Fjallkonan - 13.01.1905, Blaðsíða 2

6
FJALLKONAN.
Það, sem eg hefi sagt um afstöðu
almennrar mentunar við sórmentun,
hefir hr. J. Þ. misskilið. Eins og
bók mín ber vitni, skil eg við al-
menna mentun þann sálar- og lík-
amsþroska og þá þekkingu og leikni,
sem nemendur fá við hæfilega iðk-
un hinna almennu námsgreina, sem
eg hefi ritað um í bók minni;
en við sérmentun skil eg þann þroska,
þekkingu og leikni, sem þarf til
þess að inna ákveðin verk af hðnd-
um, og eg hefi sagt: „En sérment-
unina verður að byggja á hinni al-
mennu mentun, sem er hinn eini
trausti grundvöllur hverrar sérment-
unar“.
Þessa aðgreiningu almennrar ment-
unar og sérmentunar telur nú hr.
J. Þ. hyrningarsteininn undir mis-
skilningi mínum á alþýðumentamáli
voru, og hann segir: „Höfuðmis-
skilningur höfundarins er sá, að hann
sér ekki eða skilur, að hver sérment-
un hefir í sér fölgna og sérsamfara
almenna mentunog hr. J. Þ. neit-
ar því, að almenna mentunin verði
að koma á undan sérmentuninni.
En misskilningurinn er af hálfu
hr. J. Þ.
Eg þarf ekki að svara hugleiðing-
um hans út af dæmi því, er eg tek
af leikfiminni, eða iíkingunum um
„sverð andans“, því allir, sem um
þær hugsa, munu finna hártogunina
og misskilninginn; og ekki þarf eg
heldur að útlista það, að sérmentun-
inni hættir stundum við að' gjöra
menn einræna. Vísan, sem allir
kunna: „Grammatíkus greitt um
völl“ sýnir það vel. En eg ætla að
sýna fram á, að hver sérmentun
verður að byggja á almennri ment-
un, vegna þess að „hver sérmentun
hefir í sér fólgna og sér samfara al-
menna mentun", vegna þess að hver
sérmentagrein byggir á því, sem ein
eða fleiri almennar mentagreinir
fjalla um. Þetta sést Ijósast, ef vér
tökum dæmi: Enginn getur orðið
„grammatíkus", nema hann læri fyrst
frumhugmyndir málfræðinn ar, þær
ninar sömu, sem byrjað er á í móð-
urmálskenslu hvers barnaskóla; eng-
inn getur lært verzlunarreikning eða
bókhald, nema hann læri fyrst 4
höfuðgreinir reikningsins, sem kend-
ar eru i barnaskólum; enginn verður
tónfræðingur, nema hann læri fyrst
grundvallaratriði söngfræðinnar, sem
kend eru í barnaskólum; né heldur
lærir neinn til hlítar iðnteíkningu,
nema hann læri íyrst undirstöðuat-
riði almennrar dráttlistar, en þau
eru sömuleíðis kend í góðum barna-
skólum. Og svo að eg nefni jarð-
ræktarfræðina, sem hr. J. Þ. tekur
til dæmis sem sérmentagrein, þá er
það kunnugt, að hún byrjar á þvi
að skýra frá jurtunum, frumefnum
þeirra, líffærum og lífsskilyrðum; hún
talar um ræktunarplönturnar; en um
þetta læra börn í barnaskólum; hún
fjallar um jarðveginn, myndun og
uppruna jarðlaganna, um moldar-
myndunina o. s. frv.; en um þetta
fá börnin í skólunum fræðslu í
landafræðistímunum o. s. frv.
Þótt menn nú, eins og virðistum
hr. J. Þ., vildu ekkert hirða um að
veita börnunum sem víðtækastan al-
mennan þroska sálar og líkama og
þekkingu og leikni í sem flestum al-
haennum mentagreinum, þá er það
auðsætt, að sérmentunin hlýtur að
byggja einmitt á því, sem heyrir til
almennri mentun, hlýtur að byggja
á meiri eða minni almennri mentun,
sökum þess að ómögulegt er að
hlaupa yfir hana, engu fremur en
unt er að reisa hús án allrar undir-
stöðu. Og hitt er jafnvíst og áreið-
anlegt, að þessa fyrstu undirstöðu
geta góðir barnaskólar lagt; fyrir því
er fengin full reynsla allra helztu
menningarþjóða heimsins.
