Heimskringla - 23.08.1888, Blaðsíða 2

Ax
loelaadlc Ncvrspapcr.
Publishko
e»m/ Tbursday, at
Th* Hkimskrinoi.a Norsf. PtiBi.isniso
ÍIOTJSK
AT
46 Lombard St.......Winnipeg, Man.
Fkimann B. Anderson & Co.
PbINTKRS & PUBI.ISHF.RS.
Subscription (postage prepaid)
One year.......................f2,00
8 months....................... 1,25
3 months........................ 75
Payable in advance.
Sample copies mitiled fre* to any
address, on application.
Kemur át (að forfallalausu)á hverj-
um flmmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St.........VVinnipeg, Man.
BlaSið kostar: einn árgangur $2,00;
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mánuhi
75 cents. Borglst fyrirfram.
SAMEINING.
IIT.
(NiBurlag).
llvemú/ ffetum vjer pú bezt
rjflt sameininff?
Með f>vi að íitrýma því sem
henni er helzt til fyrirstöðu, en efla
f>að sem hana styrkir, með f>ví að
útrýma myrkri vanþekkingarinnar,
og kulda sjergirninnar, en glæða
ljós f>ekkingarinnar og hita góð-
vildarinnar í f>eirra stað, getum vjer
bezt eflt sameining. Vjer f>urfuni
að auka f>ekking vora og æfing
í f>ví góða, f>ar til vjer sjáuin
göfugri stefnu, finnum löngun til
að vinna gagn og höfum f>rek til að
framkvæma; f>ar til hugsunin verður
ljós, tilfinningiu heit eg viljinn ó-
buganlegur. A aðra hönd f>urfum
vjer verkhyggni, lærdóm og vizku,
ogá hina, verklægni siðgæði og góð-
vild. Þekking getum vjer fundið
í kunnáttu vinnunnar, fróðleik skól-
anna og lærdómum reynslunnar; og
æfing getum vjer fundiö ( hverju
starfi sem er, í daglegri framgengni
°g fjelagsskaji. Ef vjer leitum
þekkingarinnar finnum vjer hana,
og ef vjer leitum ágætisins finnum
vjer f>að. E>ekkingin er iReðvitund
náttúrunnar um sjálfa sig, og vor
f>ekking er að eius ímynd æðri
vizku.
Ef vjer reynum að læra af
náttfirunni opnar hún fyrir oss hlið
pekkingarinnar og Jeiðir oss við
hönd svo að vjer sjáum merking og
lærdóin í hverju sem er. Fjöll og
dalir, ár og vötn, lopt og lögur,
himin og jörð verða kennarar vorir;
jafnvel hið minnsta saiulkoru ekki
síður en hin rnikla jörð, arið í sólar-
geislanum ekki siður en stjörnum-
ar á vetrarbrautinni færa oss lær-
dóm. Náttúran lofar oss að lesa
bók vizkunnar, hún lætur oss skoða
hin ytri einkenni hlutanna eða efn-
isine og rannsaka pess innra eJSli eða
öfl. Jörðin opnar steinspjöld sín og
lætiir pss lesa sögu ummyndunar-
innar, lesa lögmál pað er lífgaði
jurtir og skynjandi dýr. Himininn
lyptir fortjaldi sínu og lætur oss
skoða sigurverk tfmans sett giin-
steinum sólkerfanua, og lesa lífsins
bók, ritaða geislum ljóssins. Nátt
úran sýnis oss S skuggsjá sinni einn-
ig hinu andlega heim eða hina innri
hlið tilverunnar; lætur oss sjá verk-
andi öfl hins lifanda og skynjanda
kraptar; lætur oss sjá geislabrot sál-
arinnar, sem er ímynd náttúruand-
ans, lætur oss tínna ylgeisla
tilfinninganna og sjá Ijós skynsem-
innar; sjá hversu andi yor leitar æ
lengra og lengra, skín æ fegurri og
fegurri eptir |>ví sem hauu ineðtek-
ur meir af geislum alheims-sálar-
innar.
