Heimskringla - 14.12.1888, Side 2

„Helmskrinirla,”
An
Icelandic Newspaper,
PUBLISHED
eveiy 'l íi nrsday, by
The Heimskringla Printi.no Co.
AT
35 Lombard St......Winnipeg, Man.
Subscription (postage prepaid)
One year..........................$2,00
6 months.......................... 1,25
3 months............................ 75
Payable in advance.
Sample copies mailed free to any
address, on application.
Kemur út (að forfallalausu)á hverj-
um fimmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St........Winnipeg, Man.
BlaSið kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mánutii
75 cents. Borgist fj'rirfram.
RIT
frú Toifhildar Þ. Hólm.
Vinir íslenzkra bókmennta munu
fagna því að sjá innan skamms
nýtt skáldrit eptir siiguskáld vort
frft Torfliildi Ilolm.
f>essi nýja skáldsaga hennar
verður næstum helminori stærri en
o
skáldsagan Brynjólfur Sveinsson;
og fer sagan fram á Norðurlöndum,
um pað bil er kristni er að ryðja
sjer par til rí;ms.
Rit pessa höfundar, pó fá að
tölu, eru nú allfræg orðin, ekki
einungis meðal íslendinga, heldur
einnig erlendra.
Smásögur hennar, er fyrir nokkr-
um árum komu á prent, eru raunar
frumsmíðislegar og einfaldar að rit-
hætti, en eigi að síður með pví
skársta, er ritað hefur verið til að
sýna heimilisiífið og pjóðtrúna á ís-
landi.
Hið merkasta rit hennar, sem
enn befur á prent lcomið, er Hryrtj-
ólfur Sveinsson, sem er sönn saga í
skáldlegum búningi.
Efnið er brot Ar HsCgu íslands
á 17. öld, eða skömrnu eptir inn-
leiðslu siðabótarinnar. Niðurskip-
un efnisins er náttúrleg og rithátt-
urinn, pó á stundum nokkuð sjer-
legur, er optast lipur.
Sagan er bæði lýsing og hug-
smíði, en leiðist fremur að rann-
sókn innra eðlis en skoðun ytri
myndar.
Lýsinyiu reynir að sýna, ekki
einungis útlit hlutanna, lieldur einn-
ig eðli peirra og pýðing.
I>annig er lýsingin af I>íng
völlum allgott málverk af staðnum,
en minna gætir náttúrufegurðarinn-
ar en hinnar sögulegu pýðingsr og
endurminninga peirra er við stað-
ina eru bundnar. Þingvellir verða
ekki að eins fagurt sljettlendi, inni-
lukt af hamragjáin til beggja lianda,
par sem snjófaldin fjöll rísa í fjarska,
heldur verða peir og eldhraunið
sem á peim hvílir að storknu hjarta
blóði Skjaldbreiðar; og um leið
hvarflar hugurinn til fornaldarinnar,
og Þingvellir verða helgur endur-
minningar staður fornrar frægðar,
og hamrarnir verða liústaðir vætt-
anna, er syrgja forna fegurð og
hreysti og bíða pess að andi feðr-
anna vakni í brjósti hinnar npprenn-
andi kynslóðar.
Mannlýsingarnar eru öllu full-
komnari. Að vísu eru söguhetjurn-
ar flestar rjett tr.eðalmenn, enginn
verulegur engill og enginn algerð-
ur djöfull; og jafnan kemur hver
eðlilega fram og sjálfum sjer sain-
kvæmt, eins náttúrlega eins og i
lifanda lífi. Með fáum dráttum er
útlit og lunderni peirra málað, og
vjer sjáum pá eins og lifandi á ný;
hinn stórmannlega, stjórnvitra, en
kaldlynda og eigingjarna Brynjólf
og hinn hógværa og blíða sjera
Torfa, hinn dullynda, fagur-
mála og falska Daða, og hinn skarp-
gáfaða, örlynda og ógætna Ólaf.
