Heimskringla - 09.02.1888, Blaðsíða 2

„HeimslfiBíla,”
An
Icelatidic Newspaper.
Pubi.ishkd
every Thursday, at
ThE HEIM8KKINGI.A NORBE PUBLISHING
House
AT
35 Lom bard St......Winuipeg, Man.
Frimann B. Anderson & Co.
PrINTERS & PUBI.ISHKRS.
Subscription (postage prepaid)
One year........................ $2,00
6 months.......................... i>25
3 montlis......................... 15
Payable in advance.
Sample copies mailed free to auy
address, on application.
Kemur út (að forfallalausu) á hverj-
um fimmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St..........Winnipeg, Man.
Blaði* kostar: einn árgangur $2,00;
hálfur árgang r $1.25 ; og um 3 mánuði
75 cents. Borgist fyrirfram.
„Heimskringla” kostar einn doll
ará íslandi.
pareð kaupendur blaðsiu hafa fjölg,
að tii muna kunngerum vjer að:
Kaupendur „Heimskritiglu”, sem
borga skilvíslega $2 fyrir blaðið geta
fengið þennan árg. hjá oss fyrir $1 til að
send a vinumsínum á Fróni.
veldi á ófriðartímum, J>ví þá er sam-
eining nauðsynleg og menn verða
að hlýða boðum liðsforingja síns.
En á friðartímum er pað ópiarft,
J>ví Jiá er be/t að hver fylgi peirri
iðn er honum líkar.
Þannig stóðu nýlendur Spáu-
verja í Mið- og Suður-Ameríku og
nýlendur Frakka og Engla í Norð-
ur-Aineríku fyrst frainan af undir
peirra stjórn, en undir eins og pær
fundu að heima stjórnin gerði sjer
órjett og Jiær voru færar að bera
liönd fyrir höfuð sjer, sögðu pær
sig úr sambandinu og settu upp lýð-
stjórn, pví nær hvervetna. Lannig
hafa hin inörgu ríki Ameríku nálega
öll lýðstjórn. Brasilía er hið eina keis-
araveldi, en Paragua, Uraguay, Ar-
gentine, L'liili, Bolivia, Perú, Equ-
dor, Oolumbia osr Vene/uela eru öll
lýðveldi. Sömuleiðis eru ríkin í
Mið-Atneríku, Nicargua, Costa Rica,
San Salvador, Guatimala, Honduras,
8an Dominigo og Haiti, öll lýðveldi.
í Norður Atneríku sjáum vjer
pjóðveldið Mexico og Bandaríkin,
hið voldugasta og mesta lýðveldi í
heimi. Sambandsrikið Canadastend
ur ið vísu undir vernd og stjórn
Breta, en hefur sjálfsforræði og
stjórnarskipun að miklu leyti svip-
aða pví, sein lýðveldi haf.i.
Útg.
STJÓRNARSKIPUN OG
STJÓRNFLOKKAR.
I. Stjórnarskipun.
Frelsi kemur með pekking-
unní, en vanpekkingunni fylgir ó-
frelsi. Því meira sem menn læra
að pekkja rjettindi sín, pví ineira
hnegist peirra stjórnarskipun að pví,
að gefa sem flestum tækifæri á að
stjórna sínmn eigin málum.
Það er fróðlegt að skoða hvern
ig pjóðirnar hafa érfiðað sig áfram
frá einveldi og ófrelsi til lýðsstjórn-
ar og frelsis.
Forn-Grikkir höfðu fyrst kon-
ungsstjórn, pá höfðingjastjórn og
síðan lýðstjórn, pegar menntun
peirra stóð sem hæðst. Rómverjar|
köstuðu konungsstjórn, og settu
sjer lýðstjórn á gullöld rlkisins.—
Forn-íslendingar flýðu einveldi og
stofnuðu pjóðveldi á íslandi, sein
blómgaðist um rneir en 800 ár.
