Fjallkonan - 15.11.1904, Síða 2

178
FJALLKONAN.
jafnt á hvert skippund, hvort sem
útgerðarmaður eða háseti á það.
Jafnframt því, sem það er sanngjarn-
ast, mundi líka meðferðin á saltinu
úti á skipunum verða betri með því
móti; og það getur munað miklu.
Hálfdrætti er venjulegast og eðli-
legast. En svo er líka til annar
gjaldmáti: mánaðarkaup og verð-
laun fyrir hvern fisk, sem dreginn er.
Þann gjaldmáta telja allir mjög vara-
saman; hann hefir gefist illa, og ætti
ekki að eiga sér stað. En sumir
útgerðarmenn hafa neyðst til að sætta
sig við hann, hafa ekki fengið fólk
með öðru móti.
Fyrir nokkrum árum var sagt, að
útgerðin gæti ekki borið sig nema
hjá kaupmönnum, sagði Fjallkonan,
—þeir yrðu að hafa viðskiftaveituna
til að græða á. Nú kveður víst ekki
við sama tón?
Nei. Nú er sú skoðun undir lok
liðin, mæltiútgerðarmaðurinn. Stefnan
er sýnilega sú, að útgerðin kemst í
hendur annara en kaupmanna, og eink-
um skipstjóranna. Og hún hefir orðið
arðsöm. Menn, sem fyrir fám árum
voru efnalausir, eru nú að komast í
góð efni. Hljóðið er yfirleitt gott í
útgerðarmönnum, og af þeim 6 skip-
um, sem staðið hafa ónotuð þetta ár
af sérstökum orsökum, verða að
minsta kosti 3 gerð út næsta ár.
Á þessa leið fórust þessum út-
gerðarmanni orð. Þyki einhverjum,
sem skyn ber á málið, þörf á að
leiðrétta eitthvað í frásögu hans, er
Fjallkonuni Ijúft að flytja þær leið-
réttingar. Þennan mikilsverða at-
vinnuveg vOl hún styðja eftirmegni,
og þá jafnframt að sjálfsögðu flytja
alla vitneskju um hann sem réttasta
og áreiðanlegasta.
Geir Snæbjörnsson
Þeim er fleygt út.
1888- 1904.
Föðurkveðja.
Óðum nálgast æfikvöld,
alt fer að skapadómi.
En nafn þitt, góði, á skygðan skjöld
skrifa eg einn í tóini.
Eg hef áður syrgt að sjá
sól í ægi hníga.
En trú mín er, að hún mun há
á himininn aftur stíga.
Mér eru heima horfin vé,
hjartans son minn góði.
En himins vé eg voldug sé
og —vagga þér blítt í Ijóði.
Ouöm. Ouðmundsson.
Um 80 stúdentar
og kandídatar íslenzkir í Kaupmanna-
höfn hafa sent cand. mag. Bjarna Jónssyni
ávarp í tilefni af því, að hann hefir verið
sviftur 8töðunni við lærða skólann. Þeir
kveða svo að orði:
„Vér íslenzkir stúdentar, lærisveinar
yðar hér í Kaupmannahöfn, finnum hvöt
hjá oss til að færa yður þakkir fyrir und-
aniarna tíð, fyrir þá ógleymanlegu alúð og
vinsemd, sem þér hafið oss sýnt, fyrir þá
mentun, er þér hafið oss veitt — flestum
framar — sem kennari vor og andlegur
leiðtogi í lærða skólanum. Hörmum vér
það, að kröftum yðar og ágætum hæfileik-
um er bægt frá þeim skóla, en jafnframt
óskum vér og vonum, að yður megi auðn-
ast að halda áfram að neyta þeirra til
þeilla og þrifa fósturlandi voru.“
í deilugrein um biblíukritíkina í
nýkomnu blaði „Sameiningarinnar"
kemur síra Jón Bjarnason með þá
spurningu, hvers vegna biblíukritíkin
hafi miklu síður náð sér niðri i
Vesturheimi en í löndum Norðurálf-
unnar. Hann svarar spurningunni
sjálfur á þá leið, að þetta komi af
því, að vestra só kirkjan „sjálfstæð,
óháð hinni veraldlegu stjórn og öllu
öðru annarlegu valdi. Almenningur
safnaðanna ræður hér sínum eigin
trúmálum, en ekki prófessorar eða
prestar, né neinir aðrir höfðingjar,
sem að miklu eða öllu leyti standa
fyrir utan og ofan söfnuðinn".
