Fjallkonan - 17.07.1909, Blaðsíða 2

106
FJALLKONAN
Prestastefnan á
Þingvelli.
—0—
(Niðurl.)
Laugavdaginn 3. júlí var fundur
settur kl. 8 árdegis. Nefndin í skiln-
aðarmálinu lagði fram álit sitt, og
var aðalefni þess þetta: Nefndin vildi
byggja lítið á þeim fundarályktunum
á þingmálafundum, er krafist hefðu
skilnaðar, þvi að öllum þorra þeirra,
er atkvæði greiða, mundi naumast
ljóst, hverjar afleiðingarnar yrðu, ef til
framkvœmdanna kæmi. Hún vildi
og eigi viðurkenna að þjóðkirkja sé
óeðlilegt fyrirkomulag. Ekki nema
sjálfsagt, að hið opinbera styrki þau
trúarfélög — og þá fyrst og fremst
hina evang. kirkju —, sem viðurkent
sé að mest efli siðgæði borgaranna.
Nefndin mótmælti þeirri skoðun, að
ríkið gæti með réttu lagt eignarhald
í kirkjueignirnar. Þær hafi upphaf
lega verið gefnar til að efla k r i s t n i-
hald í landinu.
Tillögur nefndarinnar voru þessar:
Að kirkjan sé frjáls þjóðkirkja í
sambandi við rikið.
Að--------------prestastefnan
lýsi yfir þvi, að hún sé aigert mót-
fallin aðskilnaði ríkis og kirkju. En
ef skilnaður reynist óhjákvæmileg-
ur, þá verði hann þó að eins fram-
kvæmdur með þeim skilyrðum, er
hér greinir:
1. Að skilnaðuv sé borin undir at
kvæði þjóðarinna, þar sem öllum
15 ára að aldri sé gefin kostur
á að greiða atkvæði, og S/B hlutar
greiddra atkvæða samþykki skiln-
aðinn.
2. Að skilnaðarmálið sé undirbú-
ið af kirþjuþingi.
3. Að ðllum eignum kirkjunnar
sé varið til viðhalds og styrktar
kristnum trúarfélögum í landinu
eftir ákveðinni tiltölu.
fá er nefndarálitið hafði verið les.
ið upp, hófust umræður um málið.
Gísli Skúlason (framsögum.):
Nefndin var öll mikið til sammáia um,
að halda þjóðkirkjufyrirkomulaginu,
með þvi að það hefir m arga þá kosti fr am
yfir fríkirkju, sem skaði er að sleppa.
Áhrif þjóðkirkjunnar ná til fleiri en
áhrif fríkirkju. En þau áhrif eru oft
dulin og eigi unt að benda á sýnilega
ávexti. Af aðskilnaði mundi leiða
klofning kirkjunnar í marga hluti. —
Yerði gerður aðskilnaður, ei' sjálfsagt
að kirkjueignirnar fylgdu kirkjunni.
Verði tregða á því, gæti það orðið
dómstólamál.
Sigurður Sivertsen : Vil framþró-
un í kirkjunni, en engar byltingar.
Framþróun getur átt sér stað í
frjálsri þjóðkirkju, en aðskilnaður rik-
is og kirkju er bylting, sem ekki
mundi leiða til góðs. — Með afnámi
þjóðkirkjunnar tapast svo miklir kraft-
ar úr þjónustu kirkjunnar, sem ekki
mundu vinnast upp. Það tjáir ekki
að vitna til Amenku og frikirkjunnar
þar. Ástandið þar alt annað. Kirkj-
an hér á landi orðin samgróin þjóð-
félaginu; í Ameríku urðu menn að
byggju hvortveggja frá rótum: þjóð-
félag og kirkjufélag. — Eg vil meira
frelsi fyrir þjóðkirkjuna, en ekki að-
skilnað.
