Heimskringla - 30.05.1889, Blaðsíða 2

„Heimskrinila,”
An
Icelandic Newspaper.
P"BLI8HED
eveiy luursday, by
Thk Heimskringla Printino Co.
AT
35 Lombard St......Winnipeg, Man.
Subscription (postage prepaid)
One year..........................$2,00
6 months.......................... 1>25
3 months............................ 75
Payable in advance.
Sample copies mailed free to anj
address, on application.
Kemur út (að forfallalausu) á hverj-
nm fimmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
85 Lombard St........Winnipeg, Man.
BlaSitS kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mánubi
75 cents. Borgist fyrlrfram.
Uppiýsingarum verð á auglýsingum
„Heimskringlu” fá menn á skrifstofu
blaðsins, en hún er opin á hverjum virk
um degi (nema laugardögum) frá kl. 9
t. m. til hádegis og frá kl. 1,30 til 6 e. m.
Á laugardögum frá kl. 9 til 12 hádegi.
CyUndireins og einhverkaupandi blaðs-
ins skiptir um bústað er hann beðinn aS
senda hina breyttu utanáskript á skrif-
stofu blaðsins og tilgreina um leið fyrr-
verandi utanáskript.
Utan á öll brjef til blaðsins skyidi
skrifa: The Heirrutkringla Printmg Oo.,
35 Lermbard Street, Winnipeg, Man . eða
O. Box 305.
KAUPENDUM „HKR.”
•Og öðrum viðskiptamömium vorum
■ú íslandi kunngerum vjer hjermeð,
-að herra Sigurður Kristjánsson, bók-
*ali, i Reykjavík, er aðal-umboðs-
maður vor á íslandi, og hefur fullt
vald til að innkalla andvirði blaðs-
ins eða gera aðra samninga sölu
J>ess og útvegun áhrærandi.
Utsölumenn vora og alla ein-
staka kanpendur blaðsins viðsvegar
u>n lamliX biSjura wjoí f»ví vinsnm-
eamlega að snúa sjer til hans fram-
vegis, sem og að mörgu leyti getur
verið peim pægilegra, heldur en að
ekrifa og senda peninga heiman að
frá sjer vestur um haf.
Utg.
„SJÁLFSFRÆÐARINN”.
„Fyrri flokkur, fyrsta bók.
Kostnaðarmaður Sigfús Eymunds-
son, Reykjavík, 1889”.
I>ess var getið í fyrra í „Hkr.”,
að herra Sigfús Eymundsson hefði
ákveðið að gefa út alþýðlegt
fræðirit í heftuin, hvert hefti höndl-
andi með fræðigrein út af fyrir sig.
Fyrir ritstjórn hefur útgefandinn
fengið pá Björn Jensson, kennara
við latinuskólann í Reykjavík, og
-Jón alþm. Ólafsson.
Hinn fyrsti ávöxtur þessarar
-Akvörðunar er nú íslenzkri alþýðu
•sýnilegur. Hið fyrsta hefti er nú
komið út og höndlar ineð stjörnu-
fræði einungis (sniðna eptir Cham-
bers, (á Engiandi) uInntruction for
■the People”,—tiisögn fyrir alþýðu),
-eptir Björn Jensson. Þetta hefti
44Sjálfsfræðarans” er 64 bls. í 8 bl.
broti, vel prentað á góðum pappír,
með uppdráttum og i stinnri, lag-
legri kápu.
Jafn-tiltölulega stutt og þessi
ritgerð („stjörnufræðin”) er, þeg-
ar tekíðer tillit til þess, hve efnið
sem um er ritað, er mikilfenglegt
og margbrotið, er undramikið I
henni. Hún fer yfir mikið svæði,
og útskýrir g*hg himinhnattanna,
stærð þeirra, fjarlægð þeirra frá ein
um til annars o. s. fr». mikið grein
lega, þó í fáum orðum sje. Málið
er lipurt, en þó alþýðlegt, og efni
bæklingsins þar af leiðandi hverjum
almúgamanni skiljanlegt. Sem sagt
er bæklingurinn stuttur, en inni-
bindur þó svo mikinn fróðleik, að
hver sem les hann ineð eptirtekt,
-er alls ekki ófróður í þeim efnum,
<er hann meðhöndlar.
