Fjallkonan - 13.06.1908, Blaðsíða 1

undlr nýjan hlekk, ef aé fram það gekk.
XXV.
Hafuarfirði, 13. júni 1908
Nr. 24
JÓNATAN ÞORSTEINSSON
Laugaweg 31 Reykjavík.
Stærsta og ódýrasta úrval af alls
konar húsgögnum.
Skrifið eftir verðskrá með
myndum, sem sendist ó k e y p i s.
Fundur
um sambandsmálið
í Hafnarfírði.
Fundur sá, sem boðaður var i
síðasta blaði, var haldinn eins og á-
kveðið var annan i hvitasunnu, um
kvöldið. Mættir voru þar um 60
kjósendur. Fundurinn var boðaður
með stuttum fyrirvara og komu því
engir lengra að nema, örfáir menn
af Álftanesi.
Fundinn setti Jón Jónasson ritstjóri
og gerði stutta grein fyrir tilgangi
hans. f’etta er kafli úr tölu hans:
Yér lifum á alvarlegum timum.
Á oss, sem réttinn höfum til þess
að greiða atkvæði úm málefni þjóð-
arinnar, hvilir nú þyngri ábyrgð en
nokkru sinni fyr á æfinni. Vér höf-
um í höndum valdið til þess að binda
hendur sjálfra vor og eftirkomenda
vorra, ef til vill um allar ókomnar
aldir, í mikilsverðasta máli þessarar
þjóðar. Vér stöndum á þessum tím-
nm sem forráðamenn niðja vorra, og
eigum það á hættu, að þeir geti ekki
fengið bætt úr því, sem nú kann að
verða misráðið.
Eg á við samningana um samband
ísiands og Danmerkur.
Enginn sá, sem ann landinu sínu,
— enginn sá, sem ann böruunum
sínum, sem eiga að erfa landið, —
•nginn sá sem ann sóma sjálfs sín,
getur um þetta rnál hugsað án þess
að finna um leið glögt til vandans
©g ábyrgðarinnar, sem á honum
hvílir.
Sjálfaagt eru þeir menn til, sem
hugsa á þá leið, að vandaminst sé
að koma hér hvergi nærri. I’ar er
enginn kendur sem hann kemur ekki,
segja þeir.
En af skammsýni er það sprottið og
engu öðru.
Enginn kemst undan ábyrgðinni
með því að láta málið hiutiaust.
Í>es3 fleiri sem hlaupa undan merkj-
um, þess hættara er þjóð vor stödd.
Sinnuleysi um hag landsins erþjóð-
aródygð, sem aldrei leiðir til góðs,
en oítast til óhamingju. Það er van-
ræktarsynd, senr ætíð kemur hegning
íyrir.
Ábyrgðin hvíiir jafnt á öllum borg-
urum þjóðfélagsins. Undan henni
kemst enginn með öðru móti en því,
að hætta að vera íslendingur. Og
þó mun ábyrgðin hvíla á samvizku
þess manns æfilangt, hvert sem hann
flýr.
Eg veit að menn finna misjafn-
lega glögt til þessarar ábyrgðar. En
eg þykist jafnviss um hitt, að flestir
finna glögt til hennar. Finna svo
giögt til hennar, að þeir telja sér
skylt að búa sig sem bezt þeir geta
undir það, að greiða atkvæði um
málið ; taka með fögnuði öllum leið-
beiningum, hvaðaii sem þær koma, láta
undanfarin deilumái innanlands erig-
in áhrif hafa á skoðanir sínar og
framkomu, og taka því síður nokkurt
tillit til þess, hvernig sá og sá mað-
urinn snýst við málinu.
Aldrei hefir riðið jafnmikið og nú
á íólegri íhugun. Og aldrei verið
jafnrnikil þöjf á stillilegum umræðum
til skýringar þessu máli. Aidiei
rneiri þörf á því, að hufa taumhald á
tilfinningum sínum, svo að þær
hlaupi ekki með menn í gönur. —
Ef til vill veitist mörgum það örðug-
ast, af því að málið snertir svo mjög
dýpstu tiifinningar fóiksins.