N'áttúrau sjálf er keunari
vor og reynslan er tiisögn hennar;
en lærdómsvegirnir eru margir og
ætín er stutt, en listin er Jöug. Oss
er pví ekki inögulegt að reyna allt
ajálfir nje einhlýtt að reiða oss á
vorar eigin rannsakanir einar; heldur
hljótum vjer að læra nokkuð af
reynslu annara og styðjaet eionig
við peirra ranasóknir og skoðanir.
Og með pví að safna pannig að oss
pekking og reglum annara og saui-
eina pær vorum eigin, og hugsun
peirra vorri hugsun, fáum vjer nýja
krafta til að framleiða nýjar skoðan
ir og stSga feti framar á braut pekk
ingarinnar.
Til pess nú að pjóð vor geti
tekið verulegum framförum útheimt
ist að vjer ekki að eins lærum pað sem
læra má af vorri eigin reynslu, held-
ur einnig af reynslu annara
pjóða; að vjer netnum af peirn
kunnáttu, í iðn og íprótt, og fróð-
leik í lærdómsgreinum; kynnum
oss fjelagsskipun peirra, siði, trúar-
brögð og hugsunarhátt, og tökum
oss svo af pessu pað sem gagnlegt
er, en osS vantar, sameinum pað við
vora menning, og látum pað svo
framleiða fullkomnari skoðanir og
betri iífsreglur. Og í pessu verður
sameiginleg velferð að vera vort
aðal-augnamið.
I>að er að vísu ómögulegt að.
ekki komi upp mismunandi skoðan-
anir eptir pvf, sem kringumstæður
vorar, upplag og pekking eru mis-
munandi, og að pessar skoðanir
stríði stundum hvor á móti annari.
En eptir pvf sem pekkingin er meiri
og almennari, eptir pví sem velvild-
in og mannúðin vex, eptir pví
verður oss færra til. ágreinings og
sundurpykkis. E>egar vjer höfum
lært að meta gagn hlutanna finnum
vjer eitthvað gott í öllu, og oss
hættir síður við að fella hardan
dóm á pá sein hafa öðruvisi skoðanir
en vjer. £>egar menn einlægleg leita
pekkiugar og rjettvísi, pá parf síð-
ur að óttast að skoðana mismunur
verði verkefni rangsleitninnar eða
vopn hatursins, heldur verður skyn-
semin dómari og velvildin málsflytj-
andi. Ekki er heldur eins hætt við
að menn fylgi pá einni eða annari
skoðun að eins vegna pess, að ein-
hver annar hefur gjört eða gjörir
pað, heldur verður sannleikurinn
og rjettlætið lengd og hreidd ágæt-
isins og hið góða verður manna
sameiginlegt takmark.
En pegar menn hafa hið sama
takmark verða léiðir peirra ekki
lengur gagnstæðar, heldur sainhliða,
peir vinna ekki lengur hvor á móti
öðrum, heldur hvor með öðrum;
vinna ekki að pví að ónýta hvor
annars verk eða eyðileggja hvor
annan, heldur að hjálpa hvor öðr-
um áfram og styðja hvor annars
starf; andstæðingarnir verða fjelag-
ar, óvinirnir vinir. Menn leitast
pá ekki við að niðurbrjóta trúar-
brögð eða vísindalegar skoðanir, til
pess að upphefja aðrar jafn ófull-
komnar kenningar í peirrastað, ekki
heldur að umturna fjelagsskap
án tillits til rjettvísi, eða vinnu-
brögðum án tillits til gagnsmuna;
heldtir leitast menri við að efla vís-
indin og npphefja trúarhrögðin með
pví að byggja á pann sannleik, er
pau sjálf geyma. Framför í vísind
um, trúarbrögðum. fj<*Iagsskipun og
viunuhrögðuin er með pví eina móti
möguleg, að vjer köstuni að eins
pvf ónvta og illa, en viðliöldum
pví gagnlega og góða: höfmiin pví
sem <>satt er og rangt, en eflum pað
sein rjett er og satt. l'annig verð-
ur starf vort ekki tóiu sundruiig,
heldttrsam viiiiia.
En samvinna eða innbyrðis viðskifti
er skilyrði fyrir framför og velmeg
uii pjóðfjelagsins. Eins og idóð-
rásin endurnýjar efni Iikainans og
krafta, eins endurnj'jar samvinnan
krafta pjóðfjelagsins. Samvinnan
ketntir pvf og til leiðar, að vjer
skiptum með oss verkum og gegn-
um liver peim starfa er oss bezt hent
ar eptir upjdagi og kringunistæðum.