í gegnuin Miðaldirnar sjáum
vjer sífelda orustu milli stjórn er.da
°gstjórnaðra er vilja ná meiru frelsi;
sffelda tilraun að minnka einveldið
og gera stjóruarskipunina frjálsari.
Á seinni öldum hefur konungsvald-i
Aðal-stefna konungsstjórnanna
ar er, að sameina völdin, og lýð
stjórnanna að dreifa peim. Til pess
að verja ríkið og viðhalda pví, er
konungsstjórn hentug, en lýðstjórn
til að efla mennun og iðnað. Iler-
vald er afl konungsvaldsins, en auð-
urinn lýðvaldins.
I’ar, sem takmo.kuð konungs
stjórn er eins og á Bretlandi, hefui
konungur að vísu æðstu umráð liers
ins, en pjóðin ræður fjárframlögum
sí'num og hefur pannig taumhald
konungi. Lagagæ/luvaldið er f
hönduin stjórnarráðsins og löggjaf
arvaldið í höndum pingsins. Þar,
I sem lýðstjórn er eins og í Banda
| ríkjunum, er æðsti embættismaður
I forseti ríkisins, kosinn af pjóðinni
! Hefur hann æðsta hervald á hendi
og æðsta framkvæmdarvald, en liig
gjafarvald er í höndum öldunga-
ráðsins og fulltrúa pingsins. Hvert
ríki hefur sína stjórn og sitt full-
trúáping, og hverju ríki er skipt í
Oounties eða sýslur og peim aptur í
kjördæmi. Hefur hvert sína stjórnar-
nefnd, sem kositi er einu sinni á ári.
í Canada er landshöfðingi sett-
ur af Breta stjórn, og hefur hann
æðsta hervald og æðsta framkvæmd
arvald; en lagagæ/luvaldið og lög-
ið og höfðingjavaldið stöðugt farið I jafarváldið er { h0ndum nldunga-
minnkandi, en lýðstjórn komið í
peirra stað, og á pessari öld hafa |
breytingarnar verið hvað rnestar. Tvö [
hin framfaramestu lönd heimsins, j
Bandaríkin og Frakkland eru nú
lýðveldi. Flestar pjóðir Norðurálfu [
og Vesturheims eru að hneigjast að j
pjóðstjórn. Grikkir og íta'.ir hafa ;
fengið frjálslega stjórn, hið l'tla
pjóðveidi Svisslendinga Iilóing-
ast enn pá, og hin lönd Norðurálf-!
ráðsins og fulltrúa pingsins.
Hvert ríki í Bandaríkjunuin og
hvert fylki í Canada hefur sína
stjórn, sem kosin er af almenningi,
en svo hefur hvert County og kjör-
daimi sína stjórnarnefiid, sem kosin
er árlega.
Þannig er valdið á aðra
hönd sameinað með einui yfirstjórn,
æðsta forseta eða landshiifðingja
unnareruaðgera stjórn sína frjálsari. á hina er pví svo dreift, að næst-
Rússland sjálft er að pokast áfram ;um hver ,nitður getur ritðið nokkru
í menntun og stjórnfrelsi. Þjóð- 5 stjórr* 'andsins; og petta stjórnar-
verjar hafa pegar sameinað hin j fyrirkoinulaK hjálpar ekki lítið til að
mörgu hertogadæmi og eru nú að | viðhalda frið og efla framför J>jóð-
reyna að mynda frjálsa stjórn, svo
hið volduga keisarrveldi snndurleys-1
ist ekki, pó hervaldið verði afnum-
ið. Á Norðurlöndum lieldur hin
sama orrusta áfram. Danir reyna
aðtakniarka konungsvaldið, en auka
vald rfkispingsins, og Norvegur og
Svípjóð eru að auka sjálfsforræði
sitt. líretar eru að saineina sínar
mörgu og stóru nýlenflur i eitt als-
herjar ríki, og til pess að tryggja
petta samband verða peir að gefa
hverjum hluta ríkisins sem mest
sjálfsforræði.