Og nú vona eg að auðsætt só,
að hverju tillögur hr. J. Þ. stefna, þar
sem hann vill láta barnafræðsluna
sitja á hakanum, en leggja alla á-
herzluna á unglingaskólana. Það,
sem þær fara fram á, er í raun og
veru það, að láta barnafræðsluna
vera áfram hið dýra kák, sem hún
nú alment er og taka hin dýrmætu
unglingsár, einmitt þau árin, sem
verja ætti einkuin til þess að baú
menn undir æfistarfið, til þess að
kenna þVí nær eingöngu það, sem
unt er að kenna börnum í barna-
skóla. Og vér verðum vel að gæta
þess, hvað það þýðir að láta barns-
aldurinn ónotaðan eða iila notaðan;
vér verðum að gæta þess, að ung-
lingsárin eru svo langt um dýrari
en barnsaldurinn. Og afleiðingin af
því að láta barnafræðsluna vera í
ólagi er og verður sú, að unglinga-
skólarnir og sérmentaskólarnir geta
aldrei orðið í góðu lagi, því þeir
verða að taka við nemendum á mjög
misjöfnu reki og með mjög misjöfn-
um undirbúningi og verja tiltölulega
mestum tíma til að kenna það, sem
hefði mátt kenna í barnaskólum.
Þetta er ekki sagt út í bláinn.
Allir vorir unglingaskólar .og -lægri
sérmentaskólar (gagnfræðaskólar,
kvennaskólar, búnaðarskólar) gætu
vitnað þetta. Sérmentunin sjálf verð-
ur á hakanum, af því að undirbún-
inginn, almennu mentunina vantar.
„Kvöldskóli verzlunarmanna", sem
einu sinni var hér í Reykjavík, mun
geta sagt sömu söguna. Og aðend-
ingu skal eg minna hr. J. Þ. á einn
„sérmentaskóla", sem hann ætti að
þekkja, vegna þess að hann er þar
sjálfur skólastjóri. Eg á við „Iðn-
skólann í Rvík“ eða kvöldskóla iðn-
aðarmanna. Skóli þessi nýtur all-
ríflegs styrks af almannafé. Skólan-
um er skift í 3 deildir og er 1.
deildin í tvennu lagi. í vetur hefir
i skólanum verið kend íslenzka 10
stundir á viku, danska 4 st., reikn-
ingur 10 st. og teikning 24 st.
Eina sérmentunin, sem nú fæst í
þessum skóla, er iðnteikning; hún
er kenc^6 st. á viku í 3. deild, þ.e.
l/s hluti kenslustundanna á þessum
„sérmentaskóla“ gengur tll eiginlegr-
ar sérmentunar; 7/s til almennrar
mentunar.
Og eftir þekking þeirri, er eg hefi
af nemendum þessa skóla, bæði af
eigin reynd, því eg kendi þar ís-
lenzku i fyrra vetur, og af viðtali
við kennara skólans, þykist eg mega
fullyrða, að þekking og leikni þeirra,
að fáeinum undanteknum, er alment
ekki meiri í þessum námsgreinum
og enn síður í skrift, en á sér stað
í efsta bekk barnaskólans hér í Rvík,
nema síður sé, að teikningu einni
undanskilinni. Með því að geta
þessa, vil eg á engan hátt leggja
stein í veginn fyrir þennan skóla,
því mér er fullljóst, hve nauðsyn-
legur hann er, eins og á stendur.
En eg vil að eins benda á, hvernig
sérmentunin hlýtur að byggja á al-
mennri menum og hvernig skólinn
er áþreifanlegt dæmi þess, að skortur
á almennri mentun stendur sér-
mentuninni fyrir þrifum á landi hér.
Og hann hlýtur að gera það, með-
an eins er í garðinn búið fyrir barna-
fræðsluna og nú hjá oss.
Þegar eg hugsa mér skólaskipulag
vort í framtíðinni, þá er það ekki
sérmentaskemmur á staurum, Eg
sé turna sérmentaskólanna rísa í
mismunandi hæð frá breiðum og
traustum grunni almenura menta-
skóla. Og þegar sú höll blasir við
hugsjón minni, þykir mér hún veg-
Jeg og fögur og þjóð vorri samboðin.
Ef til vill kallar hr. J. Þ. þetta
„skýjaborg". En allar fagrar borgir
eru skýjaborgir, þangað til almættis-
orð sterks vilja býður þeim að koma
niður á jörðina. Þá standa þærþar.
í árslok 1904.
Samþegnar vorir
á Grænlandi.
- — 0 —
II.
Vér höfum ekki að jafnaði hugsað
sérlega mikið um samþegna vora á
Grænlandi. En umhugsanir um þá hafa
ofurlítið glæðst við það, að Danir
hugsa til að sýna oss í félagi viðþá
á næsta sumri.
Fyrir því gerir Fjallkonan sér von
um, að lesendur hennar hafi gaman
af að*rfá ofurlítið meira af þeim fróð-
leik, er hr. Mylius-Erichsen hefir
aflað sér og miðlað lönduin sínum í
dönskum blöðum.
Fjallk. sagði síðast frá fjórum
morðum, er framin voru af Skræl-
iugjum við Yorkhöfða, sögu, er end-
aði á því, að töframaður át hjörtun
hrá úr mæðginum, er hann ha.fði
unnið á.
Þessi töframaður var lengi í þjón-
ustu M.-E. og ekki verður annað
séð, en að þeim hafi komið vel
saman.
