Heimskringla - 06.09.1888, Blaðsíða 2

„Heiœslriiiila,"
An
Icelandic Newspaper.
PUBLISHED
eveiy Tnurmlay, at
The Hf.imserinola Norse Publishino
House
AT
95 Lombard St.......Winnipeg, >Ian.
Frimann B. Anðerson & Co.
Printers a Pubi.ishers.
Sobscription (postage prepaid)
Oi»e year.........................f2;00
4 months.......................... 1,25
3 months............................ 75
Payable in advance.
Sampie copies mailed eree to any
Sddress, on application.
Kemur út (a8 forfallalansu)S hverj-
um flmmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
85 Lombard St.........Winnipeg, Man.
BlaðilS kostar: einn árgangur $2,00;
fcálfnr árgangur $1.25; og um 3 mánutii
75 cents. Borgist fyrirfram.
iim? Þa? hófnr bcrrift viÖ, að'þóg-11'atríði <1g einnig vilja ríÖa b(it á ‘iö 1 snmum sveitum i íslnndi úr
A T H U G A.
I’eir kaupendnr „Heims-
ltrinSl n”, sem ennþá ekki hafaborgað
pennan árgang blaflsins eða hinn fyrra,
•ru lijer með vinsamlega beðnir afS
grei ða andvirðl pess, eða gjöra
Ohs vlðunanlega grein fyrir því, fyrir
Idk pessa mána ðár.
BB1ÐU.JETTING. í síðasta tf.lublaði
,jHkr." 2. bl., 4. dlk., 4. m.gr., 8. 1., les:
(fpdarjdxe. Sama dlk., 8. m.gr., les: Mise,
og í 0. m.gr., 1. L, les: Bnncns. A 3. bls.,
lí dlk., 3. 1., sitSir, les: leið; 2. dlk., 7.
m.gr., 3. 1., les: aUxttórrutnna.
FUNDUR AMERÍKU
eða
leifsmXlið.
I>etta hafa {>á Ameríkumenn
gjört til að efla heiður Norður-landa
]>jóða.
En hvaðlmfa f>ær sjftlfar gjört? Hafa
iDÓðurfíjöðirnar eða niðjar peirra
hjer gjört nokkuð verulegt til að
vernda rjett ainn og heiður? Hafa
þeir, sem áttu að gjöra mest, ekki
gjört minnst? Hafa f>eir reist minnis-
varða Laifi Eiríkssyni til heiðurs?
Nei. Hafa f>eir gefið út ritlinga
og bækur til að sanna mál f>etta og
vernda rjett sinn? Nei. Hafa f>eir
layndað fjelög f>vl til styrktar eða
lagt fram peninga eða sameinaða
viunu? Nei.
Að vísu hafa sum Skandinava-
blöðin hreyft málhru, helzt að eins
sem frjettum, pó hafa komið ein-
stöku ágætar ritgjörðir, er hafa
hvatt til áhuga, samtaka og starfa
að f>ví leyti, er snertir mál f>etta,
snertir heiður og gagn Norðurþjóð-
anna.
Einnig eru tnörg hinna skandi-
navisku fjelaga bæði í Boston, Wor
chester, Chicago, Minneapolis o. s.
frv. inálinu lilynt, og til er f je-
lag í Chicago, er kallast uXe>I' Ei-
rik'nonx Lodgt". En fjelög f>essi
hvíla sig með köflum eins og lum
öunur fjelög sem vjer pekkjum.
Samt hafa Svíar, Norðmenn og
Danir stutt málið d&lftið, Svíar
þó einria be/t. En engin samtök
bafa peir enn i>6: en án f>eirra verð-
ur litið ágengt.
Eða hvað hafa ísltrul-
inr/rn- sjálfir gjf>rt i pessn ináli?