Kvennmannanna gætir minna, og er
peim naumast eins vel lýst. Merk-
astar eru: hin djúphygna og hæg-
láta Kristín, og hin ljettlynda og
örgerða Margrjet, og hin stöðug-
lynda Vilborg. En langt af öllum
bera ungmennin Ragnheiður og
Þórður; hún yfirtaks fögur, ástrík
og hreinhjörtuð; hann fríður sýnum,
beztu mannkostum búinn, gáfaður
og göfulyndur.
Vitsmuna söguhetjanna gætir
minna en tilfinninga peirra; pær
fylla oss engri sjerstakri lotningu,
utan hinn eðallyndi Þórður og
Ragnheiður. Brynjólfur biskup og
frú lians hnegjast einkum að bú-
skap, Sigtvrður og Kristín og
Ólafur og Vilborg sýna enga fram-
úrskarandi hæfilegleika. Brynjólf-
ur sjálfur sýnir opt stakan sljóleika
í viðskiptum við aðra, einkum af
pví hann getur ekki sett sig inn í
hngsanir peirra. Daði er kænn, en
pað er refkænska en ekki vizka, og
Ólafur nýtur ekki gáfna sinna sök-
um óstöðugleika.
Tilfinningunuin er yfir höfuð
ágætlega lýst. Tilhnegingarnar og
ástríðurnar, ást og hatur, öfund og
velvild, ágirnd og örlæti, ofdramb og
lotning o. s. frv. koina í ljósá ýmsu
stigi, og í margvíslegri samblöndun.
Hvort sem vjer lítum á lunderni ein-
stakra manna eða hugsunarhátt al—
mennings, eru tilfinningarnar jafn—
an náttúrlegar; og fagrar lundlýs-
ingar tná finna, t. d., par sem sagt
er frá vináttu peirra Brynjólfs og
sjera Torfa, hatri peirra Ólafs og
Daða og elsku peirra Þórðar og
Racmheiðar.
O
Stundum bregður fyrir gamni
og hálfgerðri kýmni, pó græzkulaust;
t. d., par sem segir frá'brúðkaupi
Bjarnar bónda, og frá bónorðsför
Illuga, par sem sjera Þorsteinn hef
ur up[> bónorðið pannig:
uSvo er mál með vexti, að mað
ur girnist mey að boði og vilja lög-
gjafans o. s. frv”.
ín,
ar
Einna björtust er lýsing-
par sem sakleysi æskunn-
og sælu ástarinnar er lýst.
En jafnan er frásögnin freinur al-
varleg og sorgin er ljósar máluð
en gleðin. Djúp er sorgin, pegar
Brynjólfur biskup segir: uÞyngra
er heimilisböl en tárum taki”. Og
bitur er hún, pegar hann segir:
Mun pessi pá vera ætluð til að
smíða naglan í líkkistu rninaV”
orð seni verða dóttur hans að bana.
Það er líka fögur og sterk lýsing
petta:
tlBrosið um varirnar, sjijekopp-
arnir, og jafnvel hver dráttur, sem
áður prýddi hina fegurstu blómrós
í aldingarði æskunnar, standa nú
eins og •itíniabærar helrúnir”. Og
fátt er fegurra og átakanlegra en
lýsingin á sorg og elsku Ragnheið-
ar og Þórðar.
Innbyrðisstríð tilfinninganna er
víða ágætlega sýnt t. d., par
sem stolt Brynjólfs stríðir ðiv feg-
urðartilfinning hans, eigingirnin við
örlætið, rjettvísin við mannúðina
og hatrið við elskuna. Þó er petta
tilfinningastríð stórkostlegast í sorg
Ragnheiðar og söknuði Þórðar; t.d
par sem ást Ragnheiðar sigrar sjálfs
ávltun hennar og gefur henni prek
til að segja: uGaktu fram”; ell-
egar par sem Þórður segir við
Daða, sinn mesta fjandmann: uTak-
ið hest minn”.