Eins og hver Ifkainsögn hefur sitt
verk að vinna, eins hefur liver eiu-
stakur sitt starf; og eins og lík-
amsagnimar skiptast f flokka (svo
sein blóð, vöðva, hein og taugar),
er hafa hver sitt starf að víiiiih,
pannig. að suiuar næra Ifkaiiiaiin
aðrar hreyfa og enn aðrar skynja
og hlýða boði og banni kraftar pess
sem í oss býr; eius viiina flokkar
pjóðfjelagsins að uppbyggingu pess,
frauikvæmd og stjórn og eptir pjóö
arinnar vilja. Og eins og tauga-
kerfið skiftist i fljettur og pær í
taugastrengi, er aftur skiftast f aðra
siuærri, eins skiftist hver flokkur í
deildir og pær aptur í greinar og
pær í aðrar smærri. En allar pess-
ar greinar eru hver annarí háðar,
og eins purfa flokkarnir hvor ann-
ars aðstoðarog samvinnu.
Þessi samvinna útheimtir aptur
að hver grein og flokkur hafi inn-
hvrðis samband eða fjelag. Og pví
purfa flokkamir að hafa sameigin-
legar stofnauir og eina aðalstjórn.
i>etta er nú ■ reyndar fyrirkomulag
hverrar pjóðar, hver stjett hefur sín
ar stofnanir og fjelög og svo hafa
allar eina yfirstjórn, og eptir pvf sem
f jelagsskipun pessi fullkomnari ept-
ir pvf getur pjóðin afkastað meiru.
Og eins og hver grein verður að
ráða sínum tnálum eins verður pjóð
in að hafa fullkomið sjálfsforræði.
£>etta liafa nú íslendingar enn pá
ekki fengið. Á Fróni hafa peir
ekki fengið fullkomin pjóðrjettindi
eg hjer f Ameríku hafa peir enga
mynd af sjálfsstjórn. En án sjálfs-
stjórnar er pjóðin eins og höfuð-
laus her. Þetta parf samt ekki nauð
synlega svo að vera alt af. Það er
mögulegt fyrir íslendinga á Fróni,
að fá sjálfsstjórn áður langt um líð-
ur, og paS er mögulegt fyrir íslend-
inga hjer í Vesturheimi að hafa pað
sem næst gengur sjálfsstjórn nefnil
innbyffiÍH fjelaffsxkap.
£>etta útheimtir að vjer vinnum
að sama takmaaki, að vjer hyggj-
um á peim grundvelli, sem allir
geta staðið á og gefur öllum fullt
frelsi til að vinna sem mest gagn,
nefnil., nytsemd og jafnrjetti, og
að stefna vor sje verkleg og andleg
pjóðarframför. Samvinna í pessu
er möguleg með pví að íslendingar
hjer vestan hafs myndi eitt
allsherjarfjelag, eða handafjelag
til að annast pau mál, er peim ein-
um viðkoma.
Fyrirkomulagið gæti verið
eptir pví sem tíðkast meðal
hjerlendra fjelaga, par sem hver
fjelagsdeild hefur forráð i sfnum
eigin málum, en eryfirstjórn fjelags
ins undirgefin í peim málum, er
snerta fjelagið í heild sinni. Að
öðrum kosti gætu fjelög pau sem
nú eru til gengið f samband, svo
að hvert peirra hefði sfn lög, en
eina stjórnarskrá og fulltrúastjórn,
er mætti árlega og rjeði almennum
málum.
Þannig getum vjer eflt sam-
vinnu, ekki að eins Iijer vestra held-
ur við landsmenn vora á Fróni og
lagt grundvöllinn til sameiningar,
og með pví undirhúið að hinn ís-
lenzki pjóðflokkur sem innan 7ö ára
mun verða helmingi stærri en nú,
eða um 160,000, verði pá fær um
að ganga í frjálsara og stærra sam-
band við frændpjóðir sínar, ekki
sem undirgefin og óvirt pjóð, held-
ur heiðruð og frjáls.