Utg. og þeir sem að ritun
„Sjálfsfræðarans” vinna eiga heiður
og þakklæti (jóðarii.iwir skilið,
fy rir að hafa byrj .5 á jafn nytaömu
og vandasömu -verki. Og það er
vonandi—og það ætti að mega ganga
að þvi sem sjálfsögðu—, að almenn-
ingur sýni þakklæti sitt, með því, að
kaupa „Sjálfsfræðarann” og kapp-
kosta að útv,reiða hann sem mest.
Ekki einungis ættu íslendingar á
Fróni” að kaupahann,heldureinnig
sem flestir hjermegin hafsins. Fræð.
andi tímarit koma engin út á ís-
len/.ku, nema MIðunn”, og hún er
fremur skemintandi en fræðandi rit.
í Öllum löndum, nema á íslaudi,
koma út heilir hópar af ýmiskonar
visindalegum tímaritum, og ,þó
hvergi eins mörg eins og í Ameríku
Auðvitað má eflaust sjá marga galla
á þeiin flestuui. margt í þeiin að-
finningavert, en yfir höfuð eru þau
viðurkennd hin íiauðsynlegustu með-
ul til að uppfræða alþýðú, og fyrir
hana hflin kostnnðarminnsti skóli.
Árangiirinn af útgáfu og útbreiðslu
þessa ógna fjölda af fræðandi tíina-
ritum i Ameríku sjest líka í því,
að yfir höfuð að tala mun almenn-
ingur í Evrópu ekki standa ei s
hátt og almenniiigur í Ameríku í
þvi, að bera skyn á og geta lýta-
laust talað um hinar ýmsu almeiinu
visindagreinar. Timaritin eru óðara
komin með hverja nýja uppfinding,
og greinilega lýsing af henni í hvaða
helzt grein sem hún er, út meðal
almennings, sein leiðir af sjer að
hann fylgir alt af timanum, fyIgir
himim lærðu og frægu vísindamönn
um fet fyrir fet á stórstiguin þeirra
um geimimi, á landi, á sjó og í
himinhvolfinu.
Það geta aldrei allir orðið lærð
ir, eins og það orð er venjulega
skilið. Allurfjöldinn verður að vera
án skólamenntunar, að undantekn-
um þeim einföldu, almennu mennta-
greinum, sem kenndar eru á barna-
eða alþýðuskólunum. En það er
hvorttveggja að þær fræðigreinar
ná skammt, og hitt, að allur fjöldi
nomomlftnna gl^ymíp jM»im að rnestu
fyrr eða siðar, ef hann ekki hefur
tækifæri til að rifja þær upp alltaf
smáinsaman æfina út, í auknum stíl
og nýjum búningi. Þess vegna er
hlutverk og skylda hinna fáu fróðu,
að halda áfram og auka upplýsing
hinna inörgU fáfróðu, að láta þá
halda áfram að vera í skóla allan
sinn aldur, þó sá skóli og kennslu-
aðferð sje ekki bundin nokkru vissu
formi. Vel ritin alþýðleg, vísinda-
leg tímarit, eru þessi skóli. Og
þanri skóla lærir líka alþýðan furðu
fljótt að meta.
