Heimskringla - 20.10.1887, Blaðsíða 2

kemur út (að forfallalausu) á hverjum
flmmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
16 James 8t. W.........Winnipeg, Man.
Útgefendur: Prentfjelag Heimskringlu.
Blaði'S kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgang r $1.25; og um 3 mánuði
75 cents. Borgist fyrirfram.
Smá auglýsingar kosta: fyrir 1 þl.
am 1 mánuð $2,00, um 3 mánuðl $5,00,
nm 6 mánuði $9,00, um 12 mánuði
$15,00.
Þakkarávörp, grafminningar og eptir-
mæli kosta 10 cents smáleturslínan.
Auglýsingar, sem standa í blaðinu
8kemmri tíma en mánuð, kosta: 10 cents
línan í fyrsta skipti, og 5 cents í annað
og priðja skipti,
Auglýsingar standa í blaðinu, pang-
að til skipað er að taka pœr burtu,
nema samið sje um vissan tíma fyrir
fram.
Allar auglýsingar, sem birtast eiga
í nœsta blaði, verða að vera komnar til
ritstjórnarinnar fyrir kl. 4 e. m. á laugar-
dögum.
Skrifstofa blaðsins verður opin alla
virka daga frá kl. 11 til kl. 12 f. h. og
frá kl. 1 til kl. 2 e. h. nema á miðviku-
dögum.
Aðsendum, nafnlausum ritgerðum
verður enginn gaumur gefinn.
LAÖAlKVAIíÐANIR VIÐVÍKJANDI
FR.JETTABLÖÐUM.
1. Hver maður, sem tekur reglulega
móti blaði frá pósthúsinu, stendur í á-
byrgð fyrir borguninni. hvort sem hans
nafn eða annars er skrifað utan á blaðið,
og hvort sem hann er áskrifandi eða
ekki.
2. Ef einhver segir blaðinu upp,
verður hann að borga allt, sem liann
skuldar fyrir J>að; annars getur útgef-
andinn haldið áfram að senda honum
blaðið, þangað til hann hefur borgað
allt, og útgefandinn á heimting á borg-
un fyrir allt, sem hann hefur sent, hvort
sem hinn liefur tekið blöðin af pósthús-
inu eða ekki.
3. pegar mál koma upp út af blaða-
kaupum, má höfða málið á þeim stað,
sem blaðið er gefið út á, hvað langt
burtu sem heimili áskrifandans er.
4. Dómstólarnir hafa úrskurðað, að
það að neita að taka móti frjettablöðum
eða tímaritum frá pósthúsinu, eða flytja
burt og spyrja ekki eptir þeim, meSan
þau eru óborguð, sje tilraun til svika
(prima facie of intentionaX fraud).
HVER ER STEFNAN?
Þegar menn líta í kringum sig
f>A er náttúrlegt |>eir spyrji sjálfa
sig: Hver er stefnan?
Hvert sem auganu er rennt er
winhver pjóðfjelagsbylting 1 bruggi.
Eklci eitt einasta ríki í hinum ment
aða hluta heimsins er undanskilinn
|>essum byltingum meðal mannfje-
lagsins. Þær eru stórlega misnmn-
andi og á misjöfnu stigi, heita petta
í pessu ríkinu og hitt í hinu. En
pað kemur allt fyrir eitt, pað eru
pjóðfjelags og siða byltingar, hverju
nafni sem J>ær nefnast. Og að lík-
indum stefna pær allar að einu og
sama takmarki, pó vegirnir, sem
að pví leiða, sjeu svo dreifðir og
sýnist liggja I hver öðrum gagn-
stæða átt.
Dessar byltingar eru ekki nýj-
ar. Dær eru ættarfylgjtir manns-
insfrá ómuna-öld. Sú kenning kom
í ljós jafnsnemma og inenntun man s
ins. Meðan pekkingin var engin
voru engar byltingar, pví án pekk-
ingarinnar—til að bera saman og
aðgreina—gátu mennirnir ekki haft
neina verulega hugmynd um, að
eitthvert annað'fyrirkomulag yrði
I nokkru betra en pað, sem J>eir
bjuggu við á J>ví og pví tímabili.
