Fjallkonan - 25.05.1910, Blaðsíða 2

74
FJALLKONAN
Skilur haf
hjarta og vör.
Eftir Bjarua Jónsson frá Vogri.
—0—
Formáli.
Flestum mun enn þá í minni. hversu
fagurt Danir mæltu við oss, Islend
inga, þá er mest vóru hátíðalætin og
heimsóknirnar 1906 og 1907. — Gekk
þessum blíðmælum og meðan danskir
og íslenzkir þingmenn sátu á ráðstefnu
um það, hversu haga skyldi sambandi
landanna. Kvað það þá jafnan við,
að alt skyldi íslendingum heimilt, er
Dönum væri eigi vansæmd í að veita.
En sú er nú reyndin á orðin, að
þeir hafa illyrði ein á boðstólum,
er til efndanna kemur. Hitt hefir
þó meir orðið á móti vonum vorum,
er þing þeirra og stjórn freistar að
svifta íslenzka menn málfrelsi.
Er það allþarft verk að láta al-
þýðu manna á íslandi fá fulla vit-
neskju um hug Dana, svo að vér
gerumst eigi svo auðtrúa, að vér
treystum fagurgala þeirra og gerum
þann óvinafagnað að berast á bana-
spjót heima fyrir og sundra þeim
kröftum, er vega skyldu oss til sig-
urs í sambandsmálinu. Fyrir því
skal hér sagt frá í stuttu máli, hversu
þeir hafa nú um stund ofsótt einn
einstakan mann fyrir þá sök eina, að
hann hefir sagt satt um viðskifti vor
við Dani, svo sem þing og stjórn
hafði fyrir hann lagt.
Mun frásögn þessi sanna tvent:
Fyrst það, að ofsóknin er hafin gegn
starfinu, en eigi manninum, og ann-
að hitt, að þá er danskir stjórnmála-
menn fara með vináttumál til vor,
þá á þar við það sem skáldið segir:
skilur haf
hjarta og vör.
1. kapituli.
Það er upphaf þessa máls, að ís-
lendingum hafði lengi þótt sér vant
nokkurra þeirra manna, er sjá mætti
að nokkru um hag þeirra í öðrum
löndum. Var máli þessu hreyft á
nokkrum þingmálafundum fyrir síð-
asta þing. Höfðu og nokkrir menn
úr meiri hluta staðráðið fyrir þing,
að reyna framkvæmd nokkra íþessu
máli. Töldu þeir einkum nauðsyn
til bera, að erlendis væri menn, er
tæki svari landsins og landsmanna
og gerðu almenningi kunna alla þess
hagi, einkum þó sjálfstæðiskröfur
vorar. Mál þetta var síðan upp tekið
í neðri deild Alþingis 1909 og varð
þar sú niðurstaða, að veita skyldi fé
til að hafa tvo sendimenn erlendis.
En ofsparnaður efri deildar varð
þess valdur að eigi var veitt fé nema
handa einum nianni.
Nú gaus upp sá kvittur meðal
Dana, að íslendingar hefði hér stór-
ræði nokkurt með höndum, er hætta
mætti af standa „hinu safnaða danska
ríki“. Segja það sumir menn, að sá
kvittur hafi verið að heiman kominn
frá íslandi. Vita menn þess þó ekki
sönnur, enda er það harla ótrúlegt,
að nokkur íslenzkur maður hafi verið
svo skammsýnn, að skapa svo þörfu
málefni óþarfan fjandskap.
Konungur samþykti þó eigi að
síður fjárlög Alþingis og vóru þá
fullnaðarúrslit orðin um fjárveiting-
una.
2. kapituli.
Sá orðrómur lagðist á, að starfi
þessi mundi fenginn Bjarna Jónssyni
frá Vogi. Mótstöðumenn hans létu
þá við kveða, að kjarni starfsins
væri verzlunarstarfsemi og væri Bjarni
eigi til þess fallinn. Að visu var
þessu andmælt í eitt eður tvö skifti,
en hinir vissu það, að dropinn holar
steininn og lintu því eigi á, þótt þeim
væri jafnkunnugt sem öðrum, að svo
var eigi. Þessa er hér getið fyrir þá
sök, að þetta varð siðar undirstaða
undir árásum Dana á viðskiftaráðu-
naut Islands.
Sýslan þessi var fengin Bjarna
Jónssyni frá Vogi, alþingismanni
Dalamanna, hinn 17. júli 1909, og
hinn 30. dag sama mánaðar var hon-
um fengið svohljóðandi
Erindisbréf til bráðabirgða
fyrir
viðskiftaráðunautinn erlendis.
1. Viðskiftaráðunauturinn er ætlast
til að hafist við i þeim löndum, er
landsstjórnin tiltekur, og skal hann
auglýsa í hverju landi, hvar og hve
lengi hann verður þar í það sinn.
Þessi lönd munu verða Norðurlönd,
Þýzkaland og England.