Hafa peir stutt f>»ð‘' t>að er vist
teljandi! I>að hefur verið gefiö í
skvn. aö parflaust sje að vinna að
því að f.eifur sje viðurkeiindur op-
inberlega, f>ví fiestir viti f>að, og
ailir sem nokkurs eru verðir. Að
pað gjöri hvorki til nje frá, hvort
fond.tr Yínlands sje viðurkenndur
eða ekki; að það sje ómöguiegt að
fá opinbera viðurkenning meðal
Ameríkumanna o. s. frv.
En er f>etta svo? Er pað 6-
parft að reyna að (itl>reiða sannleik-
ann, meðan meiri hluti viðurkennir
hann ekki og um leíð gjörir öðrum
rangt; er pað óparft að vernda rjett
pjóðitr sinnar og efia sóma hennar;
«r paö ómiignlegt að fá meim til að
viðurkemn* pað, sem satt er og rjett?
Kða pví eru íslendiugHr svo
dofnir fyrir þessu máli, sem snertir
pi alia. pví sitja peir aðgjörðalaus-
ir nieðan pjóðin er rænd sóma sín-
ar að eiriis díilitlúiii flokki þjóðarinn
ar hefur þótt sjer vera misbdðið,
a£]>ví einhver iandítmaður peirra
fór ekki um ■ pá nógu kurteisum
■ crrðtrra, og -pegar svo eirrhver hefnr
svarað ennpá ósvffnar, pá
hafa peirorðið himinglaðir og
jafnvel viijað greiða stórfje fyrir!
Þegar nft svo stendur á að
vorir eigin landsmenn álasa oss.
inissum vjer að éins álit nokkurs
hluta þjóðar vorrar, eða í mestalagi
álit flestra landsmanna vorra, en
als ekki útlendra. I>etta sem ergir
oss pá svo mjög og oss pykir
svo mikiis umvert er í raun og
veru mestu smáinunir og rýrir als
ekki álit þjóðarinnar meðal erlendra.
Þessháttar deilureru eins og stráka
stælur, og sverta mest pá sem
skömmunum spúa, en gjörir al-
menningi og þjóðinni í heild sinni
lítið til. Af pessháttar reiðast menn
ákafiega. ’En pótt pjóðin í heild
sinni sje svift rjetti sínum og óvirt
og þótt sjerhver af oss sje svift-
ur rjetti sínum og óvirtur og pað af
útlendingum pá erum vjer afskifta-
lausri. Þega pjóðin er rænd þeim
heiðri sem henni ber, saga hennar
fyrirlitin, bókmenntirnar að vettugu
virtar, forfeður vorir hæddir og vjer
sjálfir svivirtir og pjóðin niður-
lægð; pegar útlendir ganga á oss
sem pýum eða þrælum pá hreifa
sig engir nje opna mælska
munna sína, heldur sitjamenn pá ró-
legir og glotta við smáninni. Það
er eins og menn viti ekki að
skömin pjóðarinnar er skömm og
skaði einstaklingsins, en heiður
pjóðarinnar er heiður og heill hvers
einstaks. Annars mjndu menn
vinna sameinaðir í málum er snerta
sóma pjóðarinnar.
£>að er ekki svo að skilja að vjer á-
lítum að íslendingar ættu að gjöra
petta mál að aðalstarfi sínu.
—-margs annan parf að gæta—,
en vjer aettum aö meta það
nógu mikíð til að vinna að pví—aö fá
rjett pjóðarinnar viðurkenndan, pví
með pví ávinnum vjer öllum gagn,
en höllum einkis rjetti.
Þetta er líka mögulegt. Það
er mögulegt með pví aö vjer vökn-
um til meðvitundar um heiður vorn
og gagn og vinnumsem einnmaður;
með pví að vjer fram- Setjum sann-
anir pær, sem í sögunum finnast
um fund Vínlands, og sýnum iive
mikilsverðar norrænar liókmenntir,
og hve áreiðanlegar sögurnar eru,
sýnum tildrögin til hins sfðari fund-
ar, og bendum á rústir og menjar
frá vikingaöldinni; og enginn með
almennri skynsemi mun pá neita
fundi V"ínlands.