I>að hefur opt verið talað um að
fslen/.k alþýða sje ósköp langtáept-
ir alþýðu í öðrum löndum, að þvf
er snertir þekkingu á ahnennuúi
fræðigreinum, hvort heldur f verk-
legum efnum eða öðrum, og er það
óneitanlega satt. Það kemur svo
greinilega fram, án þess að taka
dýpra í árinni, hvar sem fslen/kir
alþýðumenn koma saman, þar sem
almennt samtal á sjer stað. En
þegar fslenzk alþýða er ávftuð fyrir
þetta, þá eru kringumstæðurnar
sjaldan teknar til greina. Aðminsta
kosti er lítið haft fyrir að draga
frain orsakirnar. En það er jafnfá-
vfslegt að áfella alþýðuna á íslandi
fyrir það, að hún er eins langt á
eptir tfmanum og hún er, eins og
að ávfta bamið í reifum fyrir að
vera ómálga. Eða hvernig á al-
þýðumaður á íslandi, afskekktur eins
og hann er, upp til sveita á eyju,
langt út f norðurhafi, hafandi engin
mök eða samgöngur við annara
þjóða menn, sem aldrei hefur stigið
fæti útyfir strendur landsins, aldrei
sjeð útlend tfmarit og ófær til að
lesa þau, að undanskildum tiltölu-
lega fáum mönnum, sem stautfærir
eru á dönsku, en þá of efr.alitlir til
að kaupa dönsk blöð og tfmarit.
Hvernig á hann að vera öðruvfsi en
hálfa eða heila öld á eptir tímanum?
Hann hlyti að vera alvfs, ef hann
fylgdi tímanum betur en Hann ger-
ir, undir þessum kringumstæðum.
Að alþýðan er svona á eptir
tfmanum, að lestrarfýsnin er að
dofna, að almenn andleg apturför á
sjer stað í landiiiu f stórum stfl,—
ef svo i sannleika er—, er skuld
iiienntaiiiannanna. og þeirra einna.
Sein menntainenn Imfa þeir verið
engu miniia á eptir tfiiianum en al-
þýðan. Á þeiria lierðum hvílir
þess vegna ábyrgðarbagginn, sem
nú er að sliga þá.
í Öðrum löndum kappkosta
menntainenuirnir að uppfræða al-
þýðu á allan mögulegan liátt, ekki
máske beinlínis af þvf bróðurskyld-
an knýi þá til þess. heldur af því
að það með tfinanuiu er fjármuna-
legur hagur fyrir |>á sjálfa. Það
er ekki við að búast, að óupplýst al-
þýða kaupi þungskildar vfsindaleg-
ar bækur, nje vilji hly;ða á þessefn-
is fyrirlestra. Það er henni of vax-
ið. En þar sein hún verður inánað-
arlegrar tilsagnar aðnjótandi í þess-
um ýinsu vfsindagreinuin, í tíinarit-
uin, sniðnum eptir þörfiuni, að efni
og orðfæri, verður hún smáinsaman
sólgin f að læra meira, að kaupa
þær vísindalegu bækur, sein hún
ekki vildi líta við áður. Þar af leið-
andi útvíkkar alltaf verksvið vís-
indamannsins. Hann hefur alltaf
kappnóg að vinna og fær þau störf
sfn sæmilega laun-.ð. Tilganginum
með lærdómnuin er þá náð.
Áíslandi koma inenntauiennirn-
ir allt öðruvísi fram. Þeirra eina
mark og mið syuiist vera, að ná í ein-
hverja embættismynd, að gerast
hreinar og beinar eiiibættasny'kjur,
að vera ósköp flnir og merkilegir,
svo alþýðan fái ofbirtu í augun, ef
hún dirfist að líta á hiua spekings-
legu ásýnd þessara andlegu jötna,
sem hafa „siglt” og verið í Kaup-
mannahöfn, og enda komið við á
Skotlandi og sjeð útjaðrana á Edín-
borg!! Þeirra skoðun sýnist vera,
að ef alþýðan fræðist nokkuð til
muna, g*ngi þeir sjálfir saman í
augum hennar, svo að hún hætti að
bera eins mikla lotningu fyrir sjer
eins og skyldugt sje, að á þess
lægra menntunarstigi sem hún
standi, þess stærrl verði þeir í aug-
um hennar, og þvf bægra fyrir þá
að halda henni auðmjúkri og undir-
gefinni. Eða hvað er þáð annað en
þessi skoðun, sem bry'/.t út í grein-
inni, sem rituð var gegn MSjálfs-
fræðaranum” f MÞjóðviljanum” f
fyrrasumar? Svo grimmur er höf-
undurinn f þessari grein sinni, að
vel mætti ætla að hann æskti einskis
fremur en að geta orðið Gorgon ís-
lands og umhvúrft svo með tilliti
sínu hinu veiklaða og illa aðhlúða
andlega lífi þjóðarinnar í steín.
