Fjallkonan - 13.06.1908, Blaðsíða 2

94
FJALLKONAN
rlMtM
FJ
FJALLKO JíAN
kemur út hvern föetudag, og auka-
blöð við og við. Alls 60 blöð um
árið. Verð árgángeins 4 kr. (erlend-
is 5 kr. eða l'/a dollar), borgi6t fyrir
1. júlí (erlendie fyrirfram). Uppeögn
bundm við áramót, ógild nema
komin sé til útgefanda fyrir 1. okt-
óber, enda eé kaupandi þá skuld-
laus við blaðið.
Eg vil fá þetta atriði felt burt úr
samoiugnum, en fá það viðurkent, að
vér séum vopnlaus og hlutlaus þjóð
i öllum ófriði. Þá mundi það verða
talið níðingsverk, sem ekki yrði látið
viðgangast, að veita oss hernaðará
rásir.
Eftir stöðulögunum eru fiskiveiðar,
siglingar og verzlun talin sórmál ís-
lands. En eftir frumvarpinu er kaup-
fáninn slitinn út úr sambandi við
þan mál og gerður að sameiginlegu
máli, og þá um leið lögboðinn dansk-
ur fáni út á við. — Að þessu leyti
er frumvarpið einnig afturfðr írá
stöðuiögunum. —
Hvernig eigum vér að taka þessu
frumvarpi ?
Með stillingu og gætni; verðum að
skoða það vandléga í öllum atriðum
og varast að láta blekkjast. Sérstak-
lega ber að gjalda varhuga við þeirri
staðhæfingu eða ögrun, að verði ekki
gengið að þessu óbreyttu, íáist ekk-
ert. Eg trúi því ekki að þeir danskir
menn, sem nú hafa sýnt samvinnu-
fúsleik sinn, gangi frá þvi, sem þeir
hafa heitið oss til bóta. Það væri
óverðskuldað vantraust á velvild þeirra
í vorn garð.
Nei, vér eigum að breyta frumvarp-
inu í þeim atriðum, sem viðsjárverð-
ust eru; þreifa fyrir oss um það,
hvort ekki fáist bót ráðin á þeim.
Það er von min, að danska þjóðin
muni slaka til. Eins og frumvarpið
er nú úr gárði gert, getum vér ekki
gengið að því. t’að væri rangt gagn-
vart niðjum vorum.
Jón Jónasson ritstjóri: Það er
fullyrt af fylgismönnum þessa frumv.,
sem hér er til umræðu, að verði það
að lögum, verði ísland viðurkent
frjálst og fullveðja ríki. — Þess leng-
ur sem eg áthuga frv., þess meiri
fjarstæða finst jnér þessi fullyrðing
vera. Eg hefi verið að velta þvi fyrir
mér, hvernig aðrar þjóðir muni líta
a okkur eftir fruniv. — hvernig stjórn-
arstöðu íslands muni t. d. verða hér
eftir lýst í erlendum lándfræðis-kenslu-
bókum, ef það verður að lögum. Og
mór únst allsendis óhugsandi að þar
muni nokkurstaðar standa að ísland
sé-sjálfstætt og fullveðja ríki.
Frumvarpið ber það fyrst og fremst
með sér, að rikið er ekki nema
eitt, og það er danskt. í 1. gr.
stendur að Danmörk og ísland bæði
til sanrans skuli heita det samlede
danske Rige, (danska ríkisheildin).
Og annað riki er hvei gí nefnt á nafn
í öllu frumvarpinu. Auk þess er
það öllum vitanlegt, að nefndin, sem
frumvarpið samdi, feldi breytingar-
tlllögu um það, að íslandi skyldi vera
ríki. Með henni fókst ekki nema
eitt atkvæði.
Hvernig geta menn þá talið sér
leyfilegt að kalia ísiand ríki?
í íslenzka teksta frv. er ríkið að
vísu ekki kallað danskt ríki, heldur
veldi Danakonungs. En það getur
enga þýðingu haft. Það er ekki í'étt
þýðing á danska tekstanum. Þótt
mér sé það ekki fyllilega kunnugt,
þá hygg eg þó, að báðir tekstaruir
muni ekki veiða bornir undir atkvæði
hvois þingsins fyrir sig. En verði
íslenzki tekstinn ekki borinn undir
atkvæði ríkisþingsins, þá samþykkja
Danir það aldrei, að ríkið heiti veldi
Danakonungs. Samkoraulagnefnd-
armannanna um þetta heiti fær aidrei
neitt lagagildi, og þá veiður danska
heitið talið hið rétta.
Jafnmarklaust ei það, þótt það
standi i nefndarálitinu, að ísland sé
sérstakt ríki. Nefndarálitið verður
aldrei borið undir atkvæði á þingunj
þjóðanna og fær því heldur ekkeit
lagagildi.
Alt virðist vera gert, sem þarf, til
þess að dylja það fyrir heiminum, að
ísland sé riki.
Vér megum aldi'ei nein utanríkis-
mál hafa með höndum fyrir oss.