Huffsmlðið er einkum innifal—
ið í pvf, að söguviðburðirnir eru
klæddir nútíðar tiúningi, og er fag-
urlega niðurraðað. Þetta má sjá t.
d. á viðburðakeðju peirri, er heftir
för Brynjólfs biskups frá íslandi og
leiðir hann til valda, einnig á vjela-
vef Daða, og pá ekki sí/.t á hinum
margvísleg tildrögum, er leiða mót-
læti og sorg yfir Brynjólf biskup
og hans nánustu ástvini; og jafnan
er hið ímyndaða málverk náttúrlegt.
Hugsunin er fremur yfirgrips-
mikil en skörji, og framsetning-
in sýnir fremur náttúrugáfur en
lærdóm. petta má sjá, hvort held-
ur frásögnin lýsir siðum og háttum
pjóðarinnar ellegar skaplyndi manna
trú peirra og hngsunarhætti. Hjer
og par finnast stórar og háleitar
hugsanir, lýsandi töluverðri lífs-
reynslu, sterkri sannleiksást og ör-
ug'gri trú á pví góða. Stundum
koma fyrir sjerlegar skoðanir, t. d.,
trú á drautnum, fyrirboðuin, sjiá-
dómum og aðrar eptirstöðvar mið-
alda-trúarinnar, inargt að vísu fjar-
stætt, en flest hafandi sannleika í
sjer fólginn. Sainan við efnið vef.
ur höfundurinn ýmsar kenningar, en
pær felast fremur í eftiinu en orð-
unum, og jafnan er pví góða og
fagra haldið fram til fyrirmyndar.
Opt er kenningin mjög fagur-
lega íramsett, t. d.: par sem ódygð
Daða kemur loks niður á honum
sjálfum, en dygð Ólafs verður hans
eigin verðlaun, og eins pegar fyrir-
gefning Þórðar sigrar hefndina, og
ástin hatrið; eða par aem sýnt er, að
bón barnsins Ragnheiðar er vitrari
en ráð öldungsins Brynjólfs, sýn-
andi, að óspillt manneðli er opt á-
reiðanlegra en kreddur lærdómsins.
Agætir kaflar koina víða fyrir t. d.,
á bls. 82—3, par sein ejitirfylgjandi
stendur:
uAlítið pjer uú”, tók Sigurður
til máls, (lað vjer dauðlegir menn
kunnuni jafnan að velja og hafna
svo vel fariV,’
uNei, pað álít jeg ekki” svar-
aði hún með sorgblíðum rómi.
Ef svo er”, sagði hann enn-
fremur, uhví erum vjer pá að syrgja
pað, sem forsjónin vill ekki láta
verða hlutskipti vort?”
uÞað er mannlegur veikleiki,
sem pví veldur”, svaraði hún.
uEn tilpess erum vjer hjer á jörðu,
að oss er ætlað að ganga áfram til
meiri og meiri fullkomnunar”.
Á öðrum stað er Ólafur látinn
segja:
uJeg er hjegómi, hismi og mold,
jeg er hey til að kastast á bál;
en jeg er musteri ágætt á fold.
jeg er neisti af guðs lifandi sál”.
Skáldskapurinn á pessu er auð-
vitað fyrir sig og líkur kveðskap
peirrar aldar er sagan lýsir, en hugs
unin í seinustu hendingunni er að-
dáanleg.
Þá má og tilfæra hugsunarjierl-
ur pessar:
uÆskan horfir fram á lífið, ellin
fram á dauðann, off enffinn aldur
vill missa töfraafl sitt; pví vinur,
ellin er engan vegin örvæntingarár
mannlífsins, heldur vonarár eilífrar
æsku”...
