Fjallkonan - 31.10.1906, Page 1

Kemut út einn sinni og
tvisvar í viku, alis 70 bl.
um árið. Verð árgangsins
4 krönur (eriendis 5 krónur
eða 1V4 dollar), borgist fyrir
1. júlí (erlendifi fyrirfram).
BÆNDABLAÐ
Cppsðgn (skrifleg) bund-
in við áramðt, ógild nema
komin sé til útgefanda fyr-
ir 1. oktðber, enda hafi
kaupandi þá borgað biaðið.
Afgreiðsla:
Stýrimannastíg 6.
y E li Z L U N A íi B L A Ð
XXIII. árg.
Reykjavík, 31. október 1906.
Xr. 55
Margarinið makalausa.
Mörg liundruð puud nýkoinin í
með s/s „Giambetta.
Alveg f e r s k a r skökur — eins og b e z t a kúasmjör.
Þar fæst iika Vega Plantefedt.
Augnlœkning ðkeypis 1. og 3. þriðjudag í
hverjum mán. kl. 2—3 í spítalanum.
Forngripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn kl. 10—21/, og 51/,—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in 4 hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 síðd.
Almennir fundir á hverju fóstudags- og
sunnudagskveldi kl. 81/, síðd.
Landakotskirkja. Gnðsþjónusta kl. 9Ya
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Betel sd. 2 og 67a mvd. 8, ld. 11 f. h.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravit-
jendur kl. 101/,—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 10—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
ld. kl. 12—1.
Lœkningar ðkeypis í læknaskðlanum á
hverjum þriðjudegi og föstudegi kl. 11—12.
Náttúrugripasafniö, Vesturg. 10, opið á
sunnud. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis í Pósthússtræti 14
og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Bækur.
Jón Jónsson: Gullöld
íslendinga í fornöld.
Menning og lífshættir
feðra vorra á söguöld-
inni. Alþýðufyrirlestr-
ar með myndum. (Sig-
urður Kristjánsson)
1906. 458 bls.
Bók sama höf. um íslenzkt þjóð-
erni hefir víst fengið einna beztar
viðtökur af öllum ritum, sem nýlega
hafa verið út gefin hér á landi.
Vér efumst ekki um, að Gullöld hans
muni farnast jafn-vel.
Bókin er 16 ritgjörðir. Ein er
inngangur, 3 um þjóðfélagslíf, 4 um
andlegt líf, 2 um atvinnu- og við-
skiftalíf, 3 um ytri lífskjör og 3 um
heimilislíf. Eins og menn sjá á
þessu yfirliti, er sagt frá öllu þjóðlifi
forfeðra vorra á gullöldinni.
Höf. gerir eftirfarandi grein fyrir
bók sinni í formála:
„Eg hefi um undanfarin ár notið
styrks af almannafé til alþýðlegra
fyrirlestra um sögu íslands. Hefi
eg sjálfur litið svo á þessa styrk-
veitingu, að hún væri til þess ætluð,
að eg gerði almenningi heyrinkunn-
ar rannsóknir fræðimanna um téð
efni. Eg hefi nú um sinn valið mér
líf og menningu Islendinga á sögu-
öldinni að umtalsefni, og birti hér
þessa fyrirlestra á prenti, svo al-
menningi út um land gefist færi á
að kynnast þeim, eigi síður en al-
menningi hér í Reykjavík. Hefi eg
safnað hér saman í eina heild öllu
því helzta, er að þessu máli lýtur.
Hefir það með fram verið ætlun mín,
að nota mætti rit þetta sem eins
konar leiðarvísi og handbók við forn-
sögurnar".
