Fjallkonan - 22.02.1910, Blaðsíða 2

22
FJALLKONAN
eftir orðum og auda stjórnskrár lands-
in», einmitt á þeim tíma *em þing
getnr engu eftirliti beitt yið þá sem
það heíir skipað í þjónustn. Petti er
voðalegt áítand! voðaiegt þea* vegna
að hinir sökuðu í málinu auðíælega
bjóða ráðherra byrgin í því full-
trauati, að meðferð þeirra á umboði
sinu hingað til, eins og „Rannsókn-
arnefcdin" lýsir henni, sé sú er al-
þingi haíi æt’.ast til af þeim! Maður
•tendur höggdofa frammi fyrir þeaau
trauati og þeim, sem borið getur það
til alþingis. Hvar ætlast slíkir menn
til að stjóin íslands lendi?!
Vonandi er, að alvörugefnir kjós-
endur í kjördæmum landsins taki
sig saman um að senda þingi áskor-
anir, að skila konungi aftur af rér
því framkvæmdarvaldi er það tók frá
honum með bankalögunnm, þvert
ofan í stjórnarskrá og landsréltindi
íslands.
Trapezoma&tix
“l-Einar Gruðmundsson
frá Hraunum lézt i Haganesvik í
Fljótum 28. f. m., 68 ára sð aldri.
Einar var borinn og barnfæddur á
Hraunum og höfðu þar búið faðir
hans og afi á uudan honum. - Guð-
mundur faðir Einars var albróðir
Baldvins Einarssonar, frumherja i
framsókn íslendinga á 19. öld, en
faðir þeirra bræðra var Einar Guð-
mundsson umboðsmaður Reynistaðar-
klausturs, sem var „alment talin meðal
hinna helstu bænda á íslandi, bæði að
hyggindum og dugnaði“. Kona E'nars
eldra og móðir Guðmundar vsr Guðrún
Pétursdóttir, Péturssouar, Jónssonar
smiðs á Melum í Svarfaðarda), Oddsson
ar hins sterka á Melum, Bjarnasonar,
Smíða Sturlusonar. Er það fjölmenn
ætt.
Einar var af góðu bergi brotinn,
svo sem nú var sagt, enda kippti
honum i I yn sitt nm marga hluti.
í æsku var hann flestum fremri að
ýmsum íþróttum, skíðaferðum og
skautablanpi. Hann lagði og stund
á smíðar og var manna hagastur
Hefir | hann meðal annars gert
brú á Hofsá og fleiri ár þar nyrðra.
Skipasmíði stuudaði hann einnig um
hríð og fór til Noregs haustið 1878
til þess að kynna sér bátasmíð Norð-
manna og háttu þeirra við veiðiskap
og fleira. Reit hann skilmerkilega
og fróðlega um þá ferð í „Bréfum fiá
Noregi", sem prentuð eru í Audvara
1879.
Búi sínu stjórnaði Einar svo að
fyrirmynd þótti. Bjó hann lengst af
á Hraunum, en fluttist á efri árum
að Haganesvík og rak þar verz’un
um hríð. Hann var allmjög riðinn
við ýms opinber stört í þarfir sveit-
ar sinnar og héraðs og alþingismað-
ur var hann af hendi Skagfirðinga á
þingunum 1875 og 18i7. Var hann
jafnan vel virður sakir hygginda
sinna, dugnaðar og prúðmensku.
Hann var hlyntur ölium verklegum
umbótum og frjálslyndur og þjóðleg-
ur í stjórnmálaskoðunum. Fylgdi hann
eindregið steÍDu landvarnarmanna,
síðan sá flokkur hófst.