Heiðingjar við Yorkhöfða eru í
raun og veru alls ekkert grimmir í
lund, segir M.-E. Þeir drepa menn
ekki af rángirni, fjárgræðgi eða þess
konar auvirðulegum hvötum, eins og
oft kemur fyrir í menningailöndun-
um. Konan framdi morðin af af-
brýði einni. Og það, sem töframað-
urinn gerði, var í hans augum rétt-
látt endurgjald og heilög skylda.
Töframaðurinn var ekki heldur nein
mannæta, þó að hann æti hjörtun.
Honum hefir fráleitt þótt það við-
feldin máltíð. Hann gerði það ein-
göngu fyrir þá sök, að eftir sann-
færing hans og trúarbrögðum var
það óhjákvæmilegt til þess að þeir,
sem eftir lifðu, skyldu fá að vera í
friði.
Skrælingjar þessir trúa á hulið
vald, sem þeir hugsa sér ekki i
neinni líkamJegri mynd. Þetta hulda
vald kveður á um, hvað þeir megi
aðhafast, og hvað þeir eigi að láta
ógjört. Þeir trúa því, að framtaks-
samir og hraustir menn, þeir er
reynst hafa hugprúðir veiðimenn á
sjó og landi, fái að launum betra
veiðiland eftir andlátið. Og þeir,
sem eitthvað hafa móðgað þetta
hulda vald, drekkja sér í sjónum.
Kannist þeir ekki sjálfir viðbrotsitt,
kveða aðrir upp drekkingardóm yfir
þeim og fullnægja honum.
Þessi hegning tíðkast mest með
Skrælingjum, og hún stendur í sam-
bandi við þann mikla beig, sem þeir
hafa af vatni. Þeir þvo sér aldrei.
Yatn er í augurn þeirra hættulegt
og voðalegt. Og sennilega er það
fyrir þessa andstygð á vatninu, að
sú trú hefir myndast með þeim, að
á hafsbotni séu undiiheimar, stað-
urinn óttalegi, helvíti.
Meðferðin á börnum ber ríkara vitni
en flest annað um það, hve lágt er
menningarstig heiðingja við York-
höfða, en meðferð þeirra á börnum.
Þau börn eru venjulegast drepin,
sem eitthvað er að líkamlega. Tíð-
ast er það faðir þeirra, sem líflætur
þau. En einu sinni kom einn af
grænlenzkum vinum M.-E. til hans,
frámunalega glaður í bragði, og sagði
honum frá konu, sem hafði sjálf líf-
látið vanskapað barn sitt.
„Var það ekki laglega af sér vikið?"
sagði hann fullur aðdáunar.
Hún hafði lagt snöru um hálsinn
á barninu og hengt það. Með þeim
hætti er að kalla má æfinlega séð
fyrir þeim börnum, sem réttast þykir
að taka af lífi.
Þegar drengirnir eru orðnir stálp-
aðir, 13—14 ára, fara þeir að verða
allherralegir við mæður sínar. Þeim
er frá blautu barnsbeini innrætt sú
skoðun, að karlmenn séu langtum
æðri verur en kvenmenn.
Einu sinni kom M.-E. inn í kofa
Skrælingja og heyrði dreng á þeirn
aJdri skipa móður sinni, byrstur í
bragði, að sjóða sér bita af selskjöti.
Hann fékk kjötið og át það gráðug-
lega. Þegar hann hafði lokið við það,
sagði hann, jafn-herralegur og áður:
„Svo er bezt, að eg fái mór mjólk-
ursopa. “
Og M.-E. rak upp stór augu. Kon-
an tók fötin frá brjóstinu á sér og
strákslöttólfurinn setti munninn á
vörtuna og fór að drekka.
Skrælingjar eru afar-kurteisir hver
við annan, líkt og margar íkust-
urlandaþjóðir. Fagurmæli þeirra um
kosti þá, líkamlega og andlega, ei
sá á að hafa til að bera, sem við þá
talar, eru svo íburðarmikíl og afskap-
leg, að ekkert vit verður í. Það
þykir sjálfsögð háttprýði að tala á
þann hátt. En þegar þeir hafa snú-
ið bakinu hver að öðrum, kemur oft
annað hljóð í strokkinn. Þá er lýs-
ingin orðin þveröfug.
Pöntunarfélagsforstaða.
Fjk. er skrifað úr Árnessýslu um
jólaleytið: „Fyrir stuttu hélt kaup-
félag Gests á Hæli fund við Þjórsár-
brú. Gestur afsalaði sér forstöðunni,
en Björn kaupmaður Kristjánsson var
kosinn í staðinn".
RitstjóraskiftL
hafa orðið við blaðið „Ingólf“- Cand.
mag. Bjarni Jónsson frá Vogi hefir
„ látið af ritstjórn fyrir þá sök, að
hann vildi eigi við h+íta þau kjör, er
hlutafélagið gatboðið". Cand. Bene-
dikt Sveinsson hefir tekið við ritstjórn-
inni í hans stað.