Og með pví að vinna ineð
frændpjóðum vorum og ameríkönsk
um vinum höfum vjer sterkt fje-
lag: meS pví að vinna með
þeim, vinna með Sviuui, Norðmönn-
um og Dönum seni víkingar og fóst
bræður í öllum fjelagsskap, með f>vi
að binda tryggð og trú á verk vor,
getu vjer haft sterkt sam-
band, með pvi að vinna aðútbreiðslu
norrænna bókmennta; getum vjer
fram fylgt pjóðrjettindum vor-
um. c>g fengið pað opinberlega og
almennt viðurkennt. c/ð Leifur h'.i-
Hksson og peir fxltndingar og
Nortnnenny er um mma leyti fwndu
og körmubu Víniand, xjeu hinir
fgrxtu Evr&pumenn, er vjer vitum
fyrir vÍ8t haji fundið lou.r/ petta, er
rjer nú kö/lum Arneriku.
Með pvl að efla heiður pjóðar-
innar. eflum vjer velmegun hennar.
Vilja pá fslendingar vinna að
pessu máli ? Ef svo er. þú er kom-
inn tfmi til að starfa.
17er attum pcí < xutnhandi v»ð
a&rur Norburlaudupjv&ir «ð myndu
fje.lag og framfylgju má/i pvi, er
Mixx Brotrnhtf’ar lagt fyrir /landa
rikjuxtjárn, par tit rjettur ror er
viburkenndur.
HALLÆRIW A ÍSLANDI.
pví, ef möguiegt væri.
ÞaÖ erfiú ttteir enn heilt ár sfÖ-
an vakið var m&W á ’því hjer véstra,
hvernig hægast væri a'Ö Irðsinna i>ág
stödduin íslendingmn á Fróni. I>aö
komst jafnvel svo langt áö kosin var
nefnd hjér í Winnipeg til að starfa í
málinu. En svo var búið með pað.
Nefndin befur ekkert sjáanlegt
fra'mkv’æmt enn þ&, ekki jafnvel
sagt af sjer s'tarfa sfnum, og málið
hefur faHrð ntður að mestu.
t>að sjest ekki að menn hafi
gjört sjer ljósa grein fyrir pví,
hvort hallæri sje á íslandi eða ekki,
pví gagnstæðar skoðanir hafa kom-
ið fram og hvorug hefur verið full-
komlega sönnuð og almennt viður
kend. Ekki heldur hafa peir, er
segja, að hallæri sje i landinu
gjört nákvæina grein fy-rir orsökum
peim, er af sjer leiöa slík hágindi
eða hallæri, nje heldur reynt að
sýna, hvernig be/.t mætti afs/ýra
þeim eða viðgjöra. Blöð vor og
bækur snerta pau mál nær pví hvað
minnst, er lúta að velmegun almenn
ings hvað m«st, nefnil. að efla at-
vinnuvegina og fjárhaginn og út-
breiðslu gagnfræðislegrar pekkingar.
Menn rita og ræða fremur til
að xkemtu enn til að /Wcðí/, fremur
um smámuni, er að eins snerta fáa
enn um almenn áhugamál. Og petta
getur gengið svo langt, að smekk-
urinn spillist gjörsamlega, að menn
lesi lítið annað og hugsi lítið um
annað skrítlur, skrípasögur og pess-
háttar hjegóma, en hafi hvorki hugs-
un á pví nje tilfinning fýrir pví
sem er gagnlegt og gott. Og petta
stefnuleysi og alvöruleysi leiðir af
sjer dofinskap og aðgjörðaleysi í vor
um helztu velferðarmálum.
Dað er ef til vill þess vegna að
ekki hefur verið meiri gaumur gef-
inn að pessu stórvæga atriði—hall-
ærismálinu. Menn hafa kanske ekki
sjeð mikla skemtun í að stríða fyrir
þvl eða fundiö það neitt leikfang.