í Vesturheimi, parsem pjóðirnar
hafa átt hægra með að mynda stjórn
eptír pvl, sem be/.t átti viðmenntun
peirra og ytri kringumstæður, finn-
um vjer stjórnarstefnu yfir höfuð
frjálslega, og líkist stjórnarskipun-
in pvi, sein átti sjer stað heima
og nýlendurnar standa undir
stjórn og vernd föðurlandsins, með-
an pær eru veikar og purfa pess
með. Enn fremur finuum vjer ein-
anna.
Auk einveldis konuuga og
höfðingja, sem um laiiga tíð
hafa hneppt altnenning í fjötra
Ófrelsisins hafa menn átt við annað
jafnvel hættulegra vald að stríða -
kirkjuvaldið. h'rá alda öðli hafn
ýmsir trúarflokkar verið til, sem
hafa leitast við að útbreiða kenning
sína, og um leið ráða fjelagsskipun
peirra. öumpart hefur pessi áreitni
verið sprottin af sannleiksást, par,
sem siðvenjurnar purftu að breyt-
ast eptir hinni nýju kenningu, en
sumpart, og ef til vill meir, af%igin
girni, par sem trúarflokkarnir unnu
að eins að pví auka völd sín og virð-
ing. Þannig liafa ýmsir trúarflokk-
ar sameinað kenning sína og siðu
við lög og stjórn og pannig ráðið
landi og lýð.
Þegar menu fylgja einni eða
annari kenning af sannfæring,
hljóta peir að spyrna á móti gagn-
stæðum kenningum og breytingum.
Þanniggerir hver stjórn, og verður
pví opt að hún sínir andstæðingum
sínuin meira og ininna ofríki. En
pegar trúarofsi blindar skvnsemina
og tilfinningunum verður ekki liald
ið í skefjum, pá er að búast við ó-
rjettvísi og versta prældómi.
Ef vjerskoðum söguna sjáum
vjer, að par, sem vald tiúarflokka
hefur verið inikið, par hefur frelsi
og pekkiug jafnan verið lítil. A
Miðöldunuin var kirkjuvaldið hvað
sterkast, og aldrei stóð pekkingin
og frelsið á lægri tröppu en ein-
mitt pá. Enn frernnr, [>ar sem
kirkjuvaldið er stérkast nú eins og
t. d. á Rússlandi og Spáni, J>ar er
stjórn ófrjálsust og menntun hvað
ininnst.
Með siðabótinni rann upp ný
frelsis öld fyrir Norðurálfu. Augs-
borgar-trúarjátningin var frelsisskrá
manna á Jieim tíma. Með henni
játuðu peir sig frjálsa menn, sem
hefðu rjett að hugsa og fylgja saun
færingu sinni, sein kirkjan sjálf
hafði peitn fyrirboðið. Síðan hefur
pekking og framför pjóðanna farið
vaxandi. Að vísu hafa mótmælend
ur skip/t í ýms kirkjufjelög, sem
hafa sett sjer stjórn og myndað dá
lítil páfaveldi. Þeir hafa haft sína
erkibiskupa ogstutt konuuga og höfð
ingja til^valda, tilaðná ineiri yfirráð-
uiti og annast uppfræðslu ungdóms
ins, til að innræta honuin kenning'u
1 n
sína.
En reynslan hefur sj'nt að kirkju-
stjórn og ríkisstjórn eru sitt hvað,
og áhrif kirkjustjórnar á ríkis-
sstjórii eða ríkisstjórnar á kirkju-
stjórn eru sjaldau affaragóð.
Þetta eru pjóðirnar líkafarnar að
sjá, og reyna J>ví að aðskilja
kirkjuinál sem mest frá stjórnarmál-
um. Kirkju ofsóknir liðast ekki
lengur í neinu menntuðu landi.
