Heimskringla - 16.08.1888, Blaðsíða 2

An
Icelandic Newspaper.
PuBLISHED
eveiy Töursday, at
Thk Heimskringla Norse Publishino
House
AT
45 Lonafeard St..... Winnipeg, Man.
Frimann B. Andkrson & Co.
Printkrs a Publishkrs.
Subscription (postage prepaid)
One year........................f2,00
6 months ..........'............ 1,25
3 months........................ 75
Payable in advance.
Sample copies mailed free to any
sddress, on application.
Kemur út (að forfallalausu)á hverj-
'im fimmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St........Winnipeg, Man.
BlaSit! kostar : einn árgangur |2,00;
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mánuði
75 cents. Borgist fyrirfram.
SAMEINING.
tl
JSr |>ó mmeíning möguleg*
Getum vjer staðið á móti og
sigrað hin sundrandi áhrif að utau
ogr innanV
Hin ytri áhrif getum vjer lítið
eðaekkert við ráðið, en hinum innri
áhrifum getum vjer meir og minna
stjórnað. Er pá ómógulegt fyrir
<>ss, jafnfáirog vjer erum, að starnfa
á móti og yfirbuga hin sundrandi og
eyðandi áhrif utan frá, og erum vjer
ekki nógu sterkir eða góðir til að
vfirbuga vorar eigin sundrandi tilfinn-
ingar.
I>að er gagnlegt að gæta að
hættunni, en ómannlegt að æðrast.
\rjer Jmrfum að skoða iirðuleikana
<>g Iifia oss umlir að inæta þeim,
en láta |>á samt ekki vaxa oss i
augum, {>ví ekkert mannlegt er 6-
mögulegt, sje rjett að farið.
Hj er að framan höfuin vjer
bent á vmsa örðugleika í sambandi
»ið kringumstaeðurnar og sjálfa oss;
á aðra Iiönd bent á áhrif landsins
<<g annara [>jóða. og hir.avegar á at-
viumwegi vora, fjelagslíf og hugs-
unarháti: og höfum komist að peirri
niðurstöðu að n**$tv hættan komi frá
sjálfum oss, og að nema við sje
gjört sje íslen/kri f>jóð eyðilegging
bfiin. Spursmálið er nú, hvort vjar
géttlm ekki afstýrt pessari hættu.
t>etta getum vjer bezt sjeð af
]>ví, sem reynsla annara f>jóða og
sjálfra vor keniár.
Mannkynssagan sýnir, að f>jóð-
irnar eru sífeldlega að breytast, pær
myndast og proskast og líða undir
lok, en aðrar koma í peirra stað,
eða f>ær sjálfar koma fram í nýrri
myud. I>ær hafa safnandi afl og
fjör æskunnar, fvrek og framkvæmd
fullorðinsáranna og vizku og veik-
leika elliimar. Þegar þjóðin hættir
að sufna hinu góða og sameina |>að
oðli sínu. J>á er ]>að vottur pess, að
hún hefur náð ]>roska sínum, og f>á
«r ha.*tt við að afi Jijóðarandans fari
pverrandi. og að Iiún smAm saman
<• vðist fvrir álirifum kringumstæð-
anna og innri veikleika, <>r hennar
eigin lestir af sjer leiða. f*jóðinni
fer [>á imignandi nema ný áhrif veki
nýan lífskraft hjá henni, svo hún á
ný sameini sjer afl og ágæti annara
<>g komi svo fram endurnýuð og
betri enn áður. Hvort petta er
mögulegt eða ekki er koinið undir
heilbrygði og krafti þjóðarinnar,
jafnvel meir enn kringuinstæðunum.
Svo lengi sem þjóðin lifir, hefur
hún nokkuð af sfnum fvrra krafti
og fjöri, og ef hún brúkar krafta
pessa rjett, getur hún safnað að
sjer pekking og ágæti annara
pjóða. svo húu verði ]>eim jafn-
sterk, og um leið óhult að halda á-
fram samhliða j>eiin, án pess að
sundrast og evðast.
Saga annara J>jóða sýnfr, að
jafnvel voldugar pjóðir haf« sundr-
ast, ekki fyrir ytvi áhrifum sínum.
Iieldur einkuin slns eígin veikleika i
vegna.