Eða hafa menn enn þá ekki sjeð
hvaða pýðing pað hefur, pegar heill
pjóðflokkur, þeirraeigin landsmenn,
er á vonarvöl. Eða vita menn
ekki skyldu sína í því efni. Eða
hvers vegna eru inenn svo daufir
og aðgjörðalausir í pessu máli, er
snertir pjóðina í heild sinni? Menn
hafa verið hálfvolgir fyrir pví og
eru það enn.
Eigi að síður sýnir meðfylgj-
andi frjettagrein, að til eru menn
hjer vestra, sein enn hafa vilja á að
hjálpa landsmönnum sínum og prek
til að starfa; og í pví trausti að
margir fleiri mundu vinna í sömu
átt, ef peir hugsuðu alvarlega um
málið og sæu sjer nokkurn veg, pá
viljum v jer hjer ineð leiða athygli
manna að pví og íhuga:
1. Að hvað iniklu leyti hallæri
er á íslandi.
2. Hverjar eru hel/.tu orsakir til
abnennra báginda og harðinda.
3. Hvernig be/t má úr þeim
bágindum bæta.
Með orðinu, hallæri, méinum
vjer ekki að eins erfiðar kjingum-
stæður manna á meðal, eða almenna
fátækt, heldur fæðisskort og bág-
Að petta sje nú ástandið á bs-
landi almennt er óhægt að segja,
en að víða sje mjög bágt hefur
verið alinennt viðurkent. Ekki held-
ur getuin v jer sjeð með vissu, hve
mikil harðindin eru í hverjuin sjer-
stökuin landshluta. Kn að bágir.d-
in sjeu víða mikil. svo mikil. að
heita megi harðindi, má af mörgu
ráða. Hel/.tu sannanimár fyrir pvi
eru:
1. Yitnisburður almennings á ís-
landi, par sem ýmsar sveitir hafa
beðið sjer stvrks til að afstýra
hungri eða jafnvel fellir.
2. Yitnisbiirðnr sumra
íslandi og rita, er gefa í
mikil bágindi eigi sjer stað
hungri.
Hinsvegar mótmæla aðrir pví
að bágindin sjeu alment eins inikil
Og orð sje ágjört, beði af vestur-
förum og þeim sem eptir búa.
Déssir tnehn halda pví fram að
b&gindm sjeu að eins í fáeinum
sveitum, en hvergi svo að mikinn
opinberan styrk þurfi eða hjáfp er
lendra. Dessarar skoðunar virðist
alping vera.
Hvor pessara skoðana er nú
rjett eða að hve miklu leyti er örð
ugt að sjá, par sem ekki er
nógu nákvæmar skýrslur að fá
yfir fj&rhag manna. Hvað
satt er í skoðunum pessum, eða
hvernig ástandið er getum vjer pvi
ekki sagt nema eptir líkindum. Og
til pess varðum vjer að skoða, ekki
einungis vitnisburð hvortveggja,
heldur einnig kringumstæðurnar.
Hvortveggja ber saman um það,
að bágindi sjeu til, en ekki hve
mikil eða hættuleg pau sjeu. Þess
ber og að gæta að náttúrlegt er pó
að þeir sem af landi fara líti öðr-
um augum á ástandið en hinir, sein
kyrrir búa, og að hvorttveggja iiafi
ólíkar skoðanir um framtíðina. Hjer
verður pví að þræða meðalveg.
Enn fremur benda kring-
umstæðurnar til pess að ástand
ið hljóti að vera mjög bágt, þar er
grasbrestur hefur verið um fyrirfar-
andi sumur, ís legið fyrir landi
lengi fram eptir sumri, ogtíðin ver-
ið hin vesta einkum um Norðurland.