Aðra eins heimsku hefur hann aldrei
heyrt eða sjeð eins ög þá, að ætla
að upplýsa fólkið án skólagöngu.
Eða, ef það er ekki nieiniiigiii, þá
sú, að engir nema þeir fáu Mlærðu”
hafi rjett áað vita nokkuð f sitt höf-
uð, að fjöldinn sje skapaður einung-
is til brúkunarhinum fátl, sem skóla-
veginn ganga, og til að sýna þeim
verðuga lotningu. Það lftur út, að
þeir álíti alþýðuna svo mikið óæðri
verur, þó f mannsmynd sje, að það
sje bæði synd og skömm að þeir
skuli þurfa að hafa mök við hana.
En úr því þeir þurfi nú að bera
þann þunga kross, þá skuli þeir þó
sýna henni í einu og öllu að hún sje
af óæðra bergi brotin og hafi enga
hæfileika til að læra eina eða aðra
fræðigrein.
En það er vonandi að þeir mol-
ar almennra fræðigreina, er með
frjettablöðunum berast innyfir sjón-
deildarhring alþýðu á íslandi, verki
svo mikið á hugsunarhátt hennar,
að hún taki ekki trúanlegar þær
sagnir hinna Mlærðu”, en andlegu
örverpa, að það sje heimska og
hneyzkli að ætla sjer að uppfræða
nokkurn einn án formlegrar skóla-
kennslu. Ef hún vj.ll, getur hún
gert MSjálfsfræðarann” að stórvirkri
fræðslustofnun í landinu, er á hverj-
um mánuði færi hinum óskóla-
gengna fjölda nýja og þarflega lex-
fu til að læra, er hrffa hann inn f
nýjan og stórann hugsunarheim.
En vilji hún ekki vinna sinn hluta
af verkinu, kollvarpast stofnunin
nauðsynlega, og allt situr við sama
keip og áður.
FR .1 E T T A - K 4 ILAR
ÚK NÝLENDUNUM.
GKAFTON, WALSH C O. DAKOTA
18. maí 1889.
Það er hvorttveggja, að frjettir
af Isleiidingum hjer í Walsh Co.
hafa ekki opt verið í íslenzku blöð-
unum f Winnipeg, enda er fátt um
þá viðburði hjá okkur, sem f frásögur
eru færandi, þar eð okkar gætir
alls ekki við kosniugar, eða öunur
þau málefni er alineiiniiig varða,
sökutn fámennis. Frámfarir eru
lieldur ekki iniklar h já okkur löudum
sjerstaklega, |>ó mætti telja það
sern lítinn vott til framfara, að við
landar hjer stofnuðuiu lestrarfj**lag
næstliðinn vetur. Fjelagsinenn eru
nú orðnir 16, og nokkrar bækur
hafa þegar verið pantaðar heiman
af íslandi.
Álihenn heilbrigði er hjer með-
al íslendiiiga. Tfðarfar var hjer á-
gætt næsl. vetur sem vfðast auuars-
staðar, en ekki hefur vortfðin verið
eins hagstæð að sfnu leyti. Rign-
ingar þær, er víða komu um byrjun
þessa mánaðar siieiddu alveg hjá
þessum stöðvum. Hjer hefur varla
koinið dropi úr loptinu í allt vor,
þar til 16. þ. m., að rigndi hjer dá-
lítið. Útlitið er þvf hehlur óvæn-
legt með jarðargróða, ef þessi mikla
þurkatíð verður mikið lengur.
Laugardaginn 11. þ. m. víldi
hjer til sorglegt slys, þá er 6 Is-
lendingar voru á ferð frá Grafton til
Cashel í hestavagni, til að vera við-
staddir guðsþjónustu, er sjera Frið-
rik J. Bergmann hafði daginn eptir
í skólahúsi að Cashel, (sem er lftill
bær 7 inílur norðaustur frá Grafton).