Akur mannllfsins framleið-
ir að vísu mörg blóm, t. d.: blóm
kærleikans og blóm vizkur.nar, scm
bera af flestum öðrum jurtum, en öll
hafa pau smáa og stóra pyrna, og af-
drif pcirra allra verða, að pau falla
fölnuð og dauð fyr eða síðar. ...”.
uHorfðu pví, maður, út yfir tak
mörk tímans, áður en pau yfirfalla
pig, mændu rólegur yfir alla pessa
mannlegu eymd, pangað sem ást-
vinaböndin verða endurknýtt; pví
dauðans fölnun vofir yfir hverju ein-
asta spori pínu, ineðan pú dvelur
hjer. Leiðin er að vtsu hrjóstuff, en
á hcnni dyljast möry yullkom, sem
oss er œtlað að tína úr sandinum;
pað er að segja, draga einhverja
nytsemi úr hverri praut, svo vjer
ekki göngum alveg ómeuntaðir úr
skóla lífsins”.
Þannig er sagan lýsing liðinnar
aldar, skoðun hins ytra, hngsjón
hins innra. LSf liðinnar kynslóðar
er endurvakið fyrir huga vorum.
Vjer sjáum verk feðranna, heyrum
orð peirra og tökum hlutdeild í sorg
um peirra og gleði. Þeirra líf lifir
í oss-á ný.
Þeir, sem lesið hafa skáldsögu
pessa og kynnt sjer hugsun og fram
setning hennar, geta ímyndað sjer
hvílíkt verk hin nýa skáldsaga
muni vera, par sem efnið er hin
stórkostlega fornaldarsaga, leiksvið-
ið öll Norðurlönd, gerendurnir af-
bragðs menn pess tímabils, sem var
æskuár hinnar íslenzku pjóðar,
tímabils pess er morgunbjarma
íristninnar sló á heiðninnar himin,
og ilgeislar kristninnar blönduðust
ljósgeislum heiðninnar.
Rit pessi hafa pýðingu I bók-
menntasögu íslands að pví leyti, að
pau benda á nýja stefnu, opna
nýa braut, er aðrir íslendingar hafa
ekki áður farið. Þau gera fyrir ís-
lendinga paS sem skáldsögur Wal-
ters Scotts hafa gert fyrir Englend-
inga. Þau lirúa jtir djújii® nnlli
fornaldarinnar og nútíðarinnar. Því
söguskáldskapurinn endurnýar sög-
una; en frá peirri rót verður fróð-
leikstrje bókmennta vorra að draga
lífsvökva sinn, J>ó greinir pess og
blöð parfnist einnig Ijóss og
hitastrauma heims-menntunarinnar.
Söguskáldskapur fiessi hefur einnig
pýðing að pví leyti, er hann sýnir
hugsunarstefnu pjóðarinnar á Jieim
tíma sem uin ræðir, og gerir oss
auðveldara að Jiekkja vora eigin
stefnu.—En pau hafa einnig aðra
pýðing. Þau eru nýr vottur Jiess,
að pjóð vor hnegist enn J>á, sein í
fornöld, að sagnfræði, skáldskaj)
fötrrum listum, að hið andleíra
O O 7 o
ágæti er enn ekki með öllu frá oss
horfið, og er ekki síður að finna
meðal íslenzkra kvenna en annara.
Þau sýna, að kvennmenn geta, ekki
síður en karlmenn, hafið sig yfir örð-
ugleika og stríð til æðri menntunar
og unnið sjer og pjóðfjelaginu mik-
ið gagn, sýna, að peim eru gefnir
miklir og ágætir hæfilegleikar, sem
pær hafa helgan rjett til að neyta,
sýna að pær kunna, ekki síður en
menn, að lýsa hinni siðferðislega
hlið mannlífsins, mæla máli mann-
úðarinnar og flytja kenning sann-
leikans. Kvennrithöfundar eru sjald-
an grófir eða lágt hugsandi, heldur
göfgandi og betrandi. Rit peirra
lj'sa jafnan hreinum tilfinningum og
háleitum hugsnnum.