Og pegar vjer þ& tökum það til
greina. að fje hefur fækkað mjOg á
pessutn árum, að það sem eptir lifir
er gagnslítið, að tíðin í sumar hefur
ekki gefist vel um vestur- og norð-
urland, og Útlitið er Utlu betra
enn áður, pegar fellir hefur
orðið; pá virðist vera ill-
mögulegt annað enn að álíta að
bágindin sjeu mjög mikil, og að
mikiJ liætta vofi yfir.
En pað er ekki nóg að vjer vit
um um bágindin. Vjer þurfuni
að líta á orxakirnar svo vjer getum
pví betur sjeð hvernig be/t má
fram úr hágindunum ráða.
Hoerjar ent pá helxtu ormk-
irnur ti/ báginda á fxlandi?
Til pess að svara pessu purf-
mn vjer að líta bæði á kringnrnstæð
uriiar eða landið og pjóðina sjálfa.
Að hverju leyti eru þá l>ágindi
Islendinga landinu að kenna?
Það er víst óhætt að segja, að
í samanburði við önnur lönd í tempr
uðu beltuuum, er ísland freniur
hrjóstugt og veðrátta pess óblíð.
t>aö er víst, að íslaml hefur allmikla
kosti,er margur föðurlandsvinur hef-
ur fagurlega framsett. I>að hefur
nokkra itiálma, mikla sj&várauð-
legð og er allvel fallið til kvikfjár
ræktar og verzlunar. Enn fremur
er landið líklegt til að frainleiða
hrausta og harðfenga pjóð. og svip-
mikið, breytilegt landslag til að
vekja göfugan hugsunarhátt. og
fjarlægð pess frá öðrum lönd-
um veitir ró og frið. En huld
ir fjársjóðir eða fegurð og friður
hæta ekki úr pörfum manna, pegar
indi svo inikil að við mannfélli liggi. unl Hfsnauðsynjar og fjármuni er
að ræða.
Kins. og náttúrlegt er, par sem
ísland er fjöllótt eyland og norður
við heiniskautsbaug, pá er vebrátt-
un fremur köld og uinhleypingasöin,
en pó langtum betri enn í öðrum
löndum á sama breiddarstigi. Þann-
ig er meðalárs hiti á íslandi um 3 stig,
C. eða fullt' eins mikill og á suður-
strönd Alaska, 10 stigum ineiri
eiín í mið-Alaska, sem er á sama
breiddarstigi og Tsland, c>g 15 stigum
meiti enn I norður-Alaska. Enn
fremur, er mcíðalhiti íslands nær því
hinn sami og á Nýfundnalandi, sem
er 15 stiguin simnar, og sami sem
Wlaða a mið;Noregs. Meir að segja ineðal
’k vn, að j &rs hiti íslauds er 3 stigurn C. nieiri
eiin Manitoba c>g Norðvesturlands-
sjerhver hugsandi ntaður, hvort j 3. Vituisburður vesturfan. sem j ",8> í vest-norðvestur paðan, þó 10
heldur hjeri landi eða heima á Frðni j liafa llúiðaf landiiiu og hafu rouiinlega
mun sjá, að þetts er inikilsvarðancli' og skriflega vituað að fóll< haii fall-;
> stigum sunnar sje enn ísland.
(Framhald.)
A B C NEMANDANS.
(Framhald).
Kn proski mannkyusins var ekki
ernungis likamlegur, heldur einnig
andlegur. Skynsemin upplýstist,
tilfinningin göfgaðist og viljinn
styrktist. Menn Iærðu að pekkja
lilutina og gjöra greinarmun á áhrif-
um peirra Og kjósa par eptir.
I>eir sáu og fundu líking
og mismun hlutanna og þá, sem
sötnu eiginlegleika höfðu, samein-
uðu peir í flokka, en aðgreindu pá
sem ólíkir voru.
En alveg líkir hlutir
eru jafnir og jafuir hlutir éru
nKeluhleyir hver með öðrum.