Kjartan Helgason: Mór finstnefnd-
in gera helzt til lítið úr fríkirkjukröfum
þeim, sern komið hafa fram, Vér
megum ekki gera svo mikið úr viti
sjálfra vor, að vér lítilsvirðum álit
annara. Verðum líka að gæta þess,
af hvaða orsökum óánægjan með
þjóðkirkjuna er sprottin. Ástandið,
sem nú er, knýr hana fram. Kirkj-
urnar standa viða tómar og deyfð er
jrfir öllu kirkjulífi. Prestunum er um
það kent. Fríkirkjukröfurnar eru
ásakanir eða neyðaróp tii prestanua,
og vér verðum að taka tillit til þeirra.
Taka þeim með nærgætni, — slaka
til. Vér eigum t. d. að bjóðasöfn-
uðunum uppsagnarvald að fyrrabi agði;
ekki bíða eftir því, að sú breyting
verði knúin fram af motstöðumönn-
um kirkjunnar.
Magnús Bjarnarson: Fnkirkjan
getur ekki bætt úr þvi, að kirkjurnar
standi tómar; hún endurskapar ekki
prestana, Líklega mundu fleiri kirkj-
ur standa tómar eftir en áður. Eg
só að minsta kosti ekki að til séu
menn i skarðið, ef fríkirkjan kastar
frá sér öllum þeim prestum, sem
söfnuðunum mislíkar eitthvað við.
Ástandið þarf að batna, en ráðið til
þess er, að endurbæta þjóðkirkjuna,
kippa í lag misfellunum. Það ætti
að vera hægra en að stofna fríkirkju,
því að hún mundi verða dýrari en
þjóðkirkjan.
Olaf'ur Magnússon: Nefndin vill
alls ekki gera lítið úr skoðunum frí-
kirkjumanna; en hún byggir litið á
þeirri atkvæðagreiðslu, sem farið hefir
fram um málið á þingmálafundum
undirbúningslítið.
Kristinn Danielsson: Eg er al-
gerlega mótfallinn aðskilnaði. Vil fá
yfirlýsingu fundarins um það, að hann
sé andvígur aðskilnaði, með hvaða
kostum, sem hann væri fáanlegur.
Ólafur Sæmundsson: Skilnaðar-
raddirnar eru að mestu leyti runnar
af ókirkjulegum rótum. Hugsunin,
sem liggur til grundvallar fyrir þeim,
er sú, að losna við útgjöld, prests og
kirkjugjöld. Sömu menn mundu, ef
þeir sæu sér fært, vilja losna við
laun til sýslumanna, hreppstjóia og
annara embættismanna.
Þorst.Benediktsson: Eghefi verið
hlyntur fríkirkju. En fáist það, að
þjóðkirkjan verði frjáls, er eg ánægð-
ur. Ófrelsið hefir háð kirkjunni; og
það sem gert hefir verið að undan-
förnu, hefir miðað að því, að herða
á bðndunum, og um leið hefir það
hert á fríkirkjukröfunum.
Eggert Pálsson: Það er satt, að
íslenzka kirkjan er orðin samgróin
þjóðlifi voru og þjóðfélagi. Aðskiln-
aður getur því ekki komið til greina
án rækilegs undirbúnings. Neðri
deild alþingis ætlaðist líka til undir-
búnings; þess vegna var horfið frá
að leggja málið endilega fyrir næsta
þing. — Eg er hlyntur fríkirkju.
Kirkjan á eftir eðli sínu ekki að vera
neinum háð, eins og hún er nú háð
ríkinu. Pað er til mikilla bóta, ef
hún verður frjáls þjóðkirkja. En þess
mun naumást kostur; eins og alþingi
er nú skipað, mundi það ekki sam-
þykkja það. — Eg get felt mig við
tillögurnefndarinnar með litlum breyt-
ingum, er feli í sér yfirlýsingu um,
að ekki sé annað fyrir höndum en
skilnaður, ef ekki fæst framgengt
kröfunni um frjálsa þjóðkirkiu. —
Deyfðin, sem nú er yfir kirkjunni,
læknast ekki nema með frikirkju.