Það er auðvitað ekki að búast
við að rithöfuudar vorrar pjóðar
komist til jafns við rithöfunda er-
lendra pjóða, J>ar seiii lífið er marg-
breyttara og tækifærin til að rita
moiri; og ekki heldur geta vorir
rithöfundar notið pess heiðurs eða
peirra verðlauna fyrir starfa sinn,
sem stærri og auðugri pjóðir geta
veitt rithöfundum sínum; en pað
ætti ekki að lialda rithöfundum vor-
um frá aö leyta |>ekUingRriiiiiRr opr
reyna að láta öðrum hugsanir sínar í
tje, nje heldur að liindra oss frá að
veita rithöfundum vorum alla pá
virðintf ofif aðstoð sem krincmm-
stæðurnar leyfa.
Það ætti að vera ánægjuverk
að sýna peim, er fyrir útbreiðslu
pekkingarinnar og æðri lífsstefnu
stríða, pakklæti og virðing í lif-
anda lífi, og reyna að gjöra peim
erfiðið sem ljettast. Off það er von
undi að íslendinyar sýni, uð þeir
kunni að meta verk Torfhildar
Holm að verðleikum.
Vrtmann.
Ajitur eru máske aðrir er, tæj -
lega trúa, að svona margar mílur
sjeu nú fullgerðar innan fylkisins
sjálfs. En eptirfy lgjan-.li skýrsla
yfir járnbrautaheitin og inílnatal
hverrar út af fyrir sig sýnir að svo
er pó efalaust.
BrautanOfnin Mílnatalið
Canada Kyrrah.brautin um............325
Emerson-brautin.................... 60
Deloraine-brautin...................202
Glenboro-brautin (að meðtaldri grein
inni til Barnslay, sem er 7 milur).... 1U
Stonewall-brautin................... 20
West Selkirk brautin................ 23
Kyrrahafsfjelagsbrautir þá alls 747
Manitoba og Norðv. aðalbrautiu.... 170
Shell-Iíiver-brautin................ 11
Rapid City-brautin (frá Minnedosa).. 15
Man. og NorCv.fjel.brantir pá alls 190
Northern Pacific & Manitoba (öðru
nafni Rauðárdals)-brautin........... 67
Milnatal brauta í fylkinu alls 1,010
Eptir kringumstæðunum hefur
pá viðunanlega mikið orðið ágengt,
svona í byrjun. ()g par sein nú
pessi undanförnu ár hafa pó haft
pó svona margar milur af járnbraut-
uin að færa, pá er Jiað tæjilega of
geyst farið i sakirnar, J>ó spáð sje,
að við lok annara 10 ára, eða árið
1898 verði innan fylkisins í hvers-
dags brúki ekki færri en 3000 míl-
ur af járnbrautum, J>egar iniðað er
við samskonar frainfarir í öðrum
hjeruðum Ameríku, ejitir að hið
venjulega fyrstu ára einveldi járn-
brautafjelaga er aftekið,
JÁRNBRAUTAR-AFMÆLIÐ.
Það var 9. desember 1878, að
lokið var við að járnleggja hina
fyrstu járnbraut í Manitoba—Em-
erson-grein Kyrrahafsbrautarinnar.
Síðastl. sunnudag var pví 10 ára
afmæli járnbrautanna í pessu fylki.
Menn hafa verið svo stórhuga
og ætlað að gera pau ósköp í til-
liti til járnbrautagerða—enda fjölda
margar birzt í blöðunum, pó hvergi
annars staðar—að pað pykir mörg-
uin ef til vill lítið tilkoma, að fá
pá fregn að innan takmarka fylkis-
ins sje nú fullgerðar og 1 daglegu
brúki rúmlega 1000 inílur af járn-
brautum. Það er pó ekki svo lítið,
pegar J>ess er gætt að járnbrauta-
byggingin gekk svo stirðlega og
skrikkjótt allt til síðari hluta sum-
arsins 1881, að Kyrrahafsfjelagið
var sezt við stýrið. Vitanlegahefðu
framfarir í pessu efni getað verið
mikíð meiri, en svo má segja um
hvað eina, orðin tóm kosta svo lltið.
En pað J>arf meira með, pegar
leggja skal járnbraut ýmist um
strjálbyggð eða lítt könnuð hjeruð.