Þetta er alveg rétt. Biblíukritíkin
kemst ekki upp í Vesturheimi, af
því að almenningur ræður öllum mál-
um, er kirkjunni koma við — eins
þeim, sem hann hefir ekki full skil
yrði til að dæma um, eins og öðrum.
Fæstir menn hafa hugmynd um
það hér á landi, hvernig almenning-
ur ræður í kirkjunni í Vesturheimi.
Hér skal til skilningsauka getið eins
dæmis, sem einn af prestum kirkju-
félagsins vestur-íslenzka hefir sagt
þeim, er þetta ritar.
Við lærðan skóla, er eitt skandin
aviskt kirkjufélag í Bandaríkjunum
átti og á, langaði pilta til að stofna
til gleðileika í jólaleyfinu. Kennar-
arnir voru því fyrir sitt lexjti alls
ekkert mótfallnir, en þeir leyfðu það
samt ekki vegna þess, að ýmsir leik
menn í kirkjufélaginu, sem átti
skólann, töldu gleðileika óguðlega,
Þeir gátu búist við, að þessir menn
hættu að styrkja skólann, ef piltar
færu að skemta sér þar á þennan
hátt.
Almenning-ur safnaðanna í Vestur-
heimi hefir öll yfirráð, fult vald yfir
kirkjunni, öllum hennar stofnunum
og málefnum. Og af því að hann
lætur kirkju- og trúarmál miklu
meira til sín taka en alment er
löndum Norðurálfunnar, beitir hann
því valdi ósleitulega.
Beitir hann því þá með frjálslyndi
eða ófrjálslyndi?
Alveg eftir því, hvernig á það er
litið.
Sira Björn B. Jónsson gerir na
kvæmlega rétt grein fyrir því atriði
ritgjörð sinni, sem nefnd er „Straum
ar“, í Aldamótum 1902. Hann kemst
þar svo að orði: „Frjálslyndið og
frelsið er í þessu fólgið : Þeir menn,
sem sameiginlegar skoðanir hafa um
einhvern hlut, njóta þeirrar sameig-
inlegu skoðunar sinnar út af fyrir
sig. Enginn þarf að vera með, og
ekki er œtlast til að nokkur sé með,
sem ekki er í samrœmi við skoðun-
inau.
Með öðrum orðum: Almenningur
safnaðanna vill ekki láta með borg-
aralegum lögum þröngva neitt kosti
nokkurs manns fyrir trúarskoðanir
hans. Hann vill ekki láta svifta
manninn neinum borgaralegum rétt-
indum fyrir þá sök og ekki neyða
hann til að greiða nokkurn eyri til
kirkjulegra þarfa umfram það, sem
maðurinn sjálfur vill.
En láti maðurinn uppi aðrar skoð-
anir en fjöldinn hefir, ekki að eins á
trú kristinna manna, heldur og á
kenningum kirkjunnar, þá er ekki
ætlast til að hann sé nwð. Hann
fær ekki að vera með. Honum er
fleygt út - einkum ef hætt þykir við,
að mikið mark só tekið á orðum
hans.
Prófessor Briggs var margdæmdur
frá embætti sínu af Presbýterakirkj-
unni — og leikmenn sóttu það mál
langfastast — fyrir biblíurannsóknirn-
ar, fyrir það meðal annars, að hann
kendi, að Móse hefði ekki ritað allar
bækurnar, sem við hann eru kendar,
t. d. ekki þann kaflann, sem segir
frá andláti hans. En þegar búiðvar
að dæma hann frá þeirri stöðu og
3VÍ starfi, sem hann hafði varið lífi
sínu til, mátti hann auðvitað fara og
gera hvað annað, sem hann átti þá
kost á.