En með því að mæla hlutina
hvern með öðrum eða bera pá sam-
an lærum vjer að pekkja aðaleigin-
legleika þeirra, ogmeð pví að i>e»a
saman eiginlegleikana læruinvjerað
skynja hugmyndir peirra, og með
pví að bera saman hugmynd
ir vorar lærum vjer að pekkja
frumhugmyndirnar sjálfar.
Þannig er það, að þegar vjer
berum steina, jurtir og dýr saman,
sjáum vjer að steinarnir eru jurtum
og dýrum ólíkir, en hafa sameigin-
leg einkenni eða eiginlegleika sín &
millum, og pess vegim skipum vjer
peim öllum I einn flokk og aðgrein
um pá frá jurtum ogdýrum; sömu-
leiðis skipurn vjer hvorumtveggja
hinna í flokka eptir eiginlegleikum
peirra. Enn freniur pegar vjer
skoðuni eiginlegleikana sjálfa. t. d.
útlit efni og eðli, finnutn vjer að peir
aðgréinast í flokka eptír aðal-ein-
kennum; og hugmyndirnar um frum -
efni, frumöfl o. s. frv.. vakna. Lok-
sins. pegar vjer befnm saman hug-
myndir Vorar aðgréinum vjer
pær einnig í flokka eptir frumhug-
myndum.
Uin leið og vjer skynjuin hið
ytra eða líkainlega, fátim vjer ljós-
ari pekking á því innra eða and-
lefra; svo «0, þegar vjer béruni sani
an útlit hlutanna, t. d. vöxt peirra,
pá gætum vjer að hversu mikið fer
fyrir peim, með öðrum orðum, vjer
vefðum varir við stærð peifra og
fáum hugmyrid utn rúm; pegar
vjer berum saman hreyfingar hlut-
anna tökiun vjer eptir dvöl peirra
og fánm hugmynd um tima; sömu-
leiðis með því að bera sarnan áhrif
hlutanna tökum vjer eptir krafti
þeirra, og um leið váknar hrigmynd
in um njf.
Á líkan hátt höfuin 'rjer húg-
inynd um Minnleik. af f>ví að béra
saman áreiðanlegleik pékkingarinn
ar og um rjett, af pvi að bera sani -
an áhrif hlutanna á tiltínningarnar
eða gæði peirra.
Eptir pví sem pekkingin óx
eptir pví greindu menn hlutina í
flokka, og {>& flokka aptur í aðra
smærri, menn tóku eptir útlit'i
hlutanna og rannsökuðu efni þeirra
og eðli. og um leið reyndu að
pekkja uppruna peirra og orsakir
og einnig gjöra sjer grein fyrir
hugsun sinni og meðvitund.
Samhliða upplýsing skynsem-
innar kom æfing tilfinninganna.
Menn lærðu að meta gæði hlutanna
eptir áhrifum peirra, að aðgroina pá
í gagnlega og ógagnlega góða og
illa, og á líkan h&tt álíta verk sín
rjett eða riing, einnig hugsanir sinar.
En kraftur viljans, pekking
skynsemiiinar og smekkur t.lfinn-
iuganna proskuðust ekki hvert í
sinu lagi heldur hvort með öðrum
Framkvæmdir manna, vísindi peirra
og trúarhrögð spruttu sem miklar
greinar u[>p af andans lífsins trje og
liinar peirra breiddust um heim aliau
og báru ávöxt.
En um leið og menn próskuðrist
lærðist peiin einnig að framsetjn
hugsanir slnar og inæla máli. Ef
vjer tökmri eptír hvernig i>arnið lærir
smátt og smátt að gjöra sig' skiljati-
légt, fvrstmeð hendingum og ómálga
hljóðum og síðau með orðmyndum,
og seinast með skýruin orðum,
hvernig ]>að revnir að tákna ýmsa
hluti með látl>ragði og geftir ný
nöfn er puð veit ekki ötmur; ef