Það er því brýnasta skylda allia
sem afskifti hafa af málinu, að kynna
sér það svo vel, sem kostur er á,
og skýra það fyrir öðium, þeir sem
eru þess megnugir. Róiegar um-
ræður og útúrdúralausar ættu að
verða til þess að gera mönnurn ýrns
at.riði þess ijósari og vekja áhuga
þeirra á því að leita sannleikans.
Þess vegna var til þessa fundar
boðáð, til þess að ræða máiið. —
Fundarstjóii var kjörinn Jón Þórð-
arson f. hreppstjóri, en skrifari Sveinu
Árnason bóksali.
Áður en umræður hófust um sam-
bandsmálið voru kosnir fulitrúar til
þess að mœta fyrir Hafnarfjarðar-
kaupstað á fundi þeim, er bændur í
Mosfellssveit hafa boðað tii í Hafnar-
firði 20. þ. m. Kosnir voru 10 full-
trúar og 3 varafulitrúar. Alþingis-
kjósendur í kaupstaðnum eru urn
250, en kjósa átti 1 fyrir hverja 25.
Að því búnu hófust umræðurnar,
og tók þá fvrstur til niáls
Jens l'álsson prófastur. Hann
mintist fyrst á undirbúning málsins.
Þar hefðu óskir þjóðarinnar ekki ver-
ið teknar til greina. í’ingrof fékst
ekki, þó að það vissu allir, að viö
síðustu kosningar hefði engum dottið
í hug að þetta mál kænri tii umræðu
eða úrslita á kjörtímabilinu. f’á var
boðaður I’ingvailafundur í fyrra. Hann
vaið fjölskipaðri kosnum fulltrúum
úr flestum héruðum landsins en
nokkur slikur fundur fyr; rnætti hann
þó tnikilii nrótspyrnu og aðkasti. Á-
lyktanir hans voru af ýmsurn taldar
fjarstæða. Hatm krafðist þingrofs
áður en skipað yrði i miililandanefnd*
ina, ett því var engu sint. Kröfur
fundarins í sambandstnálinu voru á-
kveðnar og þær þóttu mörgum óhæfa.
Samt hefit farið svo, að allir nefnd-
armennirnir, bæði þeir sem upphaflega
fylgdu steínu í’ingvaliafundarins, og
hinir, sem voru henni andvígir, hafa
orðið sammála um að halda þeirn
kröfum fram við Dani. Deir byrjuðu
með þvi.
Detta er gleðiiegt.
Eg bjóst við að þeir mundu haida
þeim kröfum til streitu. Sjáifsagt
hafa þeir gert sitt itrasta til að fá
þeim framgengt, og fyrir það ber
þeim þakkir. En lengra hefir ekki
orðið komist heidur en frumvarpið
ber með sér. Þá slaka íslenzku
neíndarmennirnir til, ailir nema einn,
Skúli Thoroddsen.
Um þetta brugðust mér vonir. Þó
áfellist eg ekki nefndarmennina svo
mjög fyrir það, sem þeir hafa gert
utanlands í nefndinni. En hitt get
eg ómögulega sætt mig við, að þeir
leggja auðsjáanlega mikið kapp á að
fá frumvarpið samþykt af íslending-
um óbreytt. Það er ómögulegt að
sætta sig við að þeir berjist af kappi
gegn þeim breytingum, sem þeir
hafa sjálfir barist fyrir í nefnd-
inni.
Frumvarpið hefir inni að halda alt
annað en í’ingvallafundarkröfurnar.
Sá fundur krafðist þess, að ísland
væri að eins í konungssambandi við
Danmörku, en hefði fuli yfirráð yflr
ölium sínum málum. Semja mátti
við Dani um að fara með nokkuð
af þeim málum fyrir íslands hönd
sem satneiginieg, en samningi um
það áttu bæði löndin að geta sagt
upp, hvort fyrir sig.
En í þessu fruinvarpi eru nokkur
af íslenzku málunum gerð að sam-
eiginlegum málum um aldur og æfi.
f’eim rná ekki segja upp.
Önnur islenzk mál eru látin vera
sameginleg um 37 ár. Eftir það geta
íslendingar sagt þeim upp að n o k k r u
eða öllu leyti. Ákvæðin um það í
frv. virðast mér óþarflega óglögg eða
loðin.