Þann veg er hinu ameríska kirkju-
frelsi farið. Á sama hátt mundu
vafalaust öll „rétttrúuð“ kirkjufélög í
Vesturheimi hafa íarið að. Þauhefðu
öll dæmt próf. Briggs. Þau þola ekki
að neinir vísindalega' sinnaðir guð-
fræðingar verði leiðtogar sínir. Þau
hefðu öll fleygt út mönnum eins og
próf. Harnack, próf. Buhl og síra Jóni
Helgasyni.
Nýjar skoðanir ríða ávalt bág við
skoðanir fjöldans. Annars væru þær
ekki nýjar. Nýjar trúar- og kirkju-
málaskoðanir fá nú í mörgum lönd-
um Norðurálfunnar að vera í friði
af þeirra hálfu, sem völdin hafa;
þeim er gerður kostur á að verða
eign fjöldans. Guðfræðikennari er
ekki rekinn frá embætti, þó að hann
komist að einhverri annari niður-
stöðu en áður hefir verið haldið fram.
En í Vesturheimi eru nýjar trúar-
og kirkjumálaskoðanir kæfðar af fjöld-
anum, sem þar hefir valdíð. Við
mennina, sem halda þeim fram, er
sagt, að ekkí sé ætlast til, að nokk-
ur þeirra sé með, eins og síra B. B.
J. kemst að orði; þeim er fleygt út.
Þá fer væntanlega að verða skilj-
anlegt, hvernig á því stendur, að
biblíukritíkin hefir miklu síðar náð
sér niðri í Vesturheimi en í Norð-
urálfu.
Það er auðvitað af því að „al-
menningur safnaðanna ræður“, eins
og síra J. B. segir. Hitt er annað
mál, hvort það er eins góð sönnun
gegn biblíurannsóknunum eins og
hann virðist halda.
Qlutajélagið ,Beykjavík‘
og meðíerðin á pví.
—o—
Hreyfing nokkur, sem átti sér stað hér
í bænum árið 1902, kom því til leiðar að
nokkrum kaupmönnum bér kom saman
um, að hentugast væri að stofnað væri
blað, er yrði málgagn kaupmanna í öllum
málum, er snertu hagsmuni þeirra, bverju
nafni er nefnist. Það átti líka að vera
til þess að efla lélagsskap og gott samkomu-
lag innbyrðis meðal kaupmanna.
Öllum leizt eins um það, að,blað þetta ætti
að sneiða hjá öllu stjðrnmálaþreti og póli-
tiskum flokkadráttum, en skyldi ræða at-
vinnumál, flytja innlendar og útlendar
fréttir, vera skemti- og auglýsingablað.
Búist var við því, að auglýsingarnar
bæru blaðið.
Á þessum grundvelli var hlutafélagið
„Beykjavík“ stofnað. í lögum þess var og
er skýlaust tekið fram, að blað þess skuii
vera tnáigagn kaupmanna.
í stjórn félagsins voru kosnir: D. Thom-
sen formaður, Thor Jensen ritari, og eg
gjaldkeri, og eru þeir og eg í stjórninni
enn.
Á fyrsta fundi stjórnarinnar var mér
falin öll afgreiðsla á blaðinu af meðstjórn-
eudum œíuuin. Auk þess vav mér faljó
að hafa eftirlit með efni blaðsins í hvert
sinn, en þó átti eg að bera öll vafaatriði
undir meðstjórnendurna.
Mér var falið af meðstjórnendum mín-
um að hafa eftirlit með efni blaðsins, auð-
vitað í því skyni, að ritstjórinn færi ekki
i bága við tilgang félagsins. Af ýmsum
ástæðum var mér ekki unt að láta neitt
úr því eftirliti verða, enda fann eg, að
það var með öllu óeðlilegt; meðan ritstjór-
inn var við-starf sitt, varð hann að ráða
blaðinu; gæti hann ekki eða vildi ekki
stjórna blaðinu svo, að félagsmönnum lík-
aði, varð hann að fara. Samt áleit eg
skyldu mína eftir því, sem mér hafði verið
á hendi falið, að biðja ritstjórann i ágúst
í sumar að láta þingmannskosninguna hér
hlutlausa. Það var svo bersýnilega and-
stætt tilgangi félagsins að blað þess legði
út í þá deilu. Töluverður þótti kom í
rítstjórann, en hann lét þó að orðum
minum.