Dönum er það svo mikið kappsmál,
að hafa einir ráð þeirra mála fyrir
oss um aldur og æ3, að án þess
þykir þeim enginn fengur i því að
hafa oss í konungssambandi við sig,
við megum þá heldur skiija alveg,
eftir því sem nefndarmönnunum seg-
ist frá. Önnur iíki mega ómögulega
komast á snoðir um það, að við sé-
um myndugir. Þau fá aldrei að
semja við íslenzka ríkið.
Og undir eins og íslenzk skip eru
komin út fyrir ísienzka landhelgi,
hætta þau að vera íslenzk ; þá eru þau
dönsk, því að þau eru þá skyldug til
að veifa dönskum fána. Það verður
ílt að gera annara þjóða börnum það
skiljanlegt, að skip sem hefir uppi
danskan fána á höfn hjá þeim, sé frá
fullveðja islenzku ríki, sem á íslenzkan
fána, en má ekki láta hann sjást.
Þá er fæðingjarétturinn eitt sem
bendir á að ríkið sé að eins eitt. ís-
lenzk börn fæðast á íslandi með full-
um i'étti til þess að vera danskir
borgarar, og dönsk börn í Danmörku
til þess að vera íslenzkir borgarar.
Það verður eftir það torvelt að mót-
mæla því að við séum d a n s k i r.
Gerðardómurinn á að vera greini-
legt tákn þess, að ísland sé fullveðja
ríki. Aðrir geti ekki samið um gei ð-
ardóm.
í mínum augum getur hann í
hæsta lagi sannað tvent: að vér
höfum haft vald til að semja um
gerðardóm, og að vér hér eftir
seljum Dönum sjálfdæmi í ágreinings-
málunum. Þvi að það gerum vér
ómótmælanlega með því að leggja
þau í dóm 5 manna, sem 3 eru
danskir.
En hvernig getum vér þá talist
fullveðja í augum annara þjóða, er
Danir ráða alveg í ágreiningsmálun-
um?
Margt er það í frv., er bendir á að
ísland er sett skör lægra en Danmörk.
Eitt af þvi er fyrirmælin í 2. gr. um
konungserfðii nai o. s. frv. Þar eru
lögboðin á íslandi lög, sem Danir
einir hafa sett, og geta hér eftir breytt
að íslendingum fornspurðum. Eg
skil fyrirmæii 2. gr. þarinig, að ekki
þurfi að leita samþykkis íslendinga
til þess að gera breytingu á þeirri
skipun, sem nú gildir í Danmörku
um þetta atriði. — Ekki bendir þetta
á að ísland sé jafn rétthátt ríki og
Danmörk.
t’egnrétturinn er ekkert jafnrétti,
fsland hefir að bjóða ómetanlegai
ónotaðar auðsuppsprettur, sem Danii
eru boðnir velkomnir til að nota sér
en í alla atvinnuvegi í Danmörku ei
svo fullskipað, að þangað eiga íslend
ingar ekkert erindi til atvinnurekst
ure.
Það hefir verið reynt að telja roönn
um trú um, að samningnum öllum
megi breyta að 25 árum liðnum.
Það er satt, að það er ekki bannað
að breyta lögunum þá.
En það er heldur hvergi bannað að
Danir megi segja þvert nei við þvi.
Alt verður að vera komið undir náð
þeirra. Rótt höfum vér engan til að
krefjast þess.
Þá er að heimta skilnað, segja aðr-
ir. Danir hafa heitið að beita ekki
hörðu við oss, þó að það verði gert.
Það er ekki nema hálfsatt. Dönsku
n e fn d a r m e n n i r n i r hafa sjálfsagt
heitið því, en þjóðin ekki. Enginn
veit hver andi ríkir í Danmörku að
25 árum liðnum eða hvernig skiluað-
aðarhreyfingu yrði þá tekið þar. —
Mér virðist samningurinn (frv.) bera
það með sér, að vér megum ekki
heimta skilnað. Takist samningar
ekki á 3 árum, rná ekki hreyfa mál-
inu um næstu 5 ár. Eftir það má
verja 2 árum í samkomulagstilraunir,
en næstu 2 ár þar á eftir má aftur
ekki hreyfa við málinu. Er ekki
þetta gert til þess að fyrirbyggja að
hrapað verði að skilnaði? —
Breytingar á frv. eru sjálfsagðar.
Verði það samþykt óbreytt, rís ný ó-
ánægju- og ófriðaralda hér á landi
út af þvi, báðum þjóðunum til stór-
tjóns. Eg vona — hvað sem líður
bræðraþeii Dana til vor — að þeir
verði svo vitrir að ganga að breyt-
ingum til þess að fyrirbyggja áfram-
haldandi deilur og ef til vill hatur
milli þjóðanna.
Sigurgeir tfíslason vegaverkstjóri
lýsti því yfir að hann væri samdóma
því, er fyrri ræðumenn hefðu sagt
um breytingar á frumvarpinu, og af
sömu ástæðum. — Eg hefi átt tal
við marga, kjósendur víðsvegar í
þessu kjördæmi og allir hafa þeir
verið þeirrar skoðunar, að sjáifsagt
só að heímta af þingmönnum kjör-
dæmisins, sem kosnir verða í haust,
að þeir haldi fram breytingum á þeim
ákvæðum frumvarpsins, sem viðsjár-
verðust eru. — Orðalag frv. er víða
svo óljóst, að ágreiníngur mun innan
skamms hljóta að rísa út af þeim.