Hver hefur fullt frelsi til að trúa
pví. er hann hefur sannfæringu fyr-
ir. Afskipti kirkjunnar af ríkisstjórn
virðast hafa verið til að mynda
flokkadrátt og liindra stjórnfrelsi,
og á hinn bóginn liafa afskipti rík-
isstjórnanna af kirkjumálum fremur
hindrað frjálsa rannsókn og einlægt
trúarlíf. Meðal hinna menntuðu
J>jóða, Frakka, Þjóðverja og Eng-
lendinga, er aðskilnaður kirkju og
ríkis stjórnar sívaxandi, og í
Bandaríkjum og Canada er ríkis-
kirkjan alveg afnumin. Menn eru
komnir að raun um, að frelsi og
framför útheimta að stjórnmál sjeu
aðskilin frá trúarbragðamálum,' og
að ríkið skuli annast uppfræðslu og j
inentun almennings.
2. Um stj6rna rjlokka.
Það er um stjórn sem hvað
atinað. að sitt sýnist hvoruin, og
inenn skiptast í flokka eptir [>eirra
inálefnum og kriiigumstæðum. Sjer- j
hver stjórn hlýtur að hafa einhverja j
stefnu, sem hún álítur heppilegasta,
og J>á er líklegt að ýmsum sýnist
annað en henni og hún fái andstæð-
inga, sem berjast fyrir sfnu málefni,
og reyna að hrinda henni úr völd -
um.
Það eru optast tveir aðalflokk-
ar, sem togast á uin völdin, pó á
stundum sjeu fleiri, og pegar flokk-
arnir eru 3, er pað opt, að 1 [>eirra
einkuin hinn minnsti, gerir sigánægð
an meðað ráða hvor hinna kemst að,
og er sú hjálp optast vissum skil-
máluin bundin. Enn fremur geta j
aðalflokkarnir skipst í smærri flokka i
sem eru hver öðrum meir eða minna
háðir.
Stefnur pt-ssara flokka fara
nokkuð eptirkringumstæðum. Hvort
tveggju eða allir pykjast vinna fyr-
ir alihennings heill, að eins greinir
pá á um stefnuna. Þeim kemur ef til
saman um h v a ð ætti að gera, en
ekki um h v e r n i g ætti að gera
pað. En pað er ætíð einn aðal-
mismunur á flokki peim, sem situr
að völdum og andstæðingunum.
Stjórnarflokkurinn vill wðhalda peim
peim stofnum, sem til eru, andstæð-
ingar hans vilja breyta,; hinn fyrri
álítur að velferð sje komin undir
vernd og viðhaldi stofnana ríkisins,
hinn aö framför aukist, ef um er
breytt. Optast er aðal ágreiningur
samt, hvor peirra á að ráða. Flokk
ar ’pessir kallast eptir málefnuin sín
um og stefnu og sjálfir gefa [>eir
sjer nöfn, sem klingja vel í evrum.
Þannig eru á Bretlandi 2 aðalflokkar
viðhaldsmenn (Conservati ves) og um
bótamenn (Reformers); en stundum
eru viðhaldsmenii kallaðir aptur-
haldsmeim, og umbótamenn
kallaðir umbyltingamenn. Dan-
ir hafa sína hægrimenn og vinstri-
inenn. í Bandaríkjuin eru pjóðvalds
inenn (Republicanss) og lýðveldis-
menn (Democrats). Aðal-flokkarnir
í Canada eru víðhaldsmenn og uin-
bótamenn.
Auk [>essaT-a aðalflokka er fjöldi,
sem tilheyrir hvorugum flokki, en
veitir einum eða öðrum að máluin
eptir pví, sem peim sýnist be/t !
paun og pann svipinn. Þeir eru
optast kallaðir óháðir naenn (Inde-
pendants).
Allir sannir viðhaldsmenu hafa
eina aðalstefnu, sem er: að sameina
valdið og viðhalda peiin stofnunum,
sem til eru, en aðalstefna uinbóta-
manna er: að dreifa \aldinu og end
urbæta pað sem er. Viðhaldsmenn
treysta pví, að meira gagn megi
gera með pví að viðhalda pví setri
áður hefur reynst gagnlegt, en um-
bótamenn halda að með breytingu
inegi meiru góðu til vegar koma.