2. Starf hans er aðallega að svara ýmist
munnlega eða bréflega fyrirspurn-
um bæði frá útlendum mönnum
og hérlendum um sérhvað það, er
að viðskiftum lýtur milli Islands og
annara landa, um íslenzka atvinnu-
vegi og íslenzka landshagi og þjóð-
háttu, bókmentir m. m. annars-
vegar og hins vegar að láta í té
þeim er þess æskja og þarfnast
sérstaklega, samskonar fróðleik um
önnur lönd, þau er hann dvelst í,
þar á meðal einkum um markaði
og markaðshorfur fyrir íslenzkar
vörur, hvernig ganga ber frá ís-
lenzkum afurðum og iðnaði til þess
að útgengilegur verði erlendis m. fl.
þess háttar.
3. Þá er og ætlast til að han n kost kapps
um að gera ísland og alla þess hagi
almenningi sem kunnasta í öðrum
löndum í ræðu og riti, taki með
sama hætti svari landsins og lands-
manna, ef á er ráðist, leiðrétti mis-
skilning og mishermi, er bagi getur
að orðið fyrir landið, og geri alt,
sem í hans valdi stendur til þess
að aftra þvi, að land og þjóð sé
hættulega afflutt erlendis.
4. Verzlunarviðskifti má hann engin
hafa hvorki fyrir sjálfan sig né í
annara umboði, né neina aðra at-
vinnu reka, er komi i bága við
framangreint starf hans og skyldur
í almennings þarfir.
5. Hann skal jafnskjótt sem því verð-
ur við komið senda stjórnarráðinu
sérstaklega skýrslur um alt það,
er hann kemst yfir og telur geta
haft þýðing fyrir landið að einhverju
leyti eða fyrir landsstjórnina að fá
vitneskju um; almenna skýrslu um
athafnir sínar skal hann senda
stjórnarráðinu að minsta kosti
einu sinni á mánuði.
6. Hafist ráðunautur nokkuð það að,
er kemur í bága við hlutverk hans
eftir þessu erindisbréfi eða fer út
fyrir verksvið það, er honum er
þar ætlað, má svifta hann starf-
inu og kveðja heim tafarlaust.
Viðskiftaráðunautur verður að sætta
sig við þær breytingar, er kunna að
verða gerðar á erindisbréfi þessu.
1 stjórnarráði íslands 30. júlí 1909.
1 fjarveru ráðherra
Kl. Jónsson.
(L. S.)
Jón Hermannsson.
3. kapituli.
Bjarni fór utan í ágústmánuði.
Hélt hann fyrst til Oslóar (Kristjaníu)
og sat þar í september. Var honum
þar vel fagnað af því að hann var
sendimaður íslands. Þar kom stjórn
stúdentafélagsins að máli við hann og
bað hann að halda fyrirlestur um
landsháttu og stjórnmál Islands. Tók
hann því boði feginsamlega. Voru
þar auðsæir vinarhugir til íslands og
flutti maður að nafni Paasche snjalt
erindi þar um, en Bjarni hét að flytja
þessar vinarkveðjur til landa sinna.
Þá var honum og boðið að flytja
fyrirlestur um fjárhag og verzlun
landsinsí „þjóðhagsfélaginu“ (national-
ökonomisk forening) og tók hann því
boði. Hafði hann þar enn hinar
beztu viðtökur. — Formaður ung-
mennafélagsins reit honum þá bréf
og bað hann flytja erindi um íslenzk-
ar listir og íslenzk stjórnmál í því
félagi. Varð Bjarni við þeim tilmæl-
um og hafði enn forkunnar góðar
viðtökur og hét að bera kveðjur þeirra
heim. — Skal sá fyrirlestur skráður
hér fyrir þá sök, að af honum hlut-
ust ýmsar greinir, er hér verður frá
sagt.
----ooogooo——
Chicagoborg.
—o—
(Niðnrl.)
í Cbicago er fólk af 42 miamunandi
þjóðflokkum. Blöð eru gefiu út á 10
tungumálum. Fleat fólkið talar ensku
auk síds móðurmáls. Af útlendingum
eru Þjóðverjar fjölmenuastir, */2 mil-
jón, 180 þúaundir íra, 128 þúa. Pól-
verja, 100 þúa. Svía, 41 þúa. Canada-
manna, 50 þús. Norðmanna 20 þúa.
Dana, 53 þús. Englendinga, 25 þúa.
ítala, 15 þúa. Frakka o s. frv. ís-
lendingar eru langt fyrir neðan 100,
liklega lítið yflr 50, að börnum með-
töldum. Chicago er önnur stærat
Bæheimsk borg, þriðja sænsk, þriðja
norsk, fjórða pólsk, og fimta þýzk.