Sarnvinna Utheiintir alrnennan
fjetagsskap. Og með pof að yjöra
hflS gagnlega «ð grvndve/li vornm,
/>íð gótSa oð vorv takmarki,
andlega og verklega framför að
stefnv, vorri, getum vjer ejf-t velfefð
pjóQarinnar og eameming.
BÓNDI EIí BÚSTÓLPl, BÚ
ER LANDSTÓLPI.
Eftirfjlgjandi er ritað að eins til að
benda ú málefni, sein er mikilsvarðandi
en sem allt of lítið er nm ritað. nefnil.
búnaðinn.
Enginn atvinnuvegur er til. sem gef-
ur tieirum atvinuu enn pessi, og engin
stjett sein hefur meiri álirif á velmegun
pjóðfjelttgainH enn bændastjettin.
Stuudum, pegar atvinnuregiriiir ern
bornir samau, er búnaðurinu litils virtur
og bændastjettinni skipað á liinn óæðra
tiekk. Mismunur skoðaua maniia i pessu
efni kemur oftast »f pví, að peir gjöru
o' mikið úr einu, en of lítið úr öðru.
(íætsi afvionuveganna metiim vjer oft
eftlr peirra peningalegu arðaemi, eu tök-
uni ekkerttillit fil áh)rif» Tpiautiuar á oss
og heilsu fora. 8ö()|lileifiis, pegar nm
stjettir er að dæma, pá inetum vje'r pær
oft eftir mit! peirr* og fölilnin elnum.
eða pá einhverjum sjerstökum yflrbtiríí-
um, en tökum ekki kosti peirra og ó-
kosti alla til greiua.
ÞaN er að vísu satt, að tiúnaSurinn
gefur ‘ekki hverjuin einstökum í fijótu
bragði jafninikinu arð og sumir aðrir at-
vinuuvegir gjöra t. d. peningaverzlun.
Ekki heldur ætir hann oss að sumu leyti
jafnvel og sumir aðrir. Hann æfir ekki
höndina jafnvel og t. d. siníðar, nje aug-
að jafnvel og uppdráttarliatiu.
SömuleiðÍH stendur bændastjettiu
sumum öðrum stjettum á baki i kunn-
áttu einstakra fræðigreina og lista. Bónd
inn er ekki eins vel að sjer t. d. í afl-
fræði eins og v-jelasmiðurinu, nje í auS-
fræði eins og kaupinaðnrinti, pví starf
hans útheimtir pað ekki. íliusvegiir
hefur bóndinn rneir og minna af pekk-
ing peirri er hann parfnast til að fram-
leiða jarðargróða og færa hann sjer í
nyt. Þannig er pað, að pó bændur standi
ekki á jafnháu stigi i sjerstökum fræði-
greinum eins og suinar aðrar stjettir, pá
er pekking peirra að inörgu leyti fjöl-
breyttari. Búnaðurinn verður að met-
ast í samanburði við aðrar atvinmtgrein-
ar eftir gagni pví er liann gjörir.
Kramför í pessari atvinnugrein hefur
fylgt öðrum framföriun pjóSanna, trá
pví ciufalda til hins margbrotna. Því
fáfróðari sem menn eru pví einfaldari
eru atvinnuvegir peirra. Eu smámsam-
an liafa menn iært að vinna sjer verkin
ljettara, nð búa sjer betur í hendur,
smiða sjer betri verkfæri, finna upp
vjelar er gjöra erfiðustu verkin fyrir pá;
lært að yrkja jörfiina og láta hana fram-
leifSa pað er peir parfnast. í stað pes9
að veiða villidýr sjer tii matar hafa inenn
lært að temja dýrin og stunda kvikfjár-
rækt. í stað pess að lifa á villi ávöxtum
hafa inenn lært að rækta jurtirnar og
stunda jarSyrkju. Og pessi pekkiug fer
sívaxandi.
Búnaðuriuu skiftist í tvær a'Sal-grein
ur, sjómennsku og landlmnað; og iand-
búnaðurinn skiftUt aftur í kvikfjárrækt
og jarðyrkju. Enn fremur skiftist bver
pessara atvinnugreina i ýmsar smærri
greinar, sjómennska t. d. í fiskiveitsi,
hvalveiði, síldarveiði o. s. frv., kvikfjár-
ræktin i sauðfjárrækt, nautgriparækt,
hesta og svína rækt <>. s. frv., og JarBvrkj
iin í kornyrkju, aldinarækt, trjárækt og
svo fratnvegis.