Hvorttveggju stefnurhafa sannleika
í sjer fólgin, pví viðhald hins
góða er eins nauðsynleg og end-
urbót pess, sem aflaga fer.
Enginn skyldi samt ætla að um-
bótamenn í ýmsum löndum hefðu
sömu mál að flytja. Viðhaldsinenn
í Canada og pjóðvaldsmenn Banda-
ríkja sjeu sama sem viðhaldsmenn
á Englandí eða hægrimenn í Dan-
rnörku; eða að umbótamenn í Cana-
da sjeu sama sem lýðveldismenn í
Bandaríkjum og frjálslyudi flokk-
urinn á íslatidi.
Til pess pá að geta dæmt skyn-
samlega uin stefnu flokkanna verð-
um vjer að grandskoða málefei
[>eirra og áður-en vjer brevtwm aA
mun, ættum vjer að hafa vegið paS
sem peim f>er á milli. svo vjer höf-
uíili full rök fvrir skoðun vorri.
Það gagnar ekki nje sæmir að
Iáta stjórnast í blindni af annara á-
lyktunum og hleypidómum eða
jafrivel af eigin hagsmunurn. Þess-
konar leiðir til ófrelsis og óstjórn-
ar. Til pess að geta unnið veru-
legt gagn verðum vjer í stjórnar-
málefnum sem öðru að rann-
saka málin ýtarlega og reyna að sjá
livað rjettast er og breyta svo eptir
be/.tu sannfæringu.
F r e g n i r
Úr hitium Lslenzku nýlendum.
UIMLI, 1. t’ebr.. 1888.
Hinn fyrra dag var hjer haldiu
á Giinli fundur um að semja bæn-
arskrá til fylkispiiigsms í Manitoba
um, að fá Nýja ísland gert að sjer-
stöku kjörhjeraði, í von um að geta
[>á komist að með að velja sjer
pingmann úr sínuin flokki, ef ske
kynni að pingið yrði rofið, og par
af leiðandi stofnað til nýrra kosn-
inga. Á fundinum var og lauslega
rætt um, hveraf löndum mundi lik-
legastur til pingmennsku, ef til
kæmi.—Enn fremur iná pess geta,
að vjer höfum stofnað hjer fjelag
nokkurt, er nefnist ^Jt'iningin”, nr.
1, og hefur pað verið oss, meðlim-
um pess, hin mesta skemmtan; eru í
pví 84 irienn. í pví er nianna
forstöðunefnd (stjórn), sem kosin er
4 siiinum á ári. Ýmsum velferðar-
máluin hefur verið hreift í pví, en
fá af peiin eru en komin til fram-
kvæmda, pó má telja að 2 peirra
sjeu pegar komin í framkvæmd og
eru pað: 1. Mál um að nýlendan
gangi f fjelag (hlutafjelag) ti 1 að
eignast gufuvjel, til að saga, hefla
og plægja timbur, svo til að preskja
hveiti o. s. f.; 2. að gera akbraut pvert
gognum nýlenduna vestur af Gimli,
til hins fagra landspláss, er skoðað
var par síðastl. haust. Veiður byrj
að á henni næstk. laugardag. Þang-
að ætla margir að flytja með vor-
iuu.—Fjelag potta var stofuað sem
deild eins sambandsfjelags meðal
nllra landa hjer vestan hafs, og pvf
aðal-tilgangur pess, að efla menn-
ing, siðgæði og alls konar framfarir
meðal laudayfir höfuð, en sjerstak-
lega er tilgangur pess, að starfa
innan takmarka pess byggðarlags,
er pað tilheyrir.
>S. Jónsson.
ísl. byggð fyrir norðan Tungá Pembina
Co., Dakota 28. janrai- 1888.
Iíerra ritsljóri!