Einar var þr kvæntur. E'yrsta
kona hans var Kristín Pálsdóttir
prests Jóussonar frá Viðvík. Var þeim
niu barna auðið og eru sjö á lífi:
Páll borgarstjóri í Reykjavík, Jón og
Sveinn, kaupmenn á Raufarhöfn:
Btrsi á Hraunum, Ólöf kona Guð-
mnndar bónda Davið souar áHraun-
um. Helga kona Arna Thorsteinsson-
ar ljósmyndara í Reykjavik og Jór-
unn ekkja Jóns heitins Norðmanns
kaupmanns á Oddeyri.
Kristín koDa Einars lézt 1879 og
kvæntiat hann nokkru síðar Jóhönnu
Jónsdbttur prests Hallssonar. Hún
dó 1893 og áttu þau ekki barna.
Þriðja kona Einars var Dagbjört
Magnnsdóttir kaupmanns Jocbums-
sonar á ísafirði. Lifir hún mann
sinn ásamt þrem börnum þeirra.
Hreindýrarækt á Islandi.
Frá crlendu sjónarmiðl.
Snemma í vetur ritaði eg alllanga
grein í „Fjallkonuna“ um hreindýra-
rækt hér á Jandi, kynbætur hrein-
dýra, hreindýr til vetrarferða o. fl.
þar sem það er sannfæring mÍD, að
þ;óð vor geti skapað »ér arð allmik-
inn með þessu, ef skynsamlega er að
farið, og er þess sízt vanþörf, að þeim
málum fé hreyft nú á dögum. Og
landið vort með fámennu, strjálbygðu
sveitirnar, litlu og lélega ræktuðu
túnblettina, en ónumin öræfi víða
vegu, fjöll og firnind', heiðafláka og
flóalendi, það hvetur oss til umbugs-
unar. Eru hér eigi önDur og fleiri
lífs og framtíðarskilyrði en þau, er
vér þekkjum uú og notum? Og ef
svo er, hvar og hvernig eigum vér
þá að hefjast handa ? Frá þessu
sjónarmiði reit ég grein mína í vetur
og hafði ég kynt mér það mál eftir
föngum, og auk þess haft betra tæki-
færi til þess en allflestir íslendingar.
Litlar hafa þó undiitektir manna
orðið í máli þessu, enn sem komið
er; þó mintbt „í»afold“ greinar
minnar hlýlega, en lét þess samt
getið, að maður einn mjög skynsamur
hefði talið hana „stofulærdóm“, án
þess að rökstyðja það nokkuð. — En
þessháttar athugsseuidir eru altof
algengar til þe»s að kippa eér upp
þær, og kveða þær jaf'nan við, er
einhverjum 1-lendingi — einkum uug-
um mönnum dettur eitthrað það
í hug, er að gagni má verða landi
og lýð, og gerist svo djarfur að hafa
orð á því opinberlega án þess að
sækja um leyfi hinna „skriftlærðu“
fyrirfram. —
Sannfæring mín um réttmæti og
ótvíræða Dytsemi máls þess, er ég nú
hreyfi í annað sinn, er svo rökstudd og
rótgróin, að eg legg óhræddur á flot að
þessu sinni. Enda hefi eg nú fengið
i hendur enn betri málsgögn, heldur
en eg hafði áður, og koma þau ná-
kvæmlega heim við það, er eg hélt
fram í vetur í grein minni. Kom
mér stuðningur þessi mjög óvænt
og úr þeirri átt, er eg sízt bjóst við.