Til aamans eru útlendingarnir (eða
réttara aagt þeir sem eru af útlendum
ættum) um 1 miljón. Þrjú hundruð
alþýðuskólar eru í borginni, (og fjöldi
„prívat" akóla) og 19 háskólar, þar
á meðal hinn alkunni Chicagoháskóli,
sem Bockefeller hefir oft gefið atór-
fé. Margir tugir leikgarða eru um alla
borgina. Eru þar allakonar áhöld og
útbúnaður fyrir börnin, eftir aldri
þeirra og þroaka. Lögreglumenn eru í
hverjum garði til að hafa reglu á
öllu. Kirkjurnar (1077) er eg gat
um áður heyra til 16 miamunandi
trúarflokkum. Svo aundurleit eru
trúarbrögð Chicagobúa.
Fjórtán hundruð mílur af upphækk-
uðum járnbrautum eru í borginni. Þær
atanda á stálstólpum, og liggja 20—
30 fet fyrir ofan strætin. Á braut-
aratöðvum verður maður að fara upp
og niður stiga, til að komast af þeim
og á. Smið þeasara brauta koataði
99 miljónir dollara. Nú eru menn
orðnir óánægðir með þær; vilja rífa
þær niður og flytja þær ofaní jörðina
(undir strætin), verður þetta líklega
gert bráðlega. Með þesaum brautum
og einnig strætabrautum koatar far-
ið 5 cent hvert sem farið er, aðeina
aé ekki farið til baka.
Leikhúa, (stór og smá) akifta hund-
ruðum, og aöngvasalir mörgum tug-
um. Ennfremur eru listaaöfn, blóma-
aöfn, dýrasöfn, bókasöfn o. fl. Kon-
aúlar frá 33 ríkjum eiga hér heimili.
Lengsta atræti borgarinnar er 22
mílur (beint áfram) og næsta yfir 21
míla.
Hæata strætistala í norðurhluta
borgarinnar er 7600, í suðurhluta
13800, og í vesturhluta 7200, talið
frá ánni.
í fólkafleatu atórhýsunum býr yfir
2 þús. manns; það atórhýsi tekur yfir
ferhyrningareit, og er eingöngu fyrir
fjölakyldur.
100 bankar eru alls í borginni,
dagleg viðskifti þeirra er 35 miljón-
ir dollara að meðaltali.
Allan vöxt sinn og viðgang á
borgin að þakka hinum afarmikla
verksmiðjuiðnaði: Vörur eru fram-
leiddar hér og tilbúnar fyrir 1 biljóu
dollara, að minata kosti, í 8 þús.
300 verkamiðjum. Sumar þessar verk-
amiðjur búa til vörur fyrir 100 mil-
jénir dollara á ári, og hafa um 13
þús. manns íþjónustu sinni. Borgin
vex af því að verksmiðjuiðnaðurinn
fer atöðugt vaxandi. Talið er, að
4—5 hundruð þúa. manna fari í vinnu
daglega árið í kring. Og því er
borgað á aðra miljón dollara í verka-
laun á hverjum degi, eða 3—4 hund-
ruð miljónir dollara á ári. Fólks-
straumurinn í miðborginni er stund-
um svo þéttnr á morgnana og kveld-
in, þegar fólk er að koma og fara
úr vinnu, að naumaat er mögulegt
að fara á móti honum.
Fjölda-mörg heildsöluhúsin selja
vörur fyrir 25 milj. dollara á ári,
sum fyrir þá upphæð tvötalda. Það
fyrsta sem ókunnugir sjá, er þeir
kynnast Chicago, er að hún er vinnu-
borg. Alstaðar sést vinnandi fólk, og
stórvirki, enda lifði hér ekki allur
þessi fólksfjöldi, ef ekki væri unnið.
Og hér er mjög lítið um eymd, sem
svo mjög er algeng í stórborgum,
— jafnvel ekkert ef fólk vill vinna.
Borgin er stórkostleg, sem geta má
nærri, með þessum risavöxnu stórhýs-
um. Strætum miðborgarinnar get eg
ekki líkt við neitt annað en gjár í
fjöllum á íslandi, nema þau eru auð-
vitað bein og slétt. Þótt þau séu
breið, þá sést ekki nema upp í him-
ininn, því að byggingarnar eru nokk-
urnveginn jafnháar, frá 16 — 22
hæðir. Verzlun er heldur góð, og
miklu ódýrara að lifa hér, en t. d. í
Winnipeg í Canada. Sumt er selt hér
með alveg ótrúlega lágu verði.
Fjölda-margir stórauðgir menn
eiga hér heimili, þar á meðal um
eða yfir 200 miljónamenn. Búa þeir
fiestir í marmarahöllum á fallegasta
stað borgarinnar, meðfram Michi-
ganvatuinH.
Það eina sem með sanni má að
borginni finna er það, að hún er frem-
ur óhrein, og kemur það af hinum
afarmikla kolareyk frá járnbrautum
og verksmiðjum. Eg gæti ímyndað
mér, að Chicagobúar vildu gjalda
nokkra tugi miljóna fyrir t. d. Detti-
foss eða Gullfoss, ef hægt væri að
flytja þá í námunda við borgina.
Fossaflið vantar þá tilfinnanlega til að
knýja áfram allar sínar vélar með
rafmagui. Nú eru menn farnir að