Sjerliver pessara atvinnuvega útheimtir
sjerstaka kunnáttu. Þannig útheimtir
sjómennskan nokkra pekking á haf-
strauinum, vindum, fisktegundHm,
slglingafrætSi o. ti., kvikfjárræktin pekk-
ing á kvnferði dýra og uppeldi (virra,,
fóðurtegundum, liirðing og inéðferts á
skepnuin ytir höfuð; og jarðyrkjan út-
lieimtar að vjer bernn. nokkurt skyn-
bragð á jarðtegundir, steintegundir,
jurtategundir, og liversu bezt má fœra
sjer pær í nyt.
Araugur ertíðis vors fer auðvitað
mikið eftir álirifnm náttúrunnar, lofts-
lngi, iandslagi, árferði o. s. frv. t>ann
ig Iramleiðir eitt land pað sem annað
gjörir ekki og eitt ír gefur tneiri upp-
skeru enn annað. En mikið fer samt
eftir vinnii vorri, kunnáttu og viunu-
brögðum. Til pess að geta látið jörð-
iua framleiða auðlegð sina, verflum vjer
að kuiniH að fara me.ð liana, til pess a‘8
vera herrar náttúrunnar verðuni vjer að
pekkja efni henuar og iif og kuuna að
stjörna peini. Búnnðuriun útheimtir pví,
að vjer berum dáliti'5 skynbragð á jarð-
tegundir, jurtir og dýr, eiunig á efua-
fræði og aflfræði og á uáttúrufræðin yúr
höfuö.
Það er ómógulegt aS sýna Ijóslega i
stuttri ritgjörð ssmband pessara atvinnu
vega og liiuna ýmsu fræðigreina sin á
meðal. Atvinnuvegirnir hafa liver mn
sig lagt sinn skerf til pekkingai'innar og
pessi sjerstaka pekking liverrar stjettar
liefur sináinsaman proskast vaxið.
par til húu liefur orðið »ð sjerstakri
frieöigrein, að lifandi gréin á trje pekk-
ingnrinnar. Og pessar greinar bera á-
vöxt, og af peim spretta »8r.ir fegurri
og meiri, er \ ernda hinar lægri greiuar
í skjóli sínu. Hinir efnföldu atvinuu-
▼egir hafa gefið mönniim uokkra pekk-
ing. Þessari pekking hal’a nieun safn-
ttð saniaii í eina heild, er peir kalla íróð
leik eða vi«indi. Þessum IrOðleik haftt
peir aptur' skipað uiSur í ýmstt pættl eKa
greinar. Sjerhver pessiu-a iræöigveina
verötir nú verk.svið nýn» siaj-f.sJranDtt,
fróðleiks-leitara; og með timanum
proskast hún og ber ávöxt, og af henni
sprelta nýjar og fegri greiuar, greinar
vísindanna og spekinnar, er á ránum
tíma sjálfar beraávöxt og fraiuleiða nýa
starfsmenn og nýja framför.
Sjerhver atvinnugrein stendur í sam
baudi við hinar ýmsu fræðigreinar og
vísindi. Þannig styðst, sjómennskan við
veBurfæði, fiskifræKi, siglingafræBi o. s.
frv. En veðnrfræðin leiðir til lofttræði
og hún til eðlisfræði; fiskifræðin leiðir
til dýrafræði og hún til líffræfli, og sigl
ingafræðin til stjörnufrœði, tölvfsi o. s.
frv. Á líkan hátt stendur kvikfjárrækt
iu í sumbandi við dýrafræði og jurta
fræöi, er hvortveggja leiKa til liffræði.
Sömuleiðis styðst jarðyi'kjan við veöur
fræði, jurtafræði og steinafræði, og par
við jarðfræði, liffræöi, el'nafræði og eöl
isfræði. Og hver pessara leiðir til hærri
vísinda.
Það er og fljótsjeð að atvinnuvegir
pessir hufa einnig innbyrðis sumband,
og styðjast hver við annan. Kvikfjár
ræktin útheimtir ræktuu fóðurtegund*,
jarðyrkjan áburð kvikjenaðarins m. m.