Ágsuti Cirikkja sigraði Asíu, en .
jæirrn eigin lestir signðu fvi sjálfa. !
—*-----— «4- -------------------tj-----
Þegar Kórnverjar höfðu yfirunnið
alla óvini sína, fjellu peir sjálfir
hver fyrir öðrum. Sameining peirra
við hjelst svo lengi sem peir lærðu
af framförum annara pjóða. Það
er skilyrði fyrir framför vorri, að
vjer lærum að öðrum. Saga ann-
ara pjóða fornaldarinnar sýnir hið
sama.
Og saga nútíðarinnar sýnir
enn ljósar, að saineining pjiiða og
viðhald eru pví að eins möguleg, að
pær fylgi framfara og inenntunar
straumnum; og að pær eru sterk-
astar, sem mestri meimtun hafa náð.
Saga Þjóðverja, Frakka og Eng-
lendinga sýnir, að sameining er
ekki að eins miiguleg, heldur einn-
ig viss, par sem pekking og sið-
gæði eru mikil, og petta sjest ef til
vill enn pá ljúsar af sögu Ameríku-
manna. Enn fremur sýna hinar ýmsu
smápjóðir, er tiafa staðið föstum fót-
um gegn árásum annara pjóða, að
sameining f>jóðarinnar og viðhald
pjóðernisins er ekki komið undir
fólksfjiilaanum einum. Þessu ttl
sönnlinar mættum vjer benda t. d.
á Svissa, or um inargar aldir hafa
verndað pjóðriki sitt me5 innbyrðis
sambandi. Auk peirra mætti geta
pjóðanna, Svía, Norðmanna og
Dana. Þær hafa ekki enn pá
alveg tapað innbyrðis sambandi
sínu, og eru pess vegna enn J>á til.
Af sögu peirra getum vjer einnig
ráðið, að jafnvel á meðal smá-pjóða
er sameining möguleg og affiarasæl.
{slendinga eigin saga sýnir, að
sameining hefur átt sjer stað á með
al vor, og ætti ekki enn pá að vera
ómöguleg.
í fornöld, meðan pjóðin var
með fullu æskufjöri, unnu menn
kappsamlega að sameininlegri vel-
ferð. Þeir mynduðu frjálst og öfiugt
pjóðveldi, stunduðu iðnað og inent-
,ir, sem proskuðust, svo lengi sem
peir fylgdu framförum aumtra Jijöða.
En pegar peir ekki lengur nátnu af
öörum pjóðum, pað seni jók pekk-
ing og efldi prek peirra. pá fór
andi pjóðarinnar að dofna og áhug-
inn fyrir sameiginlegri velferð að
rjena. Þá komu sjúkdómar pjóðfje'
lagsins í ljós, pá komu fram sundrandi
öfl, er eyðilögðu starf nokkura alda,
og sviptu pjóðina frelsi síiiu. Og
eptir að pjóðiu missti sjálfsforræði
sitt og hætti að starfa fyrir almennrí
velferð, fór hagur hennar sf-
versnandi, par til hún lá hjálpar-
laus 1 hel-pró útlendrar einokunar og
ófrelsis. En kvalirnar sjálfar glæddu
fölskvaðan lífsneista heiiiiar. Þjóð-
in vaknaði afitur til meðvitundar,
og sá vesöid sína og villu, og!
reyndi á ný að afla sjer pekkingar I
og ágætis. • |
Fjelftgsíireifingar ]>ær, sein |
fvlgdu uppgötvun prentlistarinnar.
fundí Ameríku, og siðabötimvi
vöktu pjóðirnar til nýrrar lmgsunar-
stefrm og nýrrar starfsemi. svo að
jafnvel fslendingar rumskuðust.
Menn fóru að hugsa og rannsaka
sjálfir, og ranusóknir peirra í bók-
menntum fslands sögu-aldar færðu
peim aptur nokkuð af anda forfeðra
sinna. Þeir práðu nú frelsi. þekk-
ing og framför. Og pegar frelsis-
gyðjan sameinaði Ameríkupjóðir
undir fána síimm, og leysti Frakka
úr fjötrum kirkju- og Jíonungsvalds,
pá rjetti hún hniginni ísltmdspjóð
hönd sína og studdi hana hruma á
fætur. Alping reis & ný, iðnaður
6x og menntun. Smám saman risu
upp verkfræðingar, vísindamenn og
stjórnfræðingar. Smám saman ia*rði
pji'iðin að vinna að sameiginlegri
velferð, að efla iðnað, menntun og
frelsi. Og fyrir peasa baráttu hefur
heiini auðnast að ná nokkru stjóm-
frelsi og nokkrum framförnm í iðu-
aði og bökmenntum.