Um miðjan janúar fékk eg bréf
frá merkum raanni á Vesturlandi,
mer alls ókunnuro. Skýrir hann mér
frá, að fyrir allmörgum árum hafi
sér dottið í hug að gera tilraun með
að kaupa fáein hreindýr frá Noregi
en hvalveiðamaður einn, góðkunn-
ingi sinn, hafi ráðið sér frá þvi, þar
sem flutningskostnaður mundi verða
feiknamikill alla leið norðan úr Finn-
mörku. Kveðst hann þá eigi hafa
vitað, að tamin hreindýr fengist
svo sunnarlega í Noregi sem eg skýri
frá, — á Vorsa- og Harðangurs-fjöll-
um. — En upplýsirgar í máli þassu
hafði hann leitað sér hjá manni
nokkrum í Finnmörku, sem er rnjög
vel kunnur hreindýrarækt og öllu
því, er að henni lýtur, “og hafði
maður þessi svarað hoDum löngu og
greinilegu bréfi. Bréf þetta sendi
hann mér og leyfði að nota eftir
geðþótta. Birti eg nú hér aðalefni
þess „máli mínu“ til stuðnings, og
mun tæplega hægt að bera Finnmerk-
ingi þessum á brýn, að hann sé
„stofulœrðuru í þessum fræðuro. —
Þessi eru orð hans:
„-----Fyrstu skilyrði þess að
hafa tamin hreindýr eru þau, að
8uðvelt sé að ná í „hreindýramosa“
og smágresi og víði á haustin ein-
kannlega grávíði. Á vetrnm höfum
vér hér um slóðir akhreina vora
mest heima við í girðingu og gefum
þeim þá mosa og stundum hey, má
gjarnan vera töðuskafningur, en þó
helzt mýrgresi, einkannlega elting.
Á vorin sleppum við þeim á fjall og
tökum þau svo aftur á hsustin, er
snjóar koma, cg vér ætlum að nota
þau. Eru þau þá orðin alstygg („vilt“)
og verður að snara þau með kast-
snöru, „La»só“, þegar búið erað smala
þeim saman meS hundum. Þó verða
þau eigi alstygg ef þeim er haldið
heima við á sumrin og gefinn brauð-
biti við og við, og sumir akhreinar
vorir koma jafnvel sjálfkrafa heim,
er vetra tekur, en þó er það eigi
algengt. — „Sumarhagar hreindýra
eiga heJzt að vera flóalendi, og hæða-
drög, ef eigi er fjalllendi, og hægur
aðgangur að grasiog víði, þvíað á vetr-
um etur hreinninn eigi mosa, nema
að honum sverfi; er mosinn þá svo
þurr, að hann sezt í bálsinD, svo að
dýrin fá hósta af honum.
Hér um slóðir verðum við að hafi
vel vana menn til að gæta hreina
vorr», því að annars er mjög örðugt
að ná þeim á haustin.
Á sumrin leita hreindýrin upp til
fjalla, einkum þangað, sem fannir
eru, leggjast þá á þær og eru löt og
makráð í hitanum, sem þeirn anDars
er eigi meira en svo um. — Hrein-
dýr gleyma annars fljótt „lærdómi“
sínum ár frá ári, en marga skemti-
ferð og ánægjnstund veita þau manni.
----------Hreindýr kosta hér venju-
lega um 40—50 br.,*) og eru siml-
urnar ódýrari, því að hreinarnir eru
sterkari til aksturs. Hrein-kerra með
aktýgjum kostar 25—30 kr., en
hrein-sleði með aktýgjum 15—20 kr.
Heppilegast mundi yður að kaupa
fáeinar simlur og einn hrein ogláta
dýrin svo auka kyn sitt. Peini mundi
fjölga fljótt á Islandi, þar sem fivorki
eru úlfar né birnir, og yiði það brátt
arðsamt að bafa dálitla hrein-hjörð.
Einkar hentugt væri að hafa þau
úti í stórri eyju og láta þau vera þar
bæði vetur og sumar.