Þetta ætlunarverk hefir höf. áreið-
anlega tekist mjög vel af höndum
að inna. Fróðleikurinn, sem lesanda
er boðinn, er mjög mikill. Þeir eru
fæstir, sem rýnst hafi eftir öllum rit-
um fræðimanna um forfeður vora,
fitum sem flest eru í óaðgengilegum
búningi fyrir alþýðu manna. Allir
aðrir , fá í þessari bók margvíslegan
fróðleik, sem þeir hafa ekki vitað
um nema óglögt. Að vér nú ekki
nefnum þá, er ekki hafa lesið forn-
sögur vorar annan veg en lauslega
eða lítið eOa ekkert. Fyrir þeim
mönnum lýkur Gullöld Islendinga
upp eins og nýjum heimi.
Og ekki er heldur lítils um það
vert, hve skemtileg bókin hefir orðið
hjá höf. og alþýðleg. J. J. er farið
að láta snildarvel að rita fyrir al-
þýðu manna. Alt verður hjá hon-
um svo lipurt og auðskilið. Og ís-
leuzkan tekur framförum hjá honum
með hverri nýrri bók, sem eftir hann
sést.
Enginn vafi er á því, aðjafnframt
því, sem þessi bók eykur þekkingu
þjóðarinnar á gullöld landsins, eyk-
ur hún og ástar og virðingarþel
íslendinga til þessa tímabils. Hug-
ur höf. er þar svo hlýr. Og ekki
getur hjá því farið, að mörgum verði
ljósara, eftir er þeir hafa lesið bók-
ina, en áður, hve furðulega langt
forfeður vorir komust í líkamlegum
og andlegum þroska — þrátt fyiir
skuggahliðarnar, sem sannarlega voru
ekki dekkri hér en í öðrum löndum,
heldur að ýmsu leyti bjartari.
Og naumast getur heldur hjá því
farið, jafnframt því sem bókin er
einkar-vel fallin til að vera „leiðar-
vísir og handbók við fornsögurnar“,
eins og höf ætlast til, að hún örfi
löngun þjóðarinnar til þess að lesa
fornrit vor. Mjög þætti oss það kyn-
legt, til dæmis að taka, ef engum
yrði að líta í Sæmundar-Eddu, þeim
er aldrei hefir áður lesið hana, eftir
er hann hefði lesið ritgjörðina um
skáldskap og sagnalist í bókinni.
Furðuleg bók væri það, sem væri
framt að 30 örkum, rituð um efni,
sem að mörgu leyti verður um að
dæma af líkum, af því að fullkomn-
ar sannanir vantar, og allir væru
sammála um alt í henni. Sú bók
er auðvitað ekki til. Og Gullöld
Islendinga er ekki heldur svo farið.
Yms atriði eru þar að sjálfsögðu,
sem skoðanamunur er um.
Rétt til dæmis skulum vér minn-
ast á tvö atriði:
Höf. gerir töluvert úr því, hve
„seint og treglega" kristnin hafi
rutt sér til rúms hér á landi, eftir
er hún hafði verið tekin í lög. Oss
virðist meiri ástæða tii þess að tala
um, hve fljótt og greiðlega hún hafi
náð haldi á landsmönnum.
ísland er eitt af þeim fáu Iönd-
um veraldarinnar, er kristnast hafa
ofbeldisláust af valdhafanna hálfu.
Eftir kristnitökuna á alþingi var hér í
raunogveru trúarbragðafrelsi. Vald-
ið yfir landinu var að miklu leyti í
höndum manna, sem kosoið höfðu
heiðnir á þingið, og fóru auðvitað
heiðnir af því, að öðru en nafninu.
Samt verður heiðninnar að kalla má
ekkert vart, svo séð verði, eftir
kristnitöku. Eítir það amast aldrei
nokkur maður við kristnum sið. Yíga-
ferli leggjast niður á fám árum. Og
landsmenn verða svo auCsveipir hin-
um fyrstu innlendu biskupum að
furðu gegnir. í vorum augum er
kristnin ótrúlega fljót að breiða
morgunroða sinn yfir þjóðina. Hitt
er annað mál, að tiltölulega fljótt
syrtir aftur í lofti. Eu það stend-
ur ekki í neinu sambandi við hinn
forna átrúnað. Hann er að engu
orðinn.