Þar eð enginn liefur sent
blaði yðar frjettagrein ú'r pessu
byggðarlagi, bið jeg yður að birta
hjeðan fáeinar línur í Heimskringlu
Tíðarfar í vetur hefur verið
stirt, frostinikið og snjóar.—Heilsu-
far hefur verið í betralagi; engin
sjerleg veikindi.—Skemmtanir liafa
verið alltíðar í vetur, hjer á meðal
landa. Kvennfjelagið hafði skemmti-
samkomu litlu fyrir jólin, samkoman
var illa sótt pví veður var óheppilegt,
og ágóðinn varð pví enginn að frá-
dregnum kostnaði.—Á ársfundi í
hinu uIslen/ka siðabótafjelagi ”,
haldinn í desember f. á. var nokkru
af lögum fjelagsins breytt, svo og
nafni fjelagsins heitir nú uÞjóð-
menningarfjelag íslendinga fyrir
norðan Tungá”. Fjelagið hefur
sameinast lestrarfjelagi sem stofnað
var í fyrrasumar.
Þjóðmenningafjelagslimir lijeldu
fría samkomu sameiginlega með
Kvennfjelaginu um nýárið. Inni-
hald samkomunnar var fyrirlestur og
danz; fyrirlesturinn var fluttur af
herra J. V. Leifur. Efnið var: fje-
lagsskapur og áhrif hans, og stutt
ágrip af sögu hinnar íslenzku pjóð-
ar heiina á Fróni, og hingaðkomu
hennar o. s. frv. Höfundinum tókzt
vel eins og við mátti búast, pví
hann er gáfaður og allvel mennt-
aður.
Nokkru seiyna hýelt petta sama
Ijelag tombólu og sjónarleik; lijelt
pá herra J. V. Leifur annan fyrir-
lestur; var efni hans: Krossferð-
irnar á Miðöldunum. Ágóðinn af
tómbólunai varð hjer um bil $10,
sem n.un eiga að 'verja nokkru til
bókasafns og nokkru til að binda
inn eitthvað af bókum peim, sem til
eiu.
Framförum og fjelagsskap virð-
ist gefinn meiri gaumur nú en að
undanförnu, enda pó að lijeðan hafi
flutt dugandi og örfandi fjelags-
menn. En í stað peirra hefur kom-
ið hra. Leifur, sem er hvetjandi til
framfara, og fyrirlestrar hans ættu
að hafa áhrif 4 tilheyrendur í frain-
farastefn u.
L.
SPRINGBKOOK, DAK. jan. 29. 1888.
Hjeðtm er lítið að frjetta, liarða
tlð síðan fór a‘S spillast, sem var skömmu
fyrir jól, á aðfangadag jóla var hjer
norðan stormur með snjókomu og frostið
25 fyrir neðan zero; á jóladaginn norð-
an st«rmur og renningur með rniklu
frosti, og síffan hafa verið afS mestu-
leyti stormar og frost frá 20 til 28 fyrir
neðan zero þar til núna þann 20. að
fór að milda til, og síðan hefur veriö
gott. veður mefS sóliiráð á daginn, sujór
er lítill svo varla er sieðafæri þvi snjó
hefur rennt í gil og lautir, sem eru
allvíða. Renningssnjór hefur alveg fyllt
upp brautina svo vagnar gengu ekki
í 16 daga fyrir vestau Minot en nú eru
þeir búnir að moka af lienni svo vagnar
ganga eptir henni, euda þurfti þess líka
með því 200 vagnhiöss af vörum biðu
í Minot, mikið af þeim eru vörur sem
eiga að fara til Great Falls, 8t. Helena
og allra smábæjanna með fram liraut
inni, en sumt er ýmislegt sem tilheyrir
brautinni svo sem kol, trjáviður o. fl,—
í gær kom hlaðfrjett vestan frá Assinl-
boine að ísinn væri að fara af Mllk
River og hafi tekið með sjereinajáru-
brautarbrú, svo eptir því er talsvert
betri tíð þar en hjer. O.