1. september síðastliðinn afhenti ritstjóri
Jón Ólafsson mér i skrásetningarstofunni
í alþingishúsinu bréf til stjórnar hluta-
félags „Reykjavikur,11 er hljóðaði þannig:
Samkvæmt samningi milli mín oghluta-
félagsins „Reykjavík11 segi ég hér með
upp starfi mínu sem ritstjóri blaðsins
„Reykjavík11 frá næsta nýári. Reykjavík
1. sept. 1904. Jón Ólafsson.
Til stjórnar hlutafélagsins ,Reykjavík‘ “.
Samdægurs færði eg formanni D. Thom-
sen uppsagnarbréfið, og lét hann vel yfir
því að vera orðinn laus við ritstjórann,
mintist á „tröppumálið“ og fleira, Hann
gerði þá ráð fyrir því, að fara strax í rit-
stjóraleit og talaði helzt um Þorstein
Gíslason.
Nokkrum dögum seinna hitti eg hinn
meðstjórnandann; gat hann þá þess, að
D. Thomsen hefði sagt sér, að ritstjórinn
væri búinn að segja upp ritstjórninni og
það með að D. Thomsen hefði sagst geta
fengið Þorstein fyrir ritstjóra, og heyrðist
mér það eigi fjarri hans skapi.
Það leið svo langur tími, að ekkert bar
til tíðinda í máli þessu, þangað til Jón
Ólafsson ritstjóri lét mig skilja, að hann
væri fáanlegur að halda áfram ritstjórn
blaðsins, ef sér væri betur borgað.
Þetta sagði eg D. Thomsen, en hann
tók því fálega, og heyrðist mér í honum
sama hljóðið og áður.
Svona leið þá tíminn, þangað til 14. okt.
Þá átti eg eriudi við ritara, og barst þá
þetta mál i tal milli okkar, en þess varð
eg þá var, að eitthvað meira en lítið stæði
til. Undir eins og eg kom heim, skrifaði
eg formanni og beiddist stjórnarfundar
til að útkljá mál þetta.
Árla daginn eftir kom spánnýr gestur
til míní búðina, bankastjóri Tryggvi Gunn-
arsson, og spurði mig, hvort hann gæti
ekki fengið keypt hlutabréf í „Reykjavík-
ur-“félaginu. Eg kvað nei við því. Hann
spurði þá eftir hlutabréfi Leifs Þorleifsson-
ar og Jóh. Bjarnesens, en eg gat því mið-
ur ekki hjálpað honum i þessum bágind-
um hans.
Seinna um daginn kom D. Thomsen til
míu og tilkynti mér, að stjórnarfundur
ætti að vera heima hjá honum kl. 9 um
kveldið. Hann kvaðst vera kominn í makk
við landsstjórnina og sagði hún rétti okk-
ur höndina til fylgis við sig- Eg skyldi
hvorki upp eða niður í öllu þvi, sem mað-
nrinn auðheyrt bar fyrir brjósti. Hann
var alt í einu orðinn meinpólitískur. Hanu
talaði um að landsstjórnin yrði eins konar
skjaldborg um kaupmannastéttina. Hann
útmálaði með fögru máli allar þær hug-
sjónir og framtíðarvonir, er vektu fyrir
honum, ef kaupmenn yrðu nú skynsamir
og vildu fylgja stjórninni: gætu orðið
sæmdir bæði krossum og nafnbótum og
þeim hlotnast aðrar stórvirðingar o. s. frv.
Hann lézt hafa talað við sjálfan ráðgjaf-
ann.
Eg var alveg standandi hissa, en sagði
samt, að mér ^ýndist þetta nokkuð á ann-
an veg, þann, að bezt væri fyrir kaup-
mannastéttina að halda sér fyrir utan alla
flokkamisklíð, hvort sem væri með eða
móti stjórninní. Hitt væri öðru máli að
gegna, þótt virðingagjarn maður sem hann
rétti henni höndina, ef hún þyrfti með;
slíkt kæmi engum við. — Það væri meira
að segja hættulegt fyrir viðskifti kaup-
manna, ef þeir færu að gerast einhvei'jar
flokkasprautur. Hann huggaði mig með
því, að eg sæi til, hvemig færi i kveiö,