8já varútvegurinn parínast trjáræktarog
lín eða iillarræktunar, og kvikfjár og
jarðrækt parfnast aptur sjávarins auð
iegðar í 6kiptnm. Þessi sífeldu áhrif at
vinnuveganna, hvors á annan. efla pá og
auka innbyrðislíf peirra.
Um áhrif atvinnuveganna og jafn-
vægi peirra.— Þetta pýðingarmikla atriðí
fjélagsfræíinnar—verður hjer ekki rætt;
heldur að eins bent á fáein atriði, sem
kynnu að vekja eftirtekt á pví, sem helzt
er áliótavant.
Sjdmrútveginn, sem er einn af að
al-atvinnuvegum vorum, stnndum vjer
fsleudingar ekki eins vel og sumar atSr
ar pjóKirl. d. Norðmenn. Á Eróni hafa
aflabrögð og hirSing fiskjar verið meir
og minna í ólagi, síldarveiði fremur lak
lega stunduð og hvalaveiði alls ekki.
Auk pess hafa skip verið fremur illa út
búin og veiðarfæriu ljeleg; sigliugafræöi
er enn als ekki kennd á æðri skólum
landsins, ogfiskafræKi ogfiskklak pekkja
menn varla.
Hjer í Aineríku er tískveiði ekki
aðalatvinnuvegur mauna, pó all-arðsam
ur »je. Flestir tslendingar, sem hingað
eru koinnir, kunna nokkuð til peirra afla
bragða er tíðkast lijer við strendur ár
og vötn. Eigi að síður. getum vjer lært
margt af hjerlendum pjóöum bæði hvað
snertir afiabrögK og liirðiug á fiski, út
búnað skipa, veiðarfæra, fiskarækt o. fl.
Kvikffdrrcektin, aeni er annur atSal-
atvinnuvegur íslendinga, er að sínu leyti
lítið betur stunduð. íslendingar pekkj*
enn pá freiuur lítið á kynferði alidýra og
uppeldi peiira, fóðurtegundir, birðing á
gripum og notknn. Það er ekki ástæðu-
laust. að kvikfje á íslanili er fremur rýrt
og skepnuhöld ill, að nautgripir eru
smávaxnir og kýr injólkurlitlar, sauðfje
magurt og nllin gróf og lítil, hestar litlir
og ljelegir til pungrar vinuu. Ekki kemur
petta heidur einungis af óáran eKa af pvi
að íslnnd sje svo miklu verra enn önuur
lönd, heldur fremur af pví að fjárkynið
er farið að úreldast og ineðferðin liefur
verið óuáttúrleg og ill. ÞatS eru fáar at-
viunugreinar, sem íslendingum er ráeir
áríðaudi en kvikfjárræktin. fátt seui
gjörir penn meira tjón en ofangreind
vanliöld, og fátt sem peir gtetu auðveld
ar hrundið í lag.
Hjer lAmeríku er kvikfjárræktin að
vísu allvel stunduð, pó að likiuduin ekki
eins vel og í sumum löndum Norðurálf
unnar t. d. Bretlandi. íslendingar, sem
fiingað eru konmir hata margir tekið
Qokkiuni framförum í pessari grein,
enda liafa peir dæmi annara stöðugt sjer
til hliðsjónM'. Þeir haf» flestir lært, atS
pvi betur seni með skepnuna er farið,
pvi meira gagn géfur hún af sjer, að kyu
ferði gjörir mikið, en ui>i>eldi og meö
ferS , uieira, að , kjarngolt fóður, heil
næmt og teiupra ð loft, hreinleg fjárhús
og góð hirðing eru uauðsynleg til pess
skepuur prífist. En margt purfa menn
enn páað læra um ineðferð á kvikfjen
a'Si og not hans.
J«rtiraktin, seni er aðai-atviimuveg
urinn í flestuin tempruKum löudum, er
fslendingum eim pá lítið kuim.
Heiina á Eróui er Jarðrækt ekki
stundup að ueintt ráði. • Heyræktun er
mjög svo líti), laugt miniii eon mætti,
pvf svo telsf t-il. á iiliu íitlandi sjeu *ts