En með menntaninni komu bvlting
ingarnar og hafa síðan fylgt henni
fast að hælum. Löngun mannsins,
eptir pví fullkomnasta og bezta, er
óseðjandi. Þess meira frelsi sem
hann hefur, pess meira frelsi heimt
ar hann, pessmeiri auðæfi sem hann
hefur, J>ess meiri auðæfi vill hann
komast yfir, og pess meiri pekking
sem hann nær, pess meiri pekking
pyrstir hann eptir. Þannig er pað
í hverju einu. Þess meir, sem hon
um hlotnast af peim efnum, er
veita ánægju, pess meir heimtar
hann. Og jafnframt og hann finn-
ur að ófenginn hlutur mundi veita
sjer ánægju, ef hann hefði hann,
viðurkennir hann vitanlega að hann
er óánægður með pað sem er.
Svertinginn, í suðurríkjuin Banda-
ríkja um árið, var skarpsýnn, peg-
ar hann neitaði að læra að lesa og
skrifa, af pví hann var præll. Hann
vissi að af bókunum mundi hann
nema að prá frelsið og svo ótal
margt fleira, en sem hann hlyti að
vera án, par sem hann var annars
manns eign. Þetta hafa líka Holl-
lendingar athugað, par sem peir
til skainms tíma hafa kappkostað að
halda undirsátum sínum á Java-eyj
unum eins pekkingarlausum og
peirvoru pegar peir tóku sjer eign
arrjett yfir eyjunum og Ibúum
peirra. Hafa varast að láta J>essa
vesalinga nema bókstafina, jafnvel
ekki leyft nema fáum að læra að
tala hina pýzku tungu, til pess peir
lærðu ekki að vera óánægðir með
hlutijkipti sitt.
Stefna byltinganna er auðvitað
breytt og pað stórkostlega frá pvl
sem var. Undanfarandi byltingar
gera sömu stefnu ómögulega. Fyr
um, eins og nú, var heróp byltinga
mannanna: Frelsi, gefið pjóðunum
frelsi! Einvaldir konungar ogpjóð-
stjórar, sameinaðir kirkju og klerka
valdi, voru J>á einráðir. Þeir einir
rjeðu fjöri og frelsi einstaklingsins
I peirra umdæmi, eins og peir ein-
ir rjeðu frelsi eða ófrelsi pjóðarinn
ar I heild sinni. Byltingamennirn-
ir beindust pess vegna að pessum
einstöku mönnum, og beittu öllu
sínu afli til að takmarka vald peirra.
Stórkostleg strlð voru háð og alls
konar hryðjuverk framin eitt eptir
annað, og alpýðan sigraði smám-
saman, ögn og ögn I senn. Við
hvert blóðbað færðist eitthvað I lacr
O
par til loks að einvaldshöfðingjarnir
voru yfirbugaðir tog almenningur
hafði eitthvað að segja áhrærandi
stjórn á sjálfum sjer. Þá pótti mik-
ið fengið, pví eptir að einveldið
var I eitt skipti brotið var hægra
að rýmka um pau böndin, sem ept-
ir voru, og sem prengdu að. Og
pessar byltingar hafa J>annig haldið
áfram, pangað til nú, er svo komið
—I sumum ríkjum að minnsta kosti—
að alpýða hefur fengið svo mikið
frelsi, hvað stjórnarskipun áhrærir,
að forntíðamönnum hefði pótt pað
fullmikið, hefði ekkert J>ótt ávanta.
En samt eru inenn ekki ánægðir.
Jafnvel I peim ríkjum, par sem
mannfrelsið er fullkomnast og póli-
tískt frelsi á hæstu stigi, eru bylt-
ingar meiri og almennari, heldur
en I peim ríkjum, par sem hið póli
tíska frelsi er takinarkaðra. En sem
sagt, byltingarnar koma fram I ann-
ari mynd. Það er ekki verið að
beita odd og gegn konungum eða
>jóðstjórum lengur, J>ar menn við-
urkenna að peir sjeu að eins J>jónar
>jóðanna, og ábyrgðarlitlir eða al-
veg ábyrgðarlausir. Nútíðar bylt-
ingakenningin gengur pví út á að
umturna pjóðfjelaginu sjálfu, að
umsteypa alíar pess reglur og siði.
Auðvitað kemur pessi kenning fram
I mörgum myndum, allt eptir pví á
hvaða stigi andlegs atgerfis og pekk
ingar pjóðin stendur, allt frá hinum
margbreyttu siðabótafjelögum (sem
eiga að vera) I Ameríku til anar-
chistanna I Norðurálfu, sem enga
stefnu virðast hafa aðra en pá, að
umturna öllu sem er, án nokkurar
hugmyndar um hvað ætti að vera.
En er pá ástæða til pessara
framhaldandi byltinga, par sem
frelsið sýnist vera svo fullkomið.
Taki maður petta land fyrir, par
sem mannfrelsið er svo mikið og
pólitíska valdið allt 1 höndum al-
pýðu, sjer maður samt að margt
gengur öndvert við pað sem ætti
að vera, margt öðruvlsi en menn
ætluðu meðan peir voru I fjarlægu
landi, par sem frelsið I pessari grein
var svo takmarkað, að peir fengu
eins og ofbirtu I augun, ef peir
renndu peim I áttina til Vestur-
heims, svo björt var frelsissólin
hjer I augum peirra, úr fjarlægð að
sjá. En er petta pá eins og pað
sýnist, pegar maður er á staðnum
og athugar rás viðburðanna?
Mannfrelsið er hjer óneitan-
lega mikið—I sumum hjeruðum
helzt um of. Það er hver og einn
algerlega sjálfráður, sem náð hefur
lögaldri. Hann einn ræður hrert
hann fer og hvað hann aðhefzt, allt
svo lengi að hann brýtur ekki móti
lögum landsins, svo fram úr öllu
hófi keyri. Og pólitískt frelsi er
hjer mikið. Nærri að segja hver
fullorðinn karlmaður hefur atkvæð-
isrjett við alls konar stjórn kosn-
ingar, og jafnvel kvennfólkið er
smám sainan að öðlast pau rjettindi
llka. En notast mönnum pá petta
frelsi, pessi rjettindi eins og stjórn-
in hefur tilætlast? Það sýnist auð-
vitað sjálfsagt, að mönnum hljóti
að notast pau. Það sýnist ekkert
vera til, er geti hindrað frjálsan
mann I frjálsu landi frá að hagnýta
sjer pað frelsi og J>au rjettindi, er
alpýðustjórnin hefur gefið honum.
En fari maður að fietta ofan I kjöl-
inn, pá sj,er hann aeði-mörg sker á
farvegi einstaklingsins, og sem hon
um, I allt of mörgum tilfellum, hef-
ur reynzt örðugt að sigla fyrir, peg
ar hann hefur viljað nota rjett sinn
og sýna sjálfræði sitt. En pessi
sker, sem sjálfræði svo margra
strandar á, eru jánibrautafjelög,
verksmiðjufjelög og pólitísk fjelög,
pað er að segja, pessi upptöldu eru
áhrifamest, pó mörg fleiri sjeu rit-
anlega til, er beita afli sínu I alveg
sömu átt: að auka vald sitt, en und
irokaalpýðu. Þeirra einkunnar orð
er hið sama og gamla Vanderbilt
var tileinkað: uI)amn the PeopleV’
Hvergi I heimi eru fleiri fjelög
tiltölulega heldur en I Ameríku,
hvergi eru pau aflmeiri og hvergi
hafa pau meira hald á stjórn lands-
ins fleldur en hjer. Það lítur ekki
út fyrir annað stundum en að fje-
lögin stjórni stjórninni, en stjórnin
ráði ekki fyrir fjelögunuin. Hún
sýnist opt vera peirra præll. En
hver er orsökin? Engin önnur en
hinar óendanlegu mútugjafir. Fje-
lagið parf að fá pessu eða hinu
framgengt, en f>ar pað að meira eð
minna leyti stríðir gegn vilja al-
pýðu, pá er ekki um annað að gera
en kaupa fulltrúa hennar. Það
hvlslar að honum, að ef hann greiði
atkvæði svo og svo I peirra máli
skuli hann fáákveðna upphæð fyrir.
Og eptir nokkrar pessar atrennur
gugnar hann, hann að vísu hristir
höfuðið, sem merkir upp á neitun,
en heldur um leið annari hendinni
fyrir aptan bakið og tekur með
henni á rnóti peningapyngjunni, er
auðmaðurinn rjettir að honum.
Þetta sjá menn dags daglega að er
aðhafst I öllum stjórnardeildum frá
hinni minnstu sveitarstjórn til hinn-
ar æðstu stjórnar I landinu. Og pað
sem meira er: Þjónar rjettvísinnar
eru sjálfir flæktir og fastir I pessu
neti auðkífinganna. Eða er pað ekki
algengt að fje sje borið I dóma?
Sleppa ekki stórglæpamennirnir ó-
hegndir dögum optar, ef peir eiga
ríka aðstandendur, par sem fátækl-
ingurinn, sem hálf-örvinglaður stel-
ur fárra centa virði af brauði til að
seðja hungur sitt eða barna sinna,
er dæmdur I fleiri mánaða fangelsi.
Hinn pólitlski fjelagsskapur
styður líka dyggilega að pessu á-
standi. Það er honuin að, pakka að
margur maður nær embætti, sem
ekki hefur aðra skoðun á skyldu
sinni gagnvart almenningi, en að
fita sjálfan sig, að krækja öngli
sínum I vænsta kroppinn á slátur-
relli hins opinbera fjár. Þegar svona
sinnaðir menn ná embætti, eptir að
hafa um tíma daflað I pólitískum mál
uin og áunnið sjer hylli sinna^Uka,
pá er ekki að búast við að loforðin
um ráðvendni, sparsemi o. s. frv.
verði pung á metunum, pegar hinn
almáttugi dollar er hins vegar. Og
pað er hinum pólitlska fjelagsskap
að pakka, að svona sinnaðir menn
komast I völd. Þeir lofa járnbrauta
fjelögum, verksmiðjufjelögum o. s.
frv. fylgi sínu, ef pau vilji hjálpa
sjer. Þau aptur segja við pólitísku
fjtlögin: Þessi maður viljum við
að komist að, og ef J>ið viljið halda
honum fram, pá skulum við leggja
svo mikið I kosningasjóðinn. Þar
með er kaupunum lokið, og J>á er
nú farið að telja saman, hvað mörg-
um atkvæðum pessi eða hinn ræður.
Þannig eru atkvæði einstaklingsins
seld og keypt eins og önnur verzl-
unarvara, án hans vitundar. Fjöld-
inn af verkalýðnum er einhverjum
auðmanni háður, og heldur en missa
atvinnu, pegar ekki. er um nema
tvo kosti að velja, kýs hann pann
mann, er húsbóndinn tiltekur. Þetta
er pólitíska frelsið í Ameríku. Það
eins og peningaaflið er allt I hendi
einstakra manna, pó stjórnin hafi
upprunalega gert ráð fyrir hinu
gagnstæða.
Það er á móti J>essum öflum,
sem hin mörgu siðabótafjelög hjer
I landi eru að reyna að berjast, hvert
heldur pau heita bindindisfjelög,
Vinnuriddarafjelög, sainvinnufjelög,
anti-fátæktarfjelög eða hvað annað.
Og pað sýnist ekki ástæðulaus bar-
átta, J>ar sem auðkífinga einveldið
er nú komið I stað stjórnareinveld-
is á fyrri öldum, og par sem löng-
unin eptir auðæfum er svo mikil,
að meginhluti pjóðarinnar virðist á
stundum reiðubúin að fórna sál og
samvizku á blótstalli Mammonar.
Meira.
A B C NEMANDANS.
(Framhald).
MENNING.
Framleiósla og framsókn
mannkynsins.
Fyrir fám árum síðan var hvorki
rafurljós nje hljóðpráður, fyrir 50
árum enginn rafpráður, fyrir 60 ár-
um engin járnbraut, fyrir 80 árum
ekkert gufuskip. Við byrjun pess-
arar aldar voru hinar rniklu vjelar,
rafurvjelin og gufuvjelin óuppfundn-
ar. Við byrjun 18. aldar voru nátt-
úruvísindin lítið kunn og jarðfræði
og llffræði ekki til sem fræðigreinar-
Á 17. öld var efnafræðin stunduð,
ekki sem fræðigrein, heldur sem
galdur. Á 16. öld voru sjónpípur
fyrst uppgötvaðar, og á 14. öld var
prentsmiðja ekki til.
Það parf ekki langt að fara
pangað til járnbrautir, rafpræðir,
rafljós, hljóðpræðir, ljósritun og
jafnvel prentlistin hverfur. Ef v.jer
lltum lengra sjáum vjer ekki að
eins nýrri vjelar og verksmiðjur
hverfa, heldur einnig nutíðarmennt-
un og listir. Náttúruvísindin, tölu-
vísindin, heimsspeki, fjelagsvísindi
og listir hverfa, hvert eptir annað.
Stjórnarskipun, siðir og atvinnuVeg-
irnir verða allt öðruvísi. Jafnrjetti
er ekki viðurkennt; prældómur er
almennur, siðirnir grófir, atvinna á
lágu stigi. Menn kunna ekki að
smlða skip nje yrkja jörðina nje
brúka málma, nje vefa klæði, og
mál peirra er ófullkomið, og engin
skript til. Menn hafast við á veið-
um og búa sjer vopn úr steini. Á-
reiðanleg saga er ekki lengur til,
en óljósar pjóðsögur, fullar af ýkj-
um og öfgum, bera vott um hina
lágu menning peirra tíma. I.jós
frásagnarinnar hverfur að slðustu al-
veg I rökkri villunnar. Dagsbrún
pekkingarinnar J>rýtur.
Hinar elztu frásagnir finnast I
trúarsögnunum, og pótt mikið af
peim sje að eins skáldlegar pjóð-
sögur, pá hafa pær pó ætlð einhvem
sannleiks kjarna I gjer fólginn, og
lýsa hugsunarhætti mannkynsins á
peim tíma, er pær mynduðust og
voru skráðar.
öllum ber saman um að mað-
urinn hafi I fyrstu verið vankunn-
andi og að honum hafi smátt og
smátt fterst að pekkja afl náttúr-
unnar.
Rannsóknir slðari tlma virðast
sýna að mannkynið hafi ekki staðið
I stað, heldur hafi pví stöðugt mið-
að áfram. Allt bendir til pess, að
fyrstu menn hafi verið lítið ofar en
dýrin, og að eptir pvl sem timar
liðu fram hafi peir náð meiri og
meiri fullkomnun. Fornleifar, forn-
fræðasagan og trúarkenningar sanna
petta nægilega, pótt náttúrufræðis-
legum rannsóknum um kynbreyt-
ingar og skyldleik manna og dýra
sje alveg sleppt. Elztu bein, sem
fundist hafa, sýna að maðurinn hafði
pá ekki eins fullkomna líkamsbygg-
ing sem nú, og elztu vopn peirra
sýna aðpekking hans var á tilsvar-
andi lágu stigi.
Rök pau er menn hafa virðast
sanna að langt aptur I fornöldinni,
löngu áður en saga byrjaði, hafi
menn hafst við I skógum og lifað á
aldinum. Þeir pekktu hvorki klæði
nje vopn, og voru varnarlausir móti
vargdýrum. Málið var að eins ein-
falt hljóð, sem tilkynnti einfaldar
hugmyndir og tilfinningar. En hin-
ar ytri kringumstæður og liin innri
pörf vöktu smám saman hæfileika
mannsins, og hann lærði að brúka
hlutina sjer til gagns. Hann lærði
að búa sjer vopn til varnar, veiða
dýr sjer til matar og leyta sjer
fylgsna. En vopn hans voru úr
steini, klæðnaður lians dýrafeldir og
fylgsni hans hellar. Smátt og smátt
lærðu peir að brúka vald pekking-
arinnar, að drottna yfir fiskum sjáv-
arins, fuglum loptsins og dýrum
jarðarinnar. Þeir tóku eptir hinum
spaknri dýrum og töindu pau, og eign
uðust hjarðir. Þeir gáðu að korn-
inu, sem óx í moldinni og lærðu að
sá og uppskera. Þeir sáu trjeð fljóta
á vatninu, og holuðu bát úr stofni
og voguðu sjer út á hafið. Þeir
sneru strengi og fljettuðu tágar og
lærðu að vefa klæði. Þeir fundu
málma meðal steinanna og lærðu að
bræða og lúa pá, og af pví að hrófa
upp hreysi lærðu peir að byggja
hús. í stað pess að hafast við á
skógaraldinum fóru menn að lifa á
fjölbreyttri fæðu. í stað laufskála
eða hella bjuggu J>eir I húsum og
borgum. í stað dýrafelda klæddust
peir skraulklæðum. í stað steina
brúkuðu peir málmvopn, og I stað
veiði stunduðu menn nú kvikfjár-
rækt, jarðyrkju og iðnað. Hinir
helztu atvinnuvegir höfðu pannig
smátt og smátt myndast.
Þá eins og nú framleiddi einn
staður meira af einu enn öðru, og
nægt pessa og pörf hins kenndu
mönnum að skipta hver við annan
og viðskiptin leiddu af sjer verzlun
og verzlanin auðlegð og auðsstofn-
anir.
Sameiginleg hætta kenndimönn-
um—ekki síður enn öðrum dýrum—-
að hópa sig satnan og sameina kraft-
ana til sjálfsvarnar. Sameiginlegur