Þetta sýnir að saineining
hefur verið möguleg á með-
al íslendinga. ekki að eins meðan
gnllöld frelsisins stóð, heldur jafn-
vel í hennar dýpstu niðurlægingu
Og sárustu nevð. Enn fremur, að
nú á pessari öld liefur andi þjóðar
innar vaknað svo. að liún hefur unn-
ið með nýjitui kröftmn að frelsi og
framföruui slnuni. Hiu ýmsu at-
vniniifj“Íög. hvort heidtir í búnnði.
iðnaði eða verzlun, ásamt bókmenta
fjelögunum sýna, að sameining er
enn möguleg i pessum greinum engu
siður en i stjórnmáluin. Allt petta
virðist bendatil pess, að íslendingar
geti unnið að sameiginlegu takmarki,
endurreisn pjóðarinnar; og að sam-
einingsje pvi möguleg.
Hjer í Ameríiu hafa íolend-
ingar ekki sýnt enn pá mikla rögg
af sjer til samvinnu eða sameiningar.
En pess ber að gæta, að kringum-
stæðurnar eru örðugar og menn
verða fyrst að leita sjer peirrar pekk
ingar, sem hjer útheimtist til pess
að geta orðið nýtir borgarar i land-
inu_ Menn parfnast verklegrar sem
andlegrar menntunar, og pegar hún
er fengin fá menn prek og pekking
til að viuna í sameiningu. En pað
er naumast að íslendingar hafi enn
haft tíma til að afla sjer pessarar
menntunar, nefnil-, að læra pað sem
læra má af öðrum pjóðum. En pó
lítið sje, pá er víst óhætt að full -
yrða að íslendingum liefur pokað
ofur lítið áleiðis, hvað verklega
pekking snertir, og eru einnig farn-
ir að kynnast fjelagsskipun og bók-
menntum hjerlendra pjóða. Og pó
fjelagsskapur vorsje enn mjög litill
pá eru þó hin ýmsu fjelög vottur
pess að sameiningar-hugmyndin er
til hjá mönnum, að menn finna pörf
á sameining, og að sameining er
ekki ómöguleg, ef rjett er að farið.
Það hefur verið mögulegt fyrir fá-
menn fjelög að standa meðal vor og
fjölmenn fjelög ættu að geta pað
miklu fremur. Meir að segja, ef
pessi f jelög geta lifað ineðan pau ekki
njóta stuðnings hvort frá öðru, pá
ætti pau að pr.<skast ekki sfður, ef
pau hefðu innbyrðis samband sln á
millum; og ef fjelögin geta hvert í
sinu lagi unnið afi almennings heill,pá
ættu pau aó geta pað betur, ef sam-
einuð. Það ætti pví ekki að vera
Ómögulegt fyrir íslendinga í Ame-
ríku að hafa eitt allsfierjttr fjelag, er
hefði fyrir stefnu: frarnfarir Idlend-
inga ! Amer'tku i verkfegri og ancf-
legri menntun. Svoleiðis handafje-
lag gæti ekki að eins stlltt að sam-
vinnu í iðnaði og bókmenntum, held
ur einnig bundið oss í nánara sam-
band hvem við annan og gelið oss
sem Þjóðflokki vernd ogvirðing.
Ekki að eins ætti pað að vera
inOgulagt fyrir oss hjer vestau hafs,
að hafa eitt allsherjar-fjelag, heldur
ætti hin nýja kynslóð ísiendinga
hjer að geta haft sambaud og sam-
vinnu við móðurpjóðina á Fróni.
Þannig gætum vjer starfað, ekki að
eins að viðlmldi pjóðernis vors lijei
í landi, heldur einuig að sameigfti-
]<*gri velferð pjóðar vorrar í heild
sim<i. Atvinnu- <>g menntafjelög
vor Jijer gætu staðið í sainbandi við
avinuu- <>g nienntafjelög ú Fróni, og
pjóðflokkur íslendinga hjer stutt
móðurpjóðina í frelsis og framfara-
stríði sínu.