Hitt er það, hve börnin voru bráð-
þroska í fornöld. Höf. tekur trúan-
legar frásagnirnar um það í forn-
sögunum. Hann trúir sögunum um
Egil Skallagrímsson þrevetran og
öðrum af svipuðu tægi. Hann hygg-
ur, að þessi bráði barnaþroski hafi
staðið í sambandi við sjálfrœði þeirra
í uppvextinum. „Engin tilraun er
gerð,“ segir höf.. „til að hefta frelsi
barnanna, ekkert óttablandið eftirlit
með hverju skrefl, eins og nú tíðk-
ast. „Sjálfur leið þú sjálfan þig“
er meginregla í uppeldislögmáli for-
feðra vorra, og eins og gefur að
skilja, ýtir hún mjög undir sjálfstæð-
isþroska barnsins“.
Auðvitað getur það verið, að ein-
stöku börn bafi verið óvenjulega
bráðþroska í fornöld hér á landi, eins
og einstöku börn eru það enn í dag
um allan heim. En langsennilegast
er, að mest af slíkum sögum sé á-
líka áreiðanlegt eins og sagan um
brandana yfir útidyrum Þóris Skeggja-
sonar, sem voru svo veðurspáir, að
í öðrum þaut fyrir sunnanveðri, en
í hinum fyrir norðanveðri.
Það er mjög vafasamt, hvortsjálf-
ræði barna hefir verið öllu méira
í fornöld en það gerist nú í sveit-
um mjög víða. Það væri mikill
misskilningur að ætla, að þar sé
vakað yfir hverju fótmáli barnanna,
frá því að þau fara að geta gengið. Þau
eru látin hafa fyrir mestu sjálf. Eða
svo hefir það að minsta kosti verið
til skamms tíma. Og oft eru þau
örlítil send langar leiðir, sem ekki
mundi þykja hættulaust, þar sem
siður er að gæta barnanna vandlega,
látin eiga við hesta, látin fara ein
yfir ekki alllítil vatnsföll og þar
fram eftir götunum. Vitanlega flýt-
ir þetta fyrir þroskanum. En þau
ríða samt ekki ein þrevetur langar
leiðir um verstu fen og foræði eins
og Egill, né heldur yrkja þau á
þeim aldri eins og hann. Oss grun-
ar, að Egill hafi ekki gert það
heldur.
Gaman væri að rabba um ýmislegt
fleira í þessari bók, sem skoðanamun-
ur gæti að sjálfsögðu orðið um. En
til þess er hvorki tími né rúm að
þessu sinni.
Vert er að geta þess, að ýmsar
myndir eru til skýringar. Þær hefir
gert Þórarinn B. Þorláksson málari.
Vér erum höf. og kostnaðarmanni
mjög þakklátir fyrir þessa óvenju-
lega eigulegu bók. Og vér erum
þessir fullvísir, að íslenzk alþýða
verði það eigi síður.
Einar Benediktsson: Hafblik.
Kvæði og söngvar. 1906, (Sig-
urður Kristjánsson) 184 bls.
Til eru þeir íslenzkir alþýðumenn,
sem hafa einna mest yndi af ljóðum
Einars Benediktssonar, kunna þau,
jafnvel hin þyngstu, og hugsa um
þau vandlega. Óhætt er að fullyrða,
að þeir eru ekki í fiokki grunnfærra
manna né gáfnatregra.
Enn eru þeir samt sjálfsagt fleiri,
— því miður — sem ljóðadís Ein-
ars Benediktssonar hefir ekki náð
tökum á. Þeir eru sjálfsagt margir,
sem hefir fundist hið sama eins og
Þorsteinn Erlingsson hefir eftir Grön-
dal um hann, að hann „skorti Ijóðlist
og sé alt of myrkur." Hann getur
ekki leikið sér með málið eins og
Þorsteinn Erlingsson, vakið undrun
og unað og hlátur og gremju með orO*