Auk peninganna útheimtist fyrst og
fremst leyíi hins opinbera, en hvað
petta fylki snertir, hefur pað nú
gengið eins og kunnugt er. Ein-
veldishlekkurinn virðist enn pá ekki
sorfinn sundur, pó að pví verki hafi
verið gengið knálega með köflum,
og pó allir álitu [>að mál unnið um
síðir.
FORNMEN.IARANNSÓKNIR.
(Eptir „Þjóðólfi”).
Með Lauru 4. sept. koin fornfræðing-
ur Sigurður Vigfússon úr rannsóknar-
ferð sinni á Vestfjörðum. Eptir þvi
sem hann hefur góðfúslega skýrt oss frá,
rannsakaði hann fyrst við ísafjarðardjúp
katia úr Fóstbræðrasögu, sem þvi svæði
viðkemur, er Þormóður Kolbrúnaskáld
vandi komur sínar í Ögur að heimsækja
Þordísi Grímudóttur, og fann pann sögu-
stað einkar nákvæman,—að undantekinni
einni sjáanlegri ritvillu í sögunni („Ög-
ursvatn” istaðinn fyrir „Laugarbólsvatn”)
—pví að fjárhúsið, sem sagan talar um
stendur á sama stað enn, sem J'á er sagan
gerðist.
Síðan fór hann vestur í Dýrafjörð
inn á V alseyri, par sem liið forna ('ing
Dýrfirðinga varjhann liafði skoðað penn
an stað 1882, og þá fundið þar 14 tójitir
fornar fyrir víst, og auk þess tvær sem
liann taldi vafasamar og vildi því ekkert
fullyrða um þær þá. Nú atliugaði hann
þetta enn nákvæmar, og fann, a5 þessar
tvær voru fornar tóptir. Þar að auki
rannsakaKi liann nú enn tvær tóptir, sem
hann að vísu hafði áður sjeð, en hafði
eigi viljað geta um, af því honum þótti
þá vanta fullkomin einkenni á þeim; en
allar þessar síðasttöldu 4 tójitlr eru fornar
búðartóptir. Þannig hefur hann fundið
á Válseyri alls 18 tóptir. Þó virðist sjá-
anlegt, ats þar muni hafa verið miklu
fleiri tó|)tir, sein nú eruafbrotnar af hinni
stórkostlegu skriðu,sem þar hefur hlaup-
i5 fram, k Valseyri hefur því verið
stórkostlegt þing, og allar þessar tóptir
hafa svo fornleg einkenni, a5 hann, sem
hefur rannsakað 11 þingstaði, hefur eigi
fundið neinn fornlegri en þennan. Hjer
getur því ekki verið að ræfia um búðir
frá Hansastaðaverzluninni eða frá því
um 1600, eins og sumir liafa ætlað.
Eptir það fór S. V. út að Höfða, sem
er bær lengra út með firðinum; fyrir
neðan brekku í túninu þar var lionum
sýnd tópt ein mikil, afar forn, með stór-
kostlegum grjóthleðslum; tóptin hefur
verið kölluð oger kölluð enn í Angblóttúpt
og hafði öll þau einkenni, sem aðrar
fornar lioftóptir. Öll lengd tóptarinnar
er nákvæmlega mæld 63 fet, þar af er
aðalliúsið 36 fet en afhúsið 27 fet.
Breiddin er 31 fet. Oían í tóptina hefur
verið byggður lítill kofi, sem liefur spillt
tóptinni, því að stungið liefur verið upp
í hann úr millivegnuin. Dyrnar á aðal-
húsinu reyndust aS vera á hinum neðra
hliðvegg rjett við millumvegginn; á af-
húsinu voru dyrnar einnig á neðri veggn-
um nærri því vifS ytra gaflhlað. Þannig
lagaðar dyr eru ætíð einkenni fornra
tópta. Inn í tóptinnni var ekki atS tala
um neina verulega gólfskán, en aptur á
móti víðast í tóptinni drefjar af viðar-
kolaösku og viðarkolum. Ofar í túninu
voru honurn og sýndar tvær tóptir, sam-