Það er emi til snertur af fje-
lagsanda, löngun til framfara og
fjelagsskapar er til; mmeiningar-
hut/mt/ndin er til. Það eru til nokkr-
ar stofnanir, er miða að framför í at
vinnu, bókmenntum og fjelagsskap,
og pessar stofnanir ættu að geta
proskast, pví hægra er að styðja enn
reisa. Sanieinirig astti að vera mögu
leg.
Vjer höfum bent á að hættan
konii frá sj&lfum 088 meir en frá
kringumstæðunum. og |>ess vegna
er oss líka auðveldara að gjöra
við henni.
< )g pó vanpekking og eigin-
girni ráði allt of miklu í framkvæind
vorri, fjelagsskap og hugsunar-
hætti, j>á er pó livorki ljós pekk-
ingarinnar nje ylur velvildarinnar
með öllu horfinn. Vjer sjáuin. f>ó
óljóst, pörf vora og skyldu, sjáurn
hversu vjer ættum og gætum eflt
sjálfra vor og annara velferð. Vjer
höfum einnig löngun til að efla al-
menna heill, löngun til að vinna í
sameiningu. Þessa pekking og pessa
löngun getum vjer aukið rneð pví,
að fylgja framfarustrauui annara
pjóða og afla oss verklegrar og bók
legrar pekkingar og siðferðislegs á-
gætis. Og pegar vjer stöndum öðr-
um pjóðum jafnfætis í pessu, j>e>rar
vjer höfum afl pekkingarinnar og
siðferðisins, pá verður pjóð vor ekki
að eins fær um að viðhalda pjóð-
erni sínu, heldur einnig að fylgja
hærri stefnu og framkværna meira
enn nokkru sinni fyrr. Og pessa
pekking og petta ágæti höfum vjer
tækifæri á að öðlast; og nvo fram-
arlega sern vjer hagnýtum oss pc.'w/
tœkifœri er samvinna og sameining
möguleg.
(Framhald).
MENNTUN. (CTVILISATION).
Tilra"Un eptir Kalpli Waldo Emerson.
(Lauslega pýtt).
(Niðurlag).
Eins og ailur vor iðnaður styðst við
náttúruöflin, eins byggist fjelagsskapur
v< <r og siðferði á andlegu allsherjar lög-
máli. Til pess að framkvæmn nokkuð
mikilsvert hljótum vjer að hafa sameig-
inlega stefnu og breyta eptir allsherjar-
lögmáli; annars fjötrumst vjer af kring-
umstæSunum og missum vort andlega
framfaraafl.
En pegar vjer styðjumst við alheims-
kraft eða alheims lögmál, pegar vjer
fylgjum grundvallar-hugmyndum, pá
fáum vjer nokku5 af almætti keirra. Þær
eru hverju vígi traustari og hverjuvopni
beittari og gjöra oss ósigrandi. J>a5 er
fögur kenning” sagði einn ágætis inaðnr
á dögum Cromwells, <4að hinar hugmestu
sálir sjeu að eins geislar guðdómsins”.
iápennum þá liiminhnettina fyrir kerrur
vorar. Látum ekki erfiðið fyrir daglegu
brauði, fyrir muniii og maga, eyðileggjn
vora beztu krafta og yfirbuga oss. Ljúg-
um hrorki nje stelum. Annars hjálpar
oss engin guð, heldur aka peir pá öllum
kerrum sinum í gagnstæða átt, Vagnin-
um, Orion, Iiirninum, Ljóninu og Her-
kúles; allir góðir guðir skiija pá við oss.
en leiturn lieldur þess, er guðirnir sjálfir
elska <>g efla, pekkiugarinnar, elskuunar
og rjettlætisins; hins frjálsa, hins fagrn
og hins góða.
Kf vjer svo ökum i Olympes kerrum
<>g leggjum verk vor á himinleiðir guð
anna, pá getmn vjer liagnýtt oss krafta
peirra, getum jafnvel beizlaí liin illu öfl
myrkranna og neytt pau mót vilju og vit
und til að gangu i pjenustu vizkunnar og
dyggðarinnar.