U m önnur atriði frumvarpsins hefi
eg helzt þetta að segja:
Mér virðist undarlegt ósamræmi í
tekstunum, danska og íslenzka. (Ræð-
um. taldi nokkur dæmi þess). Risi
nú ágreiningur um þessi atriði, sem
þýdd eru tneð röngum orðum í ísl.
tekstanum, virðist auðsætt að danski
tekstinn verður látinn gilda.
Dótta heitir frumv. til laga.
Glöggir tnenn og fróðir tun þessi
mál segja að tvö ríki sernji aidrei
lög sin í milli, heldur gera samning
(Traktat). Það virðist itka nokkuð
hjákátlegt að rikisþingið danska og
alþingi samþykki lög hvort fyrir ann-
að. Einkennilegt, er það og, að ísiand er
hvergi kallað riki i þessu írumv. Hér
er landið ísiand að semja lög með
ríkinu Danmörku. Og þetta „frjálsa
og sjáifstæða |land“, sem kallað er,
afhendir ríkinu (Danm.) nokkuð af
málum sínum um aldur og æfi til
fullra umráða. í’að lítur út fyrir að
íslandi sé fengið fullveldi til þess að
eins, að semja af sér sjálfstaeðið.
Eftir að það er gert, verður landið
ekki lengur fullveðja.
Alt þetta minnir óþægiiega á upp-
haf stöðulaganna: ísland er óaðskijjan-
iegur hluti Danaveldis. Eg hefl ekki
heldur getað fundið neitt, er bendi
til þess að Danir viðurkenni ísland
fullveðja ríki. í’vert á móti er alstað-
ar beinlínis eða óbeinlínis þrætt fyrir
það. Út úr öllu skín, að litið er á
það sem hluta úr danska rikinu, sem
megi ráða sérmálum sínum, en ald-
rei óuppsegjanlegu málunum.
Fjárhagslega er þetta frv. mikil afturför
frá því setn ákveðið var með stöðu-
lögunum. Þá áttu Danir að kosta
póstsamhandið milli íslands og Dan-
rnerkur og launa stjórnina i Kaup-
mannahöfn oss að kostnaðarlausu.
Vér áttum og ekkert að leggja til
konungsborðs. Nú verða þessi hlunn-
indi tekin af. Fjárútlát Dana verða
þvi að mun óríflegri eftir frumvarpinu
heldur en stöðulögunum — Sumir
íslendingar eru mótfailnir þvi, að
taka fjárhagsmálið nokkuð til greina
í þessu sambandi. En hafa ekki Dan-
ir gófið okkur ástæðu til þess með
reikningunum, sem þeir lögðu framí
vetur ?
Dað sem stingur mig sárast af öllu
er hervarnirnar, að vér erum bundnir
við Dani með þær um aldur og æfl.
Nefndarmennirnir hafa nokkra afsök-
un í þessu atriði. Þingvallafundurinn
nefndi hermál sem væntanleg sam-
eigittleg mál (uppsegjanleg). En þár
var aðallega átt við strandvarnirnar.
Það kemur ekki svo glögt í ljós,
sem skyldi, í sjálfri ályktuninni; en
það er skiijanlegt, þegar þess er gætt"
hve skamman tíma menn höfðu þar
til fundarstaríanna.
Hvaða afleiðingar hefir það, að ver
erurn bundnir við Dani með her á sjó
og landi?
Með því er það auglýst öllum heim-
inum, aðíslander hervarnarland.
Nú er það vopnlaust og varnarlaust.
Lendi Danir í ófriði við aðrar þjóðir,
geta þær þar af leiðandi alveg eins
sent her til íslauds og tekið það, því
Danir eiga að verja það eins og sitt
eigið iand. Dönum er ekki batinað
að gera hér hervirki, — reisa hér
kastala (tillaga Skúla Thoroddsens,
um að fyrirbyggja það, var feld) og
útlendar þjóðir hafa jafnau rétt til
að skjóta á þá kastaia eins og á
kastala í Danmörku sjálfri. — Lendi
Danir i hættu, lendum vér í henni
líka. Eg get ekki hugsað til þess að
vér leiðum þá óhamingju yfir niðja
vora, að hér megi viðgangast mann-
dtáp þau, sem nefnd eru hemaður.