Þegar þeir voru komnir um tvær
mflur frá Grafton, koinu 2 menn
innlendir keirandi á eptir þeiin, og
er mjög skainmt var orðið á milli,
fœldust hestar þeirra svo þeir
misstu þá. Hestarnir komu svo
með óstöðvandi ferð á vagninn sem
á undan var og fóru yfir hann aptan-
verðan. í sömu svipan datt stúlka
ein ftt ftr vagninum og meiddist svo
að húu beið bana af nær þvf sam-
stundis. Eru allar líkur til, að hún
hafi bæði orðið undir öðru aptur-
hjóli vagnsins, og fótum hestanna
er þeir hlupu fram hjá. Stúlka
þessi hjet Jónfna Guðrún Guð-
mundsdóttir, 29 ára að aldri, ættuð
úr Þistilfirði, og hafði dvalið tæp-
lega 2 ár hjer f landi.
MINNEOTA, MINN., 17. inaf .89.
[Frá fjrtetaritara „Heimskringlu”].
(Stöddum f Henley Falls Yellow
Medicine Co., Minn.)
MYellow Medicine hjerað ligg-
ur á norðurhlið Lyon og Lincoln
hjeruðurn; höfuðstaður þess er
Granit Falls. Mikill hluti fbúa hjer-
aðsins eru Norðmenn, fáeinir ís-
lendingar og svo blendingur af
ýmsum öðrum þjóðflokkum. Hen-
ley Falls er ‘svo að kalla alnorskur
bær; stendur sunnanvert við \ ellow
Medicine ána. í gegnum bæinn
ganga tvær járnbrautir: St.IjOu\s&
Minneapolis lögð árið 1886, og
St. Paul ct’ Manitoba, lögð árið
1888. Bærinn var byggður saina
ár og St. Louis brautin, og hefur
nú um 300 íbúa, stórt og vandað
skólahús, og stóra kirkju eina mflu
frá bænum. í bænum er engin vín-
sala, hvorki í þessum nje nærliggj-
andi bæjum; bindindisinenn eru
hjer fjölmargir og eljusamir í þvf
máli. í gærkvöld var hjer fjölmenn
bindindissamkoma. Þar töluðu átta
ungljngsmenn. En ekki af þeirra
eigin andagipt, heldur eins og aðr-
ir höfðu sagt áður. t>eir lærðu ut-
an að orð annara höfunda, en engu
að sfður fórst þeim vel. Einn
þeirra, sá minnsti og yngsti, 15 ára
gamall, fjekk verðlaun fyrir góðan
framburð, gullmedalíu, frá bindind-
isformanni f New-York. Það var
yndislegt að heyra drenginn tala,
Það virtist svo sem hann ætti orð-
in og meininguna sjálfur. í dag
er frelsishátfð Norðmanna; allir eru
á ferð og flugi, að búa sig suður
til Cottonwood Lake, þar á að verða
fjölmenn samkoma. MMeð sólar-
uppkomu” segir dagskráin, Meiga að
dynja 75 stórskot”. Allskonar gam-
anleikir, verða þar um hönd hafðir,
og þá er kvölda tekur, verður dans-
að.—-Norskt prestaþing verður sett
hjer í kirkjunni 29. þ. m.
Tólf mílur hjer vestur með St.
Louis járnbrautinni, stendur Clark-
field bær, þar er Snorri Högnason
gestgjafijeinnig Andrjes Guðbrands-
son; hann hefur húsgagnaverzlun.
Mun þeim báðum líða vel.
Frá Minneota segi eg fáar frjett-
ir í þetta sinni. Þegar jeg var þar
síðast, leið öllum fremur vel nema
Kristfnu Frost, hún lá mjög þungt
haldin.
Hveiti helzt nálega í sama verði
]>ó, það sem það færist úr stað,
færist það niður á við. Margir hjer
í kring hafa mikið af hveiti óselt.