Það er betra að ástandið, sem nú er,
haldist um stund, heldur en að ganga
að þessu. Með því er oss ekki fyrir-
munað að halda áfram að heimta
rótt vorn, og fá stjórnarfyrirkomu-
laginu breytt smátt og smátt tií
batnaðar.
Eg furða mig mjög á því, að ís-
lenzku nefndarmennirnir skyldu fella
breytingartiUögur Skúla Thoroddsens,
og get enga viðunandi ástæðu fundið,
sem afsakar það.
Jens Pálsson prófastur: Vér
stöndum betur að vígi hór eftir að
breyta stjórnarskránni. Nú höfum
vér fengið viðurkenningu hjá Dönum
um að vér megum sjálfir ráða í
sumum þeim greinum, er áður var
afsagt að við mættum breyta. Eg
á bágt með að skilja, að þeir menn,
sem nú hafa veitt þá viðurkenningu,
gangi frá því aftur, þó að vér göng-
um ekki að frumvarpinu.
J4n Helgason prentari: Fyrir mér
hefir farið eins og fleirum. Þess
oftar sem eg les frumvarpið, þess
meiri óti ú fæ eg á því. Og þó versn-
aði um allan helming, er eg las um-
mæli íslenzku nefndarmannanna
tveggja, er ísafold flutti nýlega, eftir
samtali við þá. Þeir fuilyrða að ís-
larid verði sérstakt ríki, ef frv. verði
að lögum, og eru þó nýbúnir að
fella það, að íslarid skuli verða sér-
stakt ríki! Slíkt er vandræðaleg
frammistaða. En þó kastar tóifunum
þegar þeir koma með ástæðúrnar
fyrir því, að sérstakt ríki má ekki
standa um ísland i fruinvarpinu.
l'að á að vera af því, að danska
þjóðin er svo hvimpin við þetta orð:
ríki. Ilún mundi máske kippa að
sór hendinni og semja ekkert við
okkur, ef hún vissi að ætti að gera
ísland með því að sjálfstæðu ríki.
Það verður að fara á bak við hana
með það. Og þó er því haldið að
okkur, að við verðum sérstakt ríki
ineð þeim iögum, er danska þjóðin
samþykkir þannig, og þó að lögin
nefni það hvergi á nafn.
Um þessa frammistöðu og þessa
aðferð íslenzku nefndarmannanna er
það að segja, að eg get ekki borið
virðingu fyrir henni. Með henni
er verið að blekkja báðar þjóðirnar,
telja okkur tiú um að við verðum
sjálfstætt riki, en láta ekkert bera á
því við Dani.
Og síðan á að berja þetta afar-
þýðingarrnikla mál fram með und-
arlega miklum hraða. Kjósendunum
ekki gefinn nema 3 mánaða umhugs-
unarfrestur. Og auk þess virðist
eiga að hræða íslendinga til að
taka þessu óbreyttu með því að hóta
þeim að annars fáist ekkert. Það er
eins og Alberti sé í annað sinn að
sína okkur hnefann eins og 1902,
þegar komið var með ríkisráðsákvæð-
ið, að íslendingum óvörum og sagt
við þá: Annaðhvort þetta eða ekkert.
Sá er þó munurinn á, að það var
danskur maður, sem þetta gerði þá,
en nú eru islenzku nefndarmennirnir
samtaka Dönum í þessari óhæfu.
Hafi Alberti hinn danski átt óþökk
skilið fyrir þá aðferð sína, þá segi eg
fyrir mitt leyti, að ekki eiga íslend-.
ingar þeii, sem nú virðast ætla að
gera þetta, betri þakkir skildar.
Benedikt Syeiusson ritstjóri
Ingólfs, sem staddur var á fundinum
sem gestur, tók þá til máls.
Þvi miður var eigi ritað ágrip af.
þeirri ræðu, og getur því eigi birzt
neitt úr henni hér. Hann skýrði
málið í ýmsura greinum, og var
gerður hinn bezti rómur að máli
hans.
Umræðurnar urðu lítið eitt lengri;
en engir nýir ræðumenn gáfu sig
fram. — Skorað var á þá, er kynnu
að vera meðniæltir frumvarpi nefnd-
arinnar, að færa rök fyrirmáli sinu ;
en enginn vildi verða til þess.
Einn ræðumaður (J. P.) mintist
Skúia Thoroddsens í einni ræðu sinni,
og tóku allir fundarmenn undir þáð
með lófaklappi.
í fundailok bar Sveinn Árnason
bóksali fram tillögu þá til fundará-
lyktunar, er hér fer á eftir, og var
hún samþykt í einu hljóði:
Fundurinn vill ekki að íslend-
ingar samþykki frumvarp sarn-
anbdsnefndarinnar óbreytt.