Þanuig leggja vitrir stjórnarar sektir
við ósiðum <>g lauuaði. Hvilikri byrði
gæti ekki Ameríkitstjórn ljett af pjótt-
inni, og livílíkt gagn gæti hún ekki gjört
lienni og liverri borg og bæ og porpi,
með pví að leggja toll á brennjvín og
aðru áfeuga drykki, svo háan, að hann
næstum fyrirbyggði intutn þeirra. Var
það ekki Nnpoleon Bonuparti, sem sagði:
„Að þjóðlestirnir reyndust sjer pjóðvinir.
Brennivínsdrykkjan ein borgaKi sjer 5
milj. franka árlega, og sjer væri spurn,
hver dyggðunna borgaði jafnmikiK”. Tó-
bak og Opínm liaiii 1/roht bak og bera
jafnvel iieilau lier sj«r áherðuœ; Peí?nr
þau eru látiu borga fyrir skemintun þá
er paii veitaog tjón pað er þati vinna.
Svona eru |>:\ einkenni og eiginleg-
leikar inenntunarinnar hinn rjetti mæli
kvarði iiennar er hvorki fólksfjölgun njé
vöxtur borga og bæja nje heldur afrakst-
ur landsins einsainall, nje heldur er þjóð
in sjálf bezti mælikvarði menntunarinnar
Jeg sje hinu nfar-miklu kosti londs
þessa, er einkum stafa af pví nð pað ligg’
ur allt í hinu tenipraöa belti, jeg sje pess
undraverðu auðlegö, ríki við rikl, borg
vitSborg, auð hla5ið á auð oían í risa-
vöxnum byggingum: kvartsfjöll Kalifor-
nia veltnst niður á stræti New \'ork borg
ar og endurrisa í stórbygg/[1guiu frá
Kanndu til Kúlia. og frá Atlahz atrÖnd til
Kyrrahafs.
Kn pað eru ekki byggiuguruar og
göturnar í Nevv Vork, er fie*H verka-
mannu lijer af öllum pjóðum hefur byggt
nje vegir liennar, þótt peir nái allt suð-
ur til Fhiladelphia °g norður til New
Ilaven, Hartford. Hpringfield, Worches-
ter og Boston, pað er ekki pettu, sem gef-
ur oss áreiðanlegau mælikvurða n;ennt-
tinarinmir.
Kn pegur jeg lít hinar undur
fögru borgir og bæi, er lífga og skreyta
land petta, eins og stjörnurnar himiti-
hvolfið; iægar jeg sje hve frjálsir menn
eru vlð sitt. duglcga starf, hve frjálsir á
heimiluru sínuin, hve sjálffærir og sjálf-
ráðir menn búa; sje, hvernig smáhópar
Hf:i í náttúrlegu mfjelagsskap; sj<* heimll-
isfjelög ættfjelög, vinnáttufjelög og iðnað
arf jelög manna; pegar jeg sje framtör
hugsuuarinnar, framför iðnaðarins og
hin betrandi áhrif kvenna; sjehina fögru
framtíS, er náttúran býður erfiSismannin
um og ungdóminum; pegar jeg sje hvern
ig gáfaðir og dyggðugir menn, er allir
virða, lifa friðsamlega og til að efla
vináttu og velmeguu me*bræðra sinna,
er peir meta sjáifum sjer meir í pví
góða; og sje samhljóSun og afl eiginleg
leika peirra;—þegar jeg skotSa allt petta,
pá pykist jeg sjá, hvílíkt ei téningsmál
framfaranna; og af pessum stærðum
pykist jeg geta ráðið lnngt um betur en
af borgum og auðlegð, hve mikil mennt
un þjóðarinnar er.
Menning mannkynsins fylgir fram
faraskrefum pess í þekking og si'Sgæði.