Allir bjuggust við ómunaverði með
vordögunum: MV<igun vinnur og
vogun tapar”. Gróðrartíð má heita
heldur hagstæð, aldrei sterkir hitar,
enn sem komið er; rigningar af og
til.
ÁMinneota-skóla gengn f vor und-
ir keniiarapróf, þrjár fslenzkar stúlk-
ur. sem eru: Sigu'ður Jósefsdótt-
ir, Margrjet .1. Vestdal, báðar úr
Vopnafirði, og Ilalldóra Chr. Skram,
úr Reykjavík; hlutu allar góða ein-
kuiin. Vfirskólakeniiarinii er Norð-
maðiir og heitir Christian Anderson.
Hann er ungur maður, skarpur, frein-
ur vel lærður og ágætur kennari
og mesta lipurmenni, en heilsuleysis
vegna, inun hann ekki verða hjer
keunari lengur, og er það stór
skaði fyrir skólann að misSa hann.
í byrjun þessa mánaðar, gaf
sjera Nfels S. Þorláksson, f hj<>na-
band Pjetur Guðmundsson, ættað-
ann úr Skriðdal og Guðrúnu Jó-
hannesardóttir, úr Skagafirði.
.1. H. Frost verður næstkom-
andi ár búðarmaður hjá N. W. L.
Jager. Jagerfærþar góðann vinnu-
inann.
Eyólfur Nikulásson er kominn
til baka frá Washington-fylkinu.
U M SVÍNARÆKT.
Þegar jeg las greinina í „Hkr.” með
ofanritaðri fyrirsögn, fann jeg mjerskylt
að skrila nokkrar athugasemclir við haúa,
sem jeg bitf ritstjórniuaað ljá rúin í blað-
inu, enda pó jeg sje ekki svo hrœddur
um að bæudur hlaupi á sig að pvi er svína-
sækt snertir, fyrst um sinn, er jeg líka
áiít skynsamlegt.
Jeg hefði viljað mælast til pess af
verzlunarblaðinu „Commercial”, að pað
sýudi reikningslega með svörtu á hvítu
hvað inikiun ágóða bændur gætu al-
raennt haft af svínarækt. Það segir að
það kosti bændur ekki mikiö að sábyggi
eptir að hafa sið öllu öðru, og að það
dragi ekki frá hveitinu hið minnsta.
Þetta er víst sprottið af hugsunarvillu,
fremur en heimsku. Setjum svo að mað-
ur sem á 60 ekrur sái hveiti í 50 og höfr-
um í 10 (jeg geng út frá því, að hann
eigi 3 hesta og purfi pví nauðsynlega aö
sá höfrum). Ef hann nú sáir byggi í 5
ekrur getur hann ekki sátS hveiti í meira
en 45 ekrur. Þar af leiðandi fær hann
100 bush. minna hveiti, ef maður gerir
ráð fyrir 20 hush. af ekrunni, og pa*
mun láta nærri sannl, ef sáðlandið hefur
ekki verið brúkað lengur en í 8 ár. Fyr-
lr pessi 100 bush. af hveiti geri Jeg aö
bóndinn fái $50,00. Fyrirhöfn og kostn-
aður við hveitið er ekki ögn meiri en vitS
byggið, ef nokkuð heldur minni, pegar
liti« er á að byggið yröi í sjertakri spildu,
og par af leiftandí nokkur auka verk vi«
pað, áöur enn pað kæmist í kornhlöðuna.
En setjum nú svo, að akrar bóudans
væru orðnir 5—6 ára gamlir. Þá parf a5
hvíla pá annan sprettinn, svó jöröinni
gefist tækifæri til aðaukaframlelðsluefni
sín. 1 stað pess pá að hvíla akurinn
mætti sá í hann byggi, me8 eptirvænting
gótSrar uppskeru (byggi er venjuiega sáð
í gamla jorð). En þá er samt spursmál
hvert ekki sje eins hagfræöislegt að hvíla
pær ekrurnar algerlega, og hafa pær
þeim mun efnisríkarl fyrir hveitl á kom-
andi sumri, pví eptir eins árs hvíld gefur