„Bæturnar", sem slett hefir verið að
undanförnu á núverandi fyrirkomulag,
hafa ekki orðið til neins gagns. En
því mótmæli eg eindregið að eignirn
ar verði teknar af kirkjunni, þótt hún
skilji við ríkið.
Slgurbj. A. Oíslason: Áður en
eg fór að ferðast um landið fyrir 9
árum, var eg rammasti þjóðkirkju
maður. En kynni mín af þjóðinni
og kirkjulífinu hafa algerlega snúið
skoðunum mínum. Eg játa að frjáls
þjóðkirkja væri góð, ef hún fæst, en
tel það vonlaust. Þjóðin vill fríkirkju.
Færi fram alrnenn, leynileg atkvæða-
greiðsla um málið, et eg viss um að
færi líkt og við aðflutningsbannsat-
kvæðagreiðsluna: andstæðingar frí-
kirkjunnar féilu i stafi yfir því mikla
fylgi, sem hún hefði. Fríkirkjukröf-
urnar eru léttmætar. Það er rang-
látt að heimta gjöld til kirkjumála —
eða í þess stað til einhvers annars, t.
d. mentamála — af andstæðingum
kirkjunnar, eins og þjóðkirkjan gerir.
Gísli Skúlason. Því hefir verið
haldið ftam áður, að ekki mætti gefa
þjóðkirkjunni frelsi í sínum eigin
málum af því að þá yrði hún að
„ríki í ríkinu". Eg get ekki séð
neitt athugavert við það, og það er
ekki heldur neitt nýtt. Rikið styrkir
bæði Búnaðarfélag íslands og Good-
templarafélagið og lætur þau ráða að
fullu öllum sínum málum og ráðstafa
landssjóðstyrknum, og hljótast engin
vandræði af. Hví skyldi ekki kirkju-
félagið mega njóta sömu hlunninda?
Jens Pálsson. Sr. E. P. taldi
vonlaust að frjáls þjóðkirkja fengist,
og vildi þá heimta skilnað og fá eign-
ir kirkjunnar. En myndast þá ekki
„ríki í ríkinu", ef kirkjan er gefin
laus með öllum eignunum ? Og
væri það aðgengilegra fyrir þingið, að
fara þannig að? Væri eg sem þing-
maður tregur til að veita þjóðkirkj-
unni frelsi, þá væri eg alveg ófáan-
legur til að gera kirkjuna að fríkirkju
og láta hana halda öllum eignunum.
Kristfnn Daníelsson. Vér eig-
um ekki að ræða neitt um það, hvað
er fáanlegt, heldur að eins krefjast
þess, sem vér teljum bezt.
Jóhann Þorsteinsson. Eg er
mótfallinn tillögum nefndarinnar, af
því að eg vil aðskilnað ríkis og kirkju.
Fundurinn á að lýsa yfir vilja sínum
um það, með hvaða skilyrðum hann
vilji aðskilnað.
Sigurður Sirertsen. Þessi fundur
á að vera leiðtogi, en ekki láta
leiða sig, þess vegna eigum vér ekk-
ert að spyrja um, hvað aðrir vilji
eða hvað fáanlegt sé, heldur að eins
hvað vér viljum. —
Þá var gengið til atkvæða. Eggert
Pálsson flutti svolátandi breytingar-
tillögur við till. nefndaiinnar;
Á eftir orðunum „frjáls þjóð-
kirkja í sambandi við ríkið" komi:
Sé það fyrirkomulag ekki fáanlegt,
telur fundurinn ekki annað fyrir
hendi en að ríki og kirkja skilji,
þó rneð þeim skilyrðum, er hér
greinir (o. s. frv., eins og í till.
nefnd.).
Þessi breytingartillaga var íeld
með öllum greiddum atkvæðum gegn
tveiinur.