Móses meðtú Qyðingu, Buddh meðal
Indverja, hinirsjö.spekingarQrikkja hinu
vitri og rjettláti Sókrntes og spekingur
inn Zenó, og á meðal Júdeumanna Jesús;
ogáseinni öldum kristninrmr siðbætend
uruir: Húss, Savonaróla og Lúther. All-
ir pessir menn hafa hver í sínu lngi or-
sakaö nýjar liugsunar hreiflngur, og Ieitt
pjóðirnar fet fyrir fet áleiftis til betri trú
a rskoðunar og liærri lífsstefnu. Og peg
:ir vjer virðum fyrir <>ss úhrif kenninga
peirra, hljótum vjer að játa að hinar
ymsu uppgötvnnir iðnxðnr og lfsta, up|>~
götvan prentllstárinnar, púðnrsins, gtifu
aflsius, gasljóssins—ekki að talu um
sma*rri uppgötvanir—eru lítils virði í
samanburtii. Þessar uppgötvanir eru að
eins léikfang, sem heilbrygt þjóðfjelag
býrtil ú frelsis og friðar tímum sínum.
Þessár listir gjöra oss lífið ljettara
og heímili vor og borgir skemmtilegri.
En sjerliver ný kenniug, sjerhver ný
siðabót kveikir nýtt andlegt líf; hún
menntar menntuniiia sjálfa, og fyrir
henui virðast vorir lyrri helgidómar
jafnvel óhreinir, einsog lnmpaljðsi* sýu
ist dökkt í solskininu.
En ef til er pað land, sem ekki
liefur pessi einkenni menntunnrinnnr,
par sem skríls-agi og landslögln sjálf
hindrn útbreiðslu pekkiugerinnar; þai
sem ekki er málfrélsi nje prentfrelsl; par
sem póstliús eru rænd, [>ósttöskum stolið
og brjef ólöglega opuuði par sem opin
berar <>g einstakrn mauna skuldir vifl
menu utunríkiseru ekki teknar til greina;
par sem frelsi <>g munnrjettindi eru
skerð, jafnvel í hinum lægstu l’jelags-
stofnunum: par sem rjetti kvenna er
hallað; par sem allar liinar svokölluðu
listir pjóðnrinnur eru aðfluttar, en hafa
ekkert innbyrKis líf nje þroskn; par sem
Verkamuðurinn á ekki visst endurgjald
vinnu sinnar; par sem kjörfrelsiS gengui
ekki jafnt ytir aila; pufi land er í öllum
pessum greinum ekki siðað, heldur villt,
og engir kostir lands, lofts nje lagnr geta
staðið á móti hiniim drepaudi nlirifum
possara pjóðiasta.
Menningin litheiintir siögæði og
ailt sem pvi fylgir, svo 'sem, rjettindi og
lairgaralegt frelsi. Mitntesquieu kemst
pannig að urði: rking landsins fer
ekki eptir frjóvsemi |>ess, lieldur eftir
frelsi pjóðarinnar”. < )g pú liefur pjóðin
áreiöanlegt einkenni menntunarinnar,
þegar verk heunar stefna aö pví, að auka
sem flestra farsæld sem mest.
ÍSLAN DS FBJETTIH.
KRYK.IAVÍK, 4. júlí 1888.
Latínuskólanuui var sagt up|>
30. f. m. Þessir 18 útskrifuðust (í
fyrra 20).
1. Bjarni Jónsson I. eink. 104 stig
2. Bjarni Bímonarson I. - 101
3. Steingrimur Jónsson 1 101
' 4. Qisll ísleifsson I 90
5. Valdim.Thorsteinsen I. 86
6. Hans Jónsson I. 85
7. Guðmuudur Jónsson II. 82
8. Ludvig Knudsen 11. 81
9. Eiríkur Sigurðssou II. 77
10. Björgvin Vigfússon II. 75
11. Bjarni Hjaltsteð II. — 71
12. Jón Jónssop II. 69
13. Q. Emil Guðmundss. II. 66
14. Jón Þorvaldsson fl. - 65
15. Kyólfr Kolb. Eyólfss.I I. 64
16. Ólafur Kinsen III. 54
17. Quðm. Ásbjarnarss. III. 43
18. Þorvarði Brynjólfss.IlI. 42
Prófdómendur, tilkvaddir af stipts
yfirvöldunum, voru Kristján Jónsson yf-
irdómari <>g siru l>órh»llur Bjarnason
prestaakólekennari.
• Nýsveinar bættust við 10.
L ® k n a s k ó 1 i n n. Burtfararpróri
lukn 30. f. m.
1. Björn Ólaísson I. eink. 105 stig
2. Kristjún Jónssun I. 100
3. Tómas Helgason 1. 98
4. Hnlldór Torfason II. .74