks nóg vatn,
sem er mjög auðvelt að ráða við. — ísinn get-
ur auðvitað komið þar eins og annarstaðar við
Norðurland.
En þegai' ræða er um alinnlenda stofnun,
sem ekki einu sinni er búist við að hafi nein
skifti við útlönd, er sú viðbára einkis verð.
Um kostnaðaráætlunina, að koma verksmiðj-
unni á fót, verður ekki rætt hér. — Yinnulaun
sumra starfsmanna virðast þó vera of há. Kaup
forstöðumannsins er áætlað 3500 kr., en 3000
kr. mundi vera nóg, þótt hann hefði orðið að
lcosta nokkru til náms. Spunastjóri og licunar-
stjóri ættu að geta komist af með 1000 —1200
kr. Smiður ætti að láta sér nægja 1000 kr.
Afgreiðslustjóri mæfti fá góð pakkhúsmannslaun,
sem eru 1000—1400 kr.
Kaupáætlun þessi er ef til vill svona há af
því, að búist er við að sumir þessir starfsmenn
verði að koma frá útlöndum, en ólíklegt er, að
þeir þyrftu að vera nema 1—2 ár, og ætti þá
að vera hægt að fá ódýrari menn sem hefðu
lært af þeim.
1. tekjuliðurinn mun að líkindum langt of
hátt reiknaður: 60000 pd. kembt og spunnið.
Getur ef til vill verið að 60000 pd. fengist til
kembingar, en spuninn mundi að öllum líkind-
um ekki fara fram úr 20000, nema þvi að eins,
að band yrði selt til útlanda.
Ástæður fyrir þessu eru, að bændur geta ekki
borgað alla vinnu á ull sinni og láta spinna
heima. - Hæpið er iíka, að spuni geti orðið