Fyrri liður í tillögu nefndarinnar
(frjáls þjóðkirkja) samþykt með 25
atkv. gegn 2.
Síðari liður (skilnaðarskilyrðin) sþ.
með 22 gegn 4.
Út af umræðum þeim um upp-
sagnarvald safnaðanua, sem urðu
samhliða skilnaðar-umræðunum og
umræðunum um kenningafrelsið var
borin upp þessi ályktun:
Prestastefnan telur nauðsynlegt,
að biskup beitist fyrir því, að fá
prest leystan frá embætti, þar sem
þorri safnaðar af réttmætum á-
stæðum vill losna við hann og it-
rekaðar tilraunir til að bæta sam-
komulagið hafa reynst árangurs-
lausar.
Samþykt' með 25 samhljóða atkv.
Næsta mál á dagskrá var
kirkjuþingsmálið.
Nefndin í því máli lagði fram svo
hljóðandi tillögu:
Prestafundurinn álítur, að vor
kirkjulegu mein stafi ekki af því,
að kirkjan er í sambandi við ríkið,
heldur af öðrum orsökum, meðal
annars af þvi, að sambandi rikis
og kirkju er óhaganlega fyrir kom-
ið og að kirkjan hefir ekki nægi-
legt frelsi til þess að ráða sinum
eigin málum. Fundurinn skorar
því á alþingi, að samþykkja lög
um kirkjuþing fyrir hina íslenzku
þjóðkirkju, er komi saman annað-
hvort ár, sé skipað prestum og
leikmönnum, hafi fult samþyktar-
vald í sínum eigin innri málum og
tillögurétt í öllum þeim almenn-
um löggjafarmálum, er snerta
kirkjuna, og sé kostað af lands-
sjóði.
Stuttar umræður urðu um málið.
Tillaga nefndarinnar var samþykt
með 26 samhljóða atkvæðum.
Þá var gert fundarhlé til morgun-
verðar.
Fundui inn hófst aftur kl. 11 l/t.
Þá flutti Gísli Skúlason erindi um
undirbúniiigsmeiitun prestu.
Að loknu erindinu urðu allmiklar
umræður um málið. Nokkur ágrein-
ingur varð um það, hve mikla kunn-
áttu i grísku og hebresku ætti að
heimta af prestaefnunum. En það
sem vakti sýnilega mesta ánægju
í umræðunum, var uppástunga um
visindalegt námsskeið handa prestum
í sumarleyfi prestaskólans. Forstöðu-
maður skólans lýsti því yfir, að
kennurunum væri ánægja að því, að
halda fyrirlestra á þessu námsskeiði
endurgjaldslaust. Eftirfarandi tillögur
voru að lokum samþyktar i einu
hljóði (eru 2 hinar fyrri frá máls-
hefjanda, G. Sk., en hin 3. frá Krist-
ni Daníelssyni).
1. Þar sem fundurinn litur svo á,
að afnám grískukenslu sé til mik-
ils hnekkis fyrir guðfræðisnámið,
skorar hann á landsstjórnina að
hlutast til um það, að frjálsri
grískukenslu yrði haldið uppi að
minsta kosLi í efsta bekk menta-
skólans, þannig lagaðri, að nem-
endur byrjuðu þegar á að lesa
Nýjatestamentið með málfræðinni.
2. Fundurinn skorar á alþingi, að
veita guðfræðikandídötum ríflegan
styrk í eitt ár til dvalar erlendis
þeim til fullkomnunar í ment sinni.
3. Prestastefnan telur það mjög
æskilegt, að komið yrði á við
prest.askólann í sumarleyfinu stuttu
vísindalegu námsskeiði fyrir presta,
með fyrhlestrum og umræðum, og
væntir fjárframlaga til dvalarkostn-
aðar prestanna.
Því næst flutti Magnús Helgason
skólastjóri gagnoiðan fyiirlestur um