Tamin lireindyr eru mjög auðveld
í meðförum, taumgóð og þæg, ef vel
er að þeim farið; það eru eintómar
ýkjur og tilbúningur, að þau stangi
og lemji mann með fótunum; þau
þurfa aðeins skynsamlega og mann-
úðlega meðferð “--------
Bréf Finnmerkings þessa ræðir
mest um tamin hreindýr, og er það
einroitt sú hlið málsins, sem vér þurf-
um helzt að fræðast um. Vænti eg
*) Mér hafa verið boðin hreindýr frá
Harðangri og 'Vnrsi — mað taUvert lægra
verði, ef Lörg væri keypt. — H. V.
nú, að menn sjái það og skilji, að
það er hvorfei fjarstæða né hugar-
fl >g að ræða um notkun hreindýra
hér á landi. Hér er einmitt hvort-
tveggja: þörfin fyrir það, og skilyrð-
in til þess; en dugnaðinn og fram-
kvætndina skortir því miður. — Hví-
lík þjóðareign hitt mundi vera, ef
vér ættum tugi þúsunda viltra hrein-
dýra á heiðum vorum og öræfum, er
auðsætt hverjum þeim, er það vill
skilja, enda sýndi eg greinilega fram
á það í „Fjallkonu“grein minni í vet-
ur, en þar tiltók eg þó neðsta lág-
mark allra talna til þess að vera
nógu vaifærinn.
Eg get eigi stilt mig um að til-
færa dálitla klausu er eg las nýskeð
í norsku blaði. Hún er á þessa leið:
„Uppi í Dofrafjöilum hefir fann-
kyngi tafið mjög fyrir öllum timbur-
flutningnm í vetur. En nú nýskeð
hafa timburflutningamenn þar um
slóðir gert samDÍnga við Finn-Lappa,
er þar dvelja með hreinhjarðir sínar,
að þeir skuli halda akbrautunum fær-
um — með hreinum sínum í þrjá
mánuði — á tilteknu svæði.“----------
Mun það í fyrsta sinn, að þesshátt-
ar tilraun er gerð að nota hreina til
að ryðja braut, þar sem hestar og
snjóplógar verða frá að hverfa. —
Hvort mundu þeir þá eigi hæfir til
póstferða á vetrum hér á landi? —■
Hve hraðfara þeir eru á hjarni, séit
bezt á því, að Finnmerkingar aka
með þeim í skammdeginu 40—50
rastir vegar á dag, og er það leikur
einn ef eigi bagar veður; en það eru
5,2—6 7 isl. mílnr, og má telja það
greiða ferð að vetrarlagi. — —
Læt eg hér staðar numið að sinni.
En vel er mál þetta þess vert, að
einhver þingmanna vorra taki það að
sér og beri það fram — til fram-
kvæmda á næsta þingi. Og oft mun
íslenzku fé hafa verið varið til tví-
sýnni fyrirtækja, en þótt nokkrar þús-
undir króna væri veittar til að kaupa
hreindýr, tamin og ótamin, og gera
síðan að arðvænlegri tekjugrein landi
o? lýð.
Helgi Valtýsson.
Mótmæli
gegn Borgaruesfuiidinuiu.
Mýramenn eru farnir að hefja ein-
dregin mótmæli gegn Borgarneifund-
inum. Hefir borist hingað svofeld
yfirlýsing, sem skrifuð var þegar
eftir fundinn:
„Vér undirskrifaðir, sem höfum orðið
í minni hluta á svokölluðum þing-
málafundi í Borgarnesi í dag, lýsum
því hérmeð yfir, að vér lítum svo á
bankamálið, að það sé enn ekki upp-
lýst svo frá öllum hliðum, að hæfilegt
sé, að þjóðin hefjist handa með kröf-
um um aukaþing o. fl. Vér höfum
haldið því fram gagnvart meiribluta
fundarins, að enn vantaði svo mikið
til, að alþýðn væri málið svo kunn-
ugt, að hún gæti myndað sér fastar
skoðanir um það, og væri því réttast
að bíða enn, frekari upplýsinga.
Þessu höfum vér haldið fram án
þess að aftaka eða áfella nokkurn
aðila bankamálsins.
Hins vegar lýsum vér því yfir, að
vér efum það mikillega, að tillaga
meiri hlutans innihaldi sannan vilja
fleirtölunnar af kjósendum i Mýra-