Heimskringla - 26.09.1889, Blaðsíða 2

„Heimstmila,”
An
Icelandic Newspaper.
P^BLISHED
eveiy 1 nursday, by
The Heimskringla Pbinting Co.
AT
35 Lombard St......Winnipeg, Man.
Subscription (postage prepaid)
One year...........................$2,00
6 months........................... 1,25
3 months............................. 15
Payable in advance.
Sample copies mailed free to any
address, on application.
Kemur át (að forfallalausu) á hverj-
orn flmmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St........Winnipeg, Man.
BlaSi’S kostar: einn árgangur $2,00;
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mármfii
75 cents. Borgist fyrirfram.
Upplýsingarum verð á auglýsingum
í „Heimskringlu” fá menn á skrifstofu
blaðsins, en hún er opin á hverjum virk
nm degi (nema laugardögum) frá kl. 9
f. m. til hádegis og frá kl. 1,30 til 6 e. m.
Á laugardögum frá kl. 9 tíl 12 hádegi.
HPUndireins og einhverkaupandi biaðs-
lns skiptir um bústað er hann beðinn aí
senda hina breyttu utanáskript á skrif-
stofu blaðsins og tilgreina um leið fyrr-
terandi utanáskript.
Útan á öil brjef til blaðsins skyidi
skrifa: The Ileimnkrinyla Printmg Co.,
35 Lombard, Street, Winnipeg, Man . eða
O. Itox 305.
í öðrum dálki blaðins prentum
vjer greinarstúf frá frú T. Þ. Holm,
þar sem hún skorar á menn hjer,
pó sjerstaklega á fyrverandifjelags-
systur sinar í Winnipeg, að gera
nú hvað sem pærgeti, tilað greiða
fyrir skáldinu Matthiasi presti Joch-
umsyni.
Gerist pess pörf? mun mega
spyrja.
Og peirri spurning má hiklaust
svara: Já.
Af pessari grein frá frú Holm
má heyra hver forlög l(Lýðs” iriuni
verða, að hann hætti að vera til
eptir næstk. nýár, nema f>ví öflugri
hjálp komi hjeðan úr landi og pað
án minnstu tafar, eins og auðvitað
er, þar sem nú eru eptir ófarnarað
eins 2 póstferðir til íslands frá pess-
um tíma til nýárs. Til þess nú
hjálp komi í tíma, pyrftu peir á-
skriptarpeningar nauðsynlegaaðfara
hjeðan rneð uóvemberferðinni, ella
komast freir ekki til Akureyrar fyr-
ir nýár. Þannig stendur pá blað
hans.
Af ((Fjallkonunui” er frað kunn-
ugt, að hann er nú óbeinlínis kom-
inn í tráss við ríkiskirkju íslands.
Hann hefur lýst pví yfir opinberlega,
°g er peinr trtun meiri maður fyrir,
að hann geti ekki fyllilega aðhylzt
öll kennirrgaratriði lútersku kirkj-
unnar. Auðvitað var f>að ekki ó-
kunnu<rt áður, að hann hafði aðrar
o
skoðanir á sumum greinum en f>ær
sem keundar eru í ríkiskirkju ís-
lands, en f>ær skoðanir hans voru
ekki >staðfcstar með prentsvcrtunni
fvrr en í sumar, og par af leiðandi
síður ástæða til fyrir kirkjustjórn-
ina að skipta sjer af J>ví máli. En
að hún láti f>að afskiptalaust nú,
er óvist, og f>að pví frernur, sem
( Fkon.” virðist afdráttarlaust eggja
lrann til stórræða, pó pað sje óbein-
línis gert, auk pess sem ((ísafold”
hefur að undanförnu verið að narta
í harin. Kirkjustjórnin veit raunar
mikið vel, að sjera Matthías er ekki
einn af prestum íslands um pessa
skoðun. Það væri jafnvel ekki ó-
hugsandi að einhver þeirra er af
biskupi voru kvaddir til að sækja
um sjálft dómkirkjuenibættið i sum-
ar hefði haft samskonar skoðanir og
sjera Matthías ásurnum atriðum lút-
ersku trúarinnar. En pað er sá
munurinn, að a^rir prestar á íslandi
sem kynnu að hafa samskonar skoð-
anir, hafa ekki sagt frápví á prenti.
Það skyldi pví engan furða pað
stórléga, pó að kirkjustjórnin, vit-
andi auðvitað af öðrum nreð sams-
konar skoðunum, ljeti hegninguna
korna niður á sjera Matthíasi, lje:i
hann gjalda hreinskilninnar.
Þannig er pá ástatt fyrir sjera
Matthíasi. ((Lýður” er pegar ákvarð-
aðaðhættiað koma útánæstk. ára-
mótum. I>ar með er peirri atvinnu
grein hans lokið, og með lrenni
hverfa vonir um væntanlega tekju-
grein úr peirri átt. Bættist pað
nú ofan á, að kirkjustjórninni pókn-
aðist að banna honum prestskap
fyrir sínar hálf-anti-lútersku skoðan-
ir, pá er hann um leið svipturhinni
annari atvinnugrein sinni, og pá
sannarlega fer nú eggjárnið að verða
nokkuð nærgöngult afltaugunum.
Fjárhagur hans er ekki sá, að hann
standist til lengdar, ef hann missir
hald á pessum sínum aðalatvinnu-
greinum.
Af pessu verður sjeð að hjálp
er ekki ópörf, nje heldur er hún ó-
verðskulduð. Yæri pví drengilega
gert, ef íslendingar hjervestra vildu
nú sýna honum í öðru en faguryrð-
um eintómum, að peir meti hann og
virði, ef peir vildu senda honumof-
urlitla heiðursgjöf. Hann á hana í
fyllsta skilningi skilið. Það er líka
efalítið, að hann á hjer í landi fleiri
vini en nokkurt hinna skáldanna á
íslandi, og eiga pau pó öll æði-
marga vini hjer í landi. En pað er
óhætt að fullyrða, að hannípví efni
stendur fremstur, að hann á hjer
vini sem unna honuin eins og bróð-
ur, og, sem af orðum peirra aðdæma,
uiundu ekkert viljugri vinna en að
rjetta honutn hjálparhönd, ef peirra
eigin megn leyfði, og hann á hinn
bóginn væri pess meðpurfandi. Og
af brjefi frá frú Holm, er að sjá, að
hann einmitt nú sje hjálparpurfi.
Þó nú að kirkjustjórnin áreiti
hann ekki og að hann par af leið-
andi haldi áfram prestspjónustu, pá
samt á hann heiðursgjöf skilið frá
oss hjer í landi, ekki einungis fyrir
sinn yndæla skáldskap, sem allir
dást að, og sem allir hafa á vörum
sjer, heldureinnig fyrir pað, hvem-
ig hann hefur tekið málstað l%nds-
manna sinna í Ameríku. Það, eins
og allir vita, hefur enginn, að und-
auteknum Jóni alpm. Ólafssyni,
gert drengilegar en sjera Matthfas
Jochumson. Fyrir petta hvortveggja
á hann pakkir vorar skilið, og ekki
einungis pakkir, heldur einnig laun.
Vjer skuldum honum fyrir mála-
færslu í vorar parfir, og vjer, ekki
síður en landsmenn vorir á föður-
landinu sjálfu, skuldum honuro fram
yfir allt fyrir hans fögru og iniklu
skáidverk, hinn dýrmæta sjóðinn,
er hann hefur eptirlátið íslenzkum
bókmenntum. Og iiú, fraroar en
nokkru sinni áður, gefzt iuönnum
tækifæri til að sýna einhvern lit á
endurgjaldi. Yilja menn hagnýta
pað?
Ef menn vilja verða við áskor-
un frú Holm, og ef mönnum pý'kir
pað handhægra, n.á senda áskriftir
að Lýði” og andvirði blaðsins til
prentfjelags ((Hkr.”. Þeim áskrifta-
lista og meðfylgjandi peningum skal
verða komið til skila, og jafnótt
auglj'st í ((Hkr.” hverjir hafa skrif-
að sig fvrir blaðinu, eða safnað á-
skrifenduir. að pví og hvað mik’Á
borgað. Enn fremur, ef menn sæu
sjer fært að skjóta satnan og senda
sjera Matthíasiheiðursgjöf, erprent-
fjel. ((Hkr.” viljugt til að hjálpa til
og auglýsa upphæðina jafnótt og
hún safnast, ásamt nöfnum peirra
er safnað hafa. En út í söfnun til
heiðursgjafar er ekki leggjar.di,
nema fjöldinnsje viljugur að leggja
sig fram, til pess að sú gjöf verði
geföndunum til heiðurs og pví landi
sem peir bvggja. Það puría menn
að athugá.
PRESTLE YSISMÍLIÐ.
A pað minnist sjera Friðrik J.
Bergmann í 34. nr. p. á. ((Lögb.”
í svari sínu til höfundar greinar-
innar frá Nýja íslandi. Segir að
((Hkr.” finnist pað ((sterk sönnun
fyrir pví að hún hafi haft rjett fyrir
sjer i útásetningum sínum við sam-
pykktir kirkjupingsins” að pví er
snertir játningarmálið og málið um
guðspjónustufornið, ((að maður niðri
í Nýja íslandi hefur misskilið
beudingar kirkjupingsin3 um að par
purfi prest”. Þetta er ekki rjett.
((Hkr.” hafði aldrei sagt að væri
formlegt og rjett sem kirkjupingið
gerði pegar pað ákvað að senda
mann heim til íslands eptir prestum.
Það var pvert á móti látið í ljósi að
aðferðin sem við höfð var væri
ekki rjett. En ástæðan til pess, að
Hkr.” hafði ekkert út á pær að-
gerðir að setja er sú, að hún vill
ekki andæfa að minnsta leyti
nokkru pví máli, sem augsýnilega
miðar til pess að bæta á einhvern
hátt ástand hins ísl. pjóðflokks í
pessu landi, allt svo lengi að rang-
indi, sem kunna að blandast saman
við pað mál, keyra ekki fram úr hófi.
Og pað blandast sjálfsagt engum
hugur um pað, að fjölgun presta er
framför, hvort heldur pað er skoðað
frá kirkjulegu sjónarmiði einungis,
eða frá almennu borgaralegu sjónar-
miði. Því, roeð prestunum bætast í
hópinn ekki að eins prjedikarar, held-
ur einnig menntaðir menn, sem allir
viðurkenna að enn pá er tilfinnan-
legur skortur á í liði hinna íslenzku
landnema hjer i landi. Út á petta
mál vildi ((Hkr.” pessvegna ekkert
setja, jafnvel pó greinilegt væri að
kirkjupingið í peirri ráðsmensku
hafði stigið feti framar en pað má-
ske hafði vald til.
Það má vera að pað hafi verið
ofsagt, að forseti kirkjufjelagsins
hafi verið sendur til íslands eptir 5
prestum. En pó er hitt víst, að í
umræðunum um pað mál bæði á
kirkjupinginu, utan pings, og ásafn-
aðarfundinum, sem hafður var í
Winnipeg rjett á eptir til að ræða
um petta mál, voru ekki minnstu
dulur dregnar á pað, að prestarnir
ættu að kotna 5, svo framarlega sem
peir fengjust. Enaf pví pingsálykt-
unin ákveður ekki beinlínis að sækja
skuli nema 3 presta, pá er vitaskuld
hægðarleikur að binda sig við pá
tölu úr pví mótmæli hafa komið
fram úr einni nýlendunni, sem átti
að fá annan prest til, og á pann veg
koma pví í kring, að peir sem tala
um 5 presta misskilji ráðstafanir
pingsins, eða vfsvitandi fari tueð ó-
samiindí, alltfreptir pví við hvern
er átt.
LANDBÚXAÐARSKÓLIXX
á Hólum í Hjaltadal.
Eptir Sölva Þorláksson.
Samkvæmtpví, sem íslenzku blöð-
in skýra fr.á, hafa nú pegar 4 sýslur
Xorður-íslands samið um að kosta
landbúnaðarskólaun á Hólum í
Hjaltadal og jafnframthafa not hans
á sama hátt og Húnavatns- og
Skagafjarðarsýsla hafa gjört að und-
anförnu.
Allir peir, sem pekkja æfisögu
Hólaskóla frá byrjun og vilja sann-
gjarnlega dæma, geta jafnvel undr-
azt yfir að hann lifir á penna dag,
og sigri hrósandi sjeð hann nú eptir
7 ára baráttu komast í pað form,
sem upphaflega var til ætlast, en
kollvörpunarprá mótstöðumanna hans
ofurliði borna. Eins og kunnugt er
var hann stofnaður vorið 1882, petta
minnisstæða ísa- og veikindaár Xorð-
urlauds. En hjer var—eins og opt
pegar um framfaratilraunir er að
ræða—mest komið undir óbilandi
von, óbilandi starfsemi einstakra
manna svo sem búfr. Jósefs J.
Björnssonar, sem stjórnaði skólan-
um að voru áliti með dugnaði og
viturleik, hvernig sem aðrir álíta
pað 5 frumbýlingsár hans frá 1882
til ‘87; meðan aðeins 2 sýslur að-
stoða hann; meðan hart er árferði
gjörði nýjar tilraunir með jarðrækt
óinögulegar, og pær sýndust par af
leiðandi jafuvel hjegómi og heimska
í augum vantrúaðra.
En par, sem skólinn er nú patin-
ig á veg kominn, pá verður vonað
eptir að ávöxtur komi í ljós, og
hann hlýtur bráðlega að sjást, en
pó betur með tímanum. Alpýðan
verður aptur að gæta pess að petta
er hennar eigið málefni og hún
ræður sjálf hvernig hún færir sjer
pessa menntastofnun í Jnyt. Allt að
pessu hefir skólinn verið”lítið sóttur
par, sem aðeins 0—10 piltar hafa
stundað nám við hann í senn. Gjör-
um ráð fyrir að peir verði hálfu
fleiri hjer eptir 12—20, pegar 4
sýslur eiga hlut að máli, sem áður
voru 2, en pað erengu síður of lítið.
Þó svo teljist til að 2 útskrifist ár-
lega, sem tilheyra hvorri sýslu, pá
verður landbúnaðarpekking sú, er
peir hafa par numið, ærið lengi aö
útbreiðast meðal almennings. Ábýl-
isjörð skólans heimtar mikinn vinnu-
krapt til að verða unnin vel upp ár-
lega, og pegar piltar eru fáir verður
pað ofan á að jarðabætur eru minna
stundaðar, og arður peirra kemur
pví seint í ljós. Það er vonandi að
með batnandi árferði verði nám bet-
ur stundað við skólann, og að ungir
menn á íslandi sýni pá eigingirni að
nota svo gott tækifæritil aðafla sjer
menntunar í sinni eigin atvinnu-
grein, pað tækifæri, sem peim er
svo að segja rjett Jupp í höndurnar.
Skólinn er óræktir vottur pess
að orðshátturinn: ((Bóndi er bú-
stólpi, bú er landstólpi” hefir verið
viðurkenndur. Að bú er landstólpi,
segir sig sjálft, pegar meiri hluti
af íslendingum stundar landbúnað.
En pó bóndinn sje bústólpi, pá
stundar hann ekki búið einn, pví
bústýra leggur sinn hluta til pess,
pó pvi hafi helzt verið gaumur gef-
inn pegar til eyðslunnar hefir kom-
ið. (íEyði maðurinn brennur hálft
húsið, en eyði konan brennur pað
allt” segja spakmælin. Og hafi nú
pessi eyöslukenniny við nokkur rök
að styðjast, pá ætti iðni og sparsem:
bústýrunnar að hafa áhrif á búnað-
inn að sama hlutfalli. í sambandi
við petta má geta pess, að vjer álít-
um litlu minni nauðsyn að gefa
stúlkum kost á að nema búnaðar-
pekking en piltum, og sú hugmynd
er sanngjörn, pegar hún er skoðuð
frá jafnrjettishlið nútíðarinnar, pó
hún að svo stöddu kunni að sýnast
óheppileg samkvæmt íslenzkum
pjóðernisanda. Já, vjer álítum pað
bæði mögulegt og vel til fallið að
ungar og efnilegar stúlkur gætu
fengið búnaðarkennslu við Hóla-
skóla með Hkum skyldum og rjett-
indum og piltarhafa, en að pað væri
sniðið samkvæmt pví, sem geturátt
við verkahring bústýrunnar.
Þetta sýmist nú ef til vill ekki
eins nauðsynlegt par sem kvenna-
skólarnir á Laugalandi og Ytri-Ey
gefa stúlkum kost á að nema bók-
lega og verklega menntun, en pess
kostar geta ekki orðið aðnjótaudi
nema tiitölulega fáar stúlkur af öll-
uin fjöldanum. Orsökiu ei auðvit-
að sú, að fjelausar stúlkur—pó pær
sjeu gáfaðar, reglusamar og vel
vinnandi—hafa ekki tækifæri til að
afla fjár sjer til framfæris yfir náms-
tímann, pvS pegar kaup vinnukon-
unnar er aðeins kr. 30 til jafnaðar,
eða jafngildi pess, sem stúlkum hjer
í landi er goldið fyrir 3—4 vikur,
pá er pað auðsjáanlega naumast
fyrir fatnaði. Búnