Heimskringla - 17.11.1887, Blaðsíða 2

„ Heimskrimla,”
An
Icelandic Newspaper.
PuBLISHKD
every Thursday, by
Thk Hkimskkinöka Printing Compant
AT
16 James St. W....Winnipeg, Man.
i svo sein Siotr., er studdi mikið að I meir að verða að áhugamáli, og |>ess
Subscription (postage prepaid)
One year.........................$2,00
6 monthx.....................'..... 1,25
t months......................... 75
Payable in advance.
áample copies mailed frf.f. to any
address, on application.
Kemur út (að forfallalausu) á hverj-
um fimmtudegi.
Sikrifstofa og prentsmiðja:
16 James St. W.........Winnipeg, Man.
Útgefendur: Preotfjeiag Heimskringlm.
Blaðið kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgang r $1.25; og um 3 mánu'M
75 cents. Borgist fyrirfram.
Smá auglýsingar kosta: fyrir 1 þl.
jm 1 mánuð $2,00, um 3 mánuðl $5,00,
um 6 mánuði $9,00, um 12 mánuði
$15,00.
Þakkarávörp, grafminningar og eptir-
inæli kosta 10 cents smáleturslínan.
Auglýsingar, sem standa í blaðinu
skemmri tíma en mánuð, kosta: 10 cents
línan í fyrsta skipti, og 5 cents í annaS
og priðja skipti,
Auglýsingar standa í blaðinu, pang-
»« til skipað er að taka pœr burtu,
nema samið sje um vissan tíma fyrir
fram.
Allar auglýsiagar, sem birtast eiga
í nœsta blaði, verða a‘S vera komnar til I ., ,.
, , svo oiuiægða
ritstjornarinnar fynr kl. 4 e. m. a laugar- f __ °
dSgum.
Skrifstofa blaðsins verður opin alla
virka daga frá kl. 11 til kl. 12 f. h. og
frá kl. 1 til kl. 2 e. h. nema á miðviku-
dögmm.
Aðseudum, nafnlausum ritgerðum
verður enginn gaumur gefinn.
IjAUAÁKVARÐANIR viðvíkjandi
FR.IET'rABLOÐUM.
1. Hver maður, sem tekur reglulega
móti blaði frá pósthúsinu, 9tendur í á-
byrgð fyrir borguninni. hvort sem hans
nafn eða annars er skrifað utan á blaðið,
og hvort sem hann er áskrifandi eða
ekki.
2. Ef einhver segir blaðinu upp,
verður hann að borga állt, sem hann
skuldar fyrir það; annars getur útgef-
andinn haldið áfram að senda honum
blaðið, þangað til hann hefur borgað
aiít, og útgefandinn á heimting á borg
un fyrir allt, sem hann hefur sent, livort
sem hinn hefur tekið blöðin af pösthús
inu eða ekki.
3. pegar mál koma upp út af biaða
kaupum, má höfða málið á þeim stað,
sem blaðið er gefið út á, hvað langt
burtu sem heimili áskrifandans er.
4. Dómstólarnir hafa úrskurðað, nð
)>a(f! að neita að taka móti frjettablöðum
eða tímaritum frá pósthúsinu, eða íiytja
burt og spyrja ekki eptir þeim, meðan
þau eru óborguð, sje tilraun til svika
tprima facie of intmtional fraud).
ÍSLENZKIR AMERÍKUMENN.
Dað eru að eins um 17 ár síð-
an útflutningar frá íslandi hófust.
En á fiessum tíma hefur einn tíundi
hluti Jijóðarinnar flutt af landi burt.
FreJsishreifiingin heima virðist hafa
horið meni út. vfir hafið til Vín-
lauds, forfeðra vorra og frelsislands.
Yíir 8000 íslendingar hafa dreift
sjer víðsvegar um Ameríku og mynd
að nýlendur í Canada, Bandaríkj-
um og hálendinu í Brasilíu. Að
ineiiu hafa dreift sjer þannig er
heppilegt. í Vesturheimi hafa land-
framförum Nýja íslands, llelga
Jónsson, er stofnaði Dingvallanýd.,
og Sigurð Kristófersson, fyrsta
landnámsmann Argyle-nýlendunn-
ar, og aðra fleiri. Síðan hafa land
nemar verið að leita vestur 4 bóg-
inn, og er strjálingur komin allt
vestur að hafi. Helztu staðir er
J>eir hafa sezt að í, eru: Ottawa,
Toronto, Rpsslau, Ont, Manitoba, t.
d. Winnipeg, Nýja íslaud, Argyle-
nýl., Þingvallanýl., Álftavatnsnýl.
og í Qu’Appedalnum; nokkir hafa
og sezt að í Calgary og í British
Columbia. Á líkan hátt hafa peir
sezt að í Bandarík jum, frá Boston,
New Yorktil San Fransisco. Helztu
nýlendur peirra eru í Minnesota og
Dakota, er Parkbyggð í Dak. ein
hin fegursta af nýlendum íslend-
inga. Nokkrir hafa sezt að í Chi-
cago, vestur í Montana og í Utah
og Oregon. í Suður—Ameríku hafa
peir einnig nýlendu j Brasiliu.—
Nýlendustofnun er nú byrjuð fyrir
alvöru og heldur áfram. Menn eru
farnir að sjá, að búskapur er hinn
farsælasti atvinnuvegur.
Atvinnuvegir eru enn mjög
skamint á reg komnir. Menn eru
varla vaknaðir til meðvitundar um
pörfina á verklegum framförum.
Það er auðvitað að ekki er hægt að
vænta mikils af peim er koma fje-
lítlir og fákunnandi í ókunnugt
land og purfa að læra allt. Hið
fyrsta er að hafa ofan af fyrir sjer
og pað hafa peir gert allt síðan
stjórnarlánið góða, er gerði inarga
og hefur síðan lagzt
íslendingum til ámælis, vegna pess
að sumir hafa ekki borgað pað enn.
Daö er víst að hverj'um verður sín
eigin vinna drjúgust, og er pað
sannarlega ekki svo lítill sómi fyrir
pá, ef peir geta komist gegn um
prautir fyrsta ársins hjálparlaust,
pví eptir pað eru peir vanir að sjá
um sig sjálfir. Hvað svo sem sagt
er uin ódugnað og ófjelagslyndi
íslendinga, pá hafa peir pó sýnt í
pessu dugnað og drenglyndi hver
við annan og pað svo, að varla
mun nokkur annar pjóðflokkur hafa
komist betur áfram eða verið sínum
hjálpsamari pegar í nauðirnar rak.
En af pessum örðuðleikum hefur
pað aptur leitt, að mönnum hefur
miðað seint áfram. t>eir hafa misst
hug og preyzt og gert sig ánægða
með að geta lifað all-bærilegu lífi.
Þetta er líka eðlilegt um pá, sem
aldrei hafa vanist neinum veruleg-
um franiförum og lífi. En pað eru
líka nokkrir af pjóð vorri, sem hafa
—pví miður—kosið hina lægri at-
vinnu, pó peir hafi átt kost á betra;
heldur kosið að grafa skurði og
inoka 4 brautum yfir sumarið og
saga eldivið á vetrum, og petta
vinna peir ár eptir ár, en gera sjald-
an lietur en að eins liafa ofan af fyr-
ir sjer, og virðast vera vel ánægð-
ir, pó peir sjeu allt af púls-klárar
annara. Detta er ópolandi. Dessir
menn purfa að pokast upp á við.
Þetta eru íslendingar. landar vorir.
Deir pykjast vera frjálsir menn, en
lifa pó eins og prælar. Þeir pvkj-
ast vera skynsamir, en lirúka ekki
skynsemi sína til að komast hjá að
vera einlagt annai-a prælar. Þetta
skeytlngarleysi, pessi dofinskapur,
er ómannlegt og niðurlæging
og fullkomin minnkun, sem leiðir
til eyðileggingar nema í tfina sje
við gert. Og nema peir taki sjer
frain og beri meiri virðing fyrir
sjálfum sjer og leiti sjer heiðarlegri
in un ekki langt að bfða að uýlend-
ur Íslendiiiíra standa hveroi á baki
innlendra. En búskapur er enn pá
mjög einfaldur; livergi eru til stór
bú, ekki bændafjelög nema f Min
nesota; gripa og fugla rækt er enn
ekki stunduð sem skyldi.
Iðnaður er enn pá tnjög lítill
hið helzta er: skósmíði, trjesmíði og
járnsmíði, en pó allt í smáum stíl
Verzlun er nokkur, en ekkert verzl
unarfjelag nema pað f Minneota.
Memitastofnanir eru mjög
barndómi enn, pó hefur kirkja ver
ið til frá pví fyrsta, og eiga peir
sjera Jón Bjarnason og sjera Páll
sál. Dorláksson pann heiður mestan
fyrir einstaka uinhyggju og skyldu
rækni. Skólar eru enn pá varla
myndaðir, jafnvel elcki í Nýja ís
landi, par sem pó eru um 500
manns. Sýnir petta einstakt áhug;
leysi, er kemur ópægilega niður
mönnum sfðar.
að
lendingar orðið landnánsmenn í
annaö sinn, og frelsisfálkinn stað-
næmst undir væng arnarimiar og
hrammi Ijónsins.
Veslurfarir hafa aukist ár frá
ári; nýletidur risið uj>p, sem nú
liggja frá Atlanzhafi til Kyrrahafs,
bæði í BandarSkjum og Canada.
Deir, sfem hafa gengið á undan með
útflutning og nýlendustofnun, hafa
gert pjóð sinni parft verk. Hinir
fyrstu, er störfuðu að vesturferðum
hjer S Cauada, voru peir Jóhanries
Arugrímsson og Sigtryggur Jóuas-
son. Meðal landnámsmanna áttu
íslendingar ýmsa dugandi menn,
námsmenn stofnað og bvggt nýlend-
TI ,. , , " , ‘, f vinnu sem friálsum mönnum hæfir.
»ii- 1 letjuandinn hefur vaknað; Is- J
pá verða peir frainvegis prælar ann-
ara. Einstöku sinnum hefur lítill
áhugi vaknað að atvinnu, en hefur
hvorfið jafnótt aptur. Dó'í Winni-
pegsjeu nú um 2000 íslendingar, pá
er par pó engin atvinnustofn.
Þó er ekki svo seni ,að meiri
hluti íslendinga staudi svona lágt.
Allmargir gegna heiðarlegum störf-
uin Og hafa fengið álit fyrir dugn-
að og trúmennsku. Margir hafa
komist í allgóð efni og tekið ujiji
innleiula siðu í pví sem betur mátti
fara, eiga góð hús og heimili, og á
seinni tíð hefur fjöldi sezt að í ný-
lendunum. Landnám er æ meir og
Það sýnist ekkert ætti
hindra pað að í hverri nýlendu sje
skólar, par sem kenndar sjeu ekk
að eins hinar skylduboðnu ensku
fræðirgreinar heldur einnig fslenzk
an. Menn gætu haft íslenzka skóla
gengna kennara í hverri nýlendu,
ef inenn hefðu lagt nokkurt kajij
á að fá pá eða koma peim til
mennta. En verði ekki islenzkan
kennd á skólum, deyr hún út með
tfmanum, og tilraun vor nú að við
halda henni er eintómt ómak. Ekk
ert er auðveldara eu að fá íslenzk
una kenda vissan tima eins
pýzkan er kennd á alniúgaskóluin
í Ontario, par sem Djóðverjar eru
búsettir. Skólanefndin fær leyfi til
pess, ef hún fer pess á leit við um
boðsmenn skólanna. Hvað viðvík-
ur æðri menntun, pá er hún alveg
nauðsynleg, og pvf pyrfti að stofna
sjóð til æðri skóla (High School)
eða lærða skóla (College), er stæði
í sambandi við háskóla. En ef pað
á að ganga purfa menn að sýna
nokkuð ineiri úhuga en peir nú
hafa gert. Það eru 3 ár síðau pessu
var fvrst hreift, en ekkert fram
kvæmt. Níu manna nefnd málsins
lagði pað á hilluna. í vor kom pað
upp aptur, og pá varpví veitt íneira
athvgli í orði og verki, par sem
sjera Jón Bjarnason gaf hiiia fvrstu
Dað er alveg nauðsynlegt að
til sje, ekki að eins einn, heldur
fleiri æðri skólar, par sem kennd
væri fyrst og fremst gagnfræði og
praktisk vísindi ásamt hreinum vfs-
indum og andlegum fræðum.
Iiin priðja inenntastofiiun, sein
stendur nú á tfmum, er jirentsmiðj-
an. Prentsmiðjan er óefað hið bezta
meðal til að útbreiða pekkinguna.
Kirkjan nær ekki til eins margra í
senn, og skólinn safnar pekking-
unni freinur en útbreiðir hana.
Prentstofnan er jafn árfðandi og
kirkjan og skólar, enda er pað nú
vfðast viðurkennt. Menn geta ekki
staðið vel í stöðu sinni nema peir
að minnsta kosti fylgi tímanum, en
pað geta inenn ekki án blaðanna.
Blöðin taka mest tillit til frjetta
og fjelags eða stjórnfræðislegra
mála, en einnig nokkuð til útbreiðslu
hinna ljettu og alpýölegu fræði-
greina.
Blöð, tímarit og bækur, eru
alveg ómissandi, ef bókmenntir
pjóðarinnar eiga að viðhaldast, og
verði pað ekki, svo hverfur pjóð-
ernið og pjóðin er ekki lengur til.
Hún er dauð. En til pess að bók-
menntir geti jirifist, utheimtist ekki
að eins að rit vor sjeu jafn góð og
innlend, pau verða að taka innlend-
um ritum fram, svo að vor ujijivax-
atidi pjóð lesi pau. Menn lesa
heldur í enskum liókum, afjiví Jreir
hafa par meira úr að velja, og J>að
er tunga landsins; ef íslenzkar bók-
menntir eiga að Jirífast hjer, verða
pær að taka enskum bók-
meriritum frain að ágæti. En jafn-
vel [>að er ekki nóg, að ritin sjeu
góð, menn verða að hafa smekk fyr-
ir góðuin ritum, [>eir verða að hafa
lyst til að lesa pau, og kaupa pau,
annars borgar pað sig ekki vel að
rita eða gefa pau út, og pegar pen-
inga prýtur, pá er lokið með bók-
menntirnar og allt saman. Almenn-
ingur verður að verða pekkingar
meiri að finna til vanpekkingar sinn-
ar og parfarinnar á menntun, verð-
ur að læra að Jiekkingin er vald
og valdið peningar, og að ijiennt-
unin er -meira virði en nokkur fjár-
sjóður.
Menn verða að hætta að pykj-
ast vita mikið, og verða viljugir að
læra að sækjast eptir pekking og
prá hana eins og fæðu, og pá geta
peir ekki verið án blaða og bóka
fremur en fæðunnar. Dá hætta
peir að lítilsvirða ritstörf, [>á verða
peir ekki lengur hirðulausir, hvort
peir borga eða ekki. Dá fer peim
að pykja vausæmd í að láta ritst.
gefa út blöð og bækur upp á ein-
tómar skuldir, og pá borga peir
honum ekki með illyrðum, nje hæl- annan-
ast uin, pegar hann er fallinn undir
byrðinni, sem einnig var peirra að
bera. En pó að menn væru uám-
fúsir og ynnu bókmenntum og vildu
hjálpa peim áfram, eru peir megn-
ugir um að viðhalda almennilegri
prentstofnun ? Hingað til hefur
annað sýnst. Hvert blaðið hefur
farið á höfuðið eptir annað, og pað
pótt dugnaðar kjarkmenn hafi með
farið, og petta hafa pó að eins ver-
ið ofurlítil vikublöð og kostað ein-
ungis $2, eða minna en tveggja
daga kaup á járnbraut eða I skurði
eða jafnvel við eldiviðar-sögun, og
minna en menn eyða fvrir vín, tóbak
eða annan skaðlegan óparfa. En
°- samt hafa pessi blöð fallið fyrirjpað
pau fengu ekki nógu marga kaup-
endur og að peir borguðu of seint.
Það er annaðhvort, að pað er ekki
vert að hafa neina prentstofnun eða
menn ættu ekki að láta ganga eptir
sjer að borga eina $2 til pess að
gera pað í tíma. Dað er minnkun
fyrir 8000 íslendi nga, ef eitt blað
getur ekki prifist hjá peim. Dað
ættu að vera að minnsta kosti tvö
blöð í einhverjum af stórborgum
peiin, par sem íslendingar eru. ís-
lendingar ættu að eiga eina eða'tvær
góðar prentstofnanir hjer, sem gæfu
út blöð, tímarit og bækur. Dá
fyrst, en ekki fyr, fer menntunin og
framförin að koma og íslendingar að
geta farið að tala um æðri mennt-
un og hærra fjelagslíf.
Hvað fjelagsskap íslendinga
snertir, pá hefur hann verið líkur
pví, semá sjer stað heima, J>ar sem
langt er milli bæja. Menn eru
býsna einrænir, og finna ekki nótr
til hinnar sameiginlegu parfar 4 fje
lagsskap til að gera verkið ljettara
og koma meiru til leiðar. Þeir sjá
ekki, að peim er sameiginleg hætta
búin af að verða eptirbátar og præl-
ar annara; að sundrungin eyðir
kröptunum, eyðir æfi vorri. Að, ef
vjer stríðum hver við annan, hljót-
uin vjer að eyða kröptunuin til pess
og missum allt [>að afl og allan
tíma frá verkinu, sem parf að fram-
kvæma. Þessi sundrnng kemur ekki
einungis til af sjálfsdrambi og eig
ingirni, og par af leiðandi öfund,
hún er að mikln leyti komin af
r'aiipekking eða áhugaleysi um, hvað
sje mönnum fyrir beztu. Ef peir
skoðuðu pað, sem [>eim ber á milli
fullkomlega, mundi ágreiningurinn
>pt hverfa.
Fjelög pau, sem íslendingar
hafa stofnað, hafa verið mjög ófull-
komin að stefnu og framkvæmd.
Menn hafa annaðhvort haft allt fyrir
stefnu eða hitt og petta óákvarðað.
Almenningur hefur látið allt fará,
sem fáeinir inenn vildu og fundirnir
hafa verið fremur rifrildis en sam-
ræðu fundir. Er pá engin pörf á
fjelagsskap? Er pá ekkert sameig-
nlegt verk fyrir hendi, er vjer get-
um unnið að? Erum vjer ekki fá-
kænir, að vilja eyðq, liver öðruin, eða
>eir níðingar, að vjer viljum drepa
iður velferðarmál pjóðar vorrar og
hennar velmegun, til pess að geta
svalað sjálfum oss á einhyerjum?
Dví getum vjer ekki virt livern ann-
an eins pó vjer sjáum hann, eins pó
hann sje í fjærverunni Með pvf að
hjálpa hver öðruiu, hjálpum vjer
sjálfum oss og heilu pjóðinni. Með
pví að bera virðing og velvild hver
til annars, ávinnum vjer pjóð vorri
og sjálfum oss hylli og sóma. ís-
lendingar eru pjóðræknir, pegar
nauð eiustaklingsins vekur með-
aumkun peirra, en peir gæta pes«
ekki, að ástand heilu pjóðarinnar
er bágt, og ef vjer værum nógn
frjálshugsandi rnenn, fyndum vjer
til pess, hversu langt vjer eigum í
land áður en vjer stönduin hinum
miklu heims pjóðum jafnhlið*
í inenning og vellfðun. Vjer purf-
um allir að keppa áfram og höfum
engan tíma til að deila hver við
annan, pví síður sæmir oss að
hanga hver í öðrum eða hlaujia hver
fram fyrir annan, pegar eitthvað
á að framkvæma. Yerkið er nóg*
örðugt, byrðin nógu pung, og skeið-
ið nógu langt, til pess að vjer
preytum af alefli og styðjum hver«
Afrekin verða nógu lítil
saint, og pó vjer gætum komið
pjóð vorri í pá velmegun, sem vjer
æskjum, hver væri heiðurinn? AS
eins sá, að fáeinum púsundum var
hjálpað áfrain. Verk vor væru að
eins lítið sandkorn á strönd tímans.
Eln pessi skylda liggur oss næst,
að hjálpa sjálfum oss og peim, er
oss eru nákomnastir.
Hvaða verk liggur pá fyrir oss
sjerstaklega? Hið fyrsta er að lifa
°8r hjálpa öðruin til pess, að rjetta
bræðruin vorum heima á Fróni
hjálparhönd. Deir hafa um nokkur
4r verið að[>rengdir og harðrjetta,
og umliðið ár hafa nokkrir beðið
dauða fyrir sverði hungursins. Djóð
hinnar fannpöktu, fsgirtu eyju, sem
púsund ár liefur polað og preyð, er
nú í hættu með að deyja af hungri,
ísfjöll hafa umgirt landið og haml-
að pjóðinni björg og burtför. Hjer
eru 8000 landar, er heyra kvartanir
peirra á Fróni er biðja um björg.
Eigum vjer að stinga fingrunum í
eyrun og snúa. við peim bakinu?
Eigum vjer ekki ættingja, frændur
og vini, er oss tekur sárt til? Ef
oss tekur sárt til landsmanna okkar
pví reynum vjer pá ekki bað hjálpa
peim? Dví hiktim vjer, pvf deilum
vjer um, hverjir skuli gera pað?
Er ekki nóg til að gera fyrir oss
alla, og púu fleiri yæru og ríkari?
Spursmálið r: Á að hjálpa bræðr-
um vorum l.eima eða ekki? Og ef
við samsinnum pað, pá er að taka
til starfa, hver sem getur, að safna
fje og fá aðra til að safna. En ef
ekki, pá er ekkert frekar um að
ræða. Við sampykkjum, að pörf sje
á hjálp, pví pá ekki pegar að taka
til vinnu? Það parf margt að gera.
til pess nokkuð gagn verði að,
fyrst og fremst parf að kjósa fram-
kvæmdarnefnd, er saman standi af
íslenzkum mötinum og etiskum, segj
um 7-9 ísl., Og svo að kjósa undir-
nefndir, hvar semer, bæði í Bandiv
ríkjuin og Canada. Bezt væri að
frainkvæmdarnefndir væri tvær, önu-
ur í Bandaríkjum, en hiti í Canada,
og hver hefði umráð yfir sínum
sjóði. Fje skyldi setjaá banka, og
pegar töluverð upphæð væri fengia
pá að senda jiart af henni til hreppa-
nefnda heima, til útbýtingar meðal
hinna bágstöddu. Hinu af fjen*
skyldi varið til að hjálpa peim, ser*
flytja vildu til Ameríku, og hjálpa
peim til að setjast á land, pegar
hjer keniur.
Útflutningur frá íslandi er eitt
af aðalmálum pjóðar vorrar. Út-
flutningur hefur liaft ineiri áhrif á
menntun, framfarir og frelsi henn-
ar heldur en menn almennt ætla.
Það er efasamt, hvenær ísland fær
sjálfsforræði, en [>augað til verður
ekki við stjórn pess unandi. ís-
land er nógu aðprengt, pó Danir
ekki pyngi byrðina. Það er örð-
ugt að fá viðreisn fyrir 70,000 geg»
2,000,000. Frelsishetjan Jón Sig-
urðsson og aðrir ágætismenn pjóð-
arinnar hafa unnið mikið, en livað
gætir pess, pegar rangsleitni og
yfirgangur eru á aðra hönd? ís-
ndingar liafa rjett til að vera
frjálsir, og [>eirra frelsisland er
Aineríka. Eiga peir að koma hing
að, ef landið er betra en ísland?
Svo fratnarlega sem pað er skylda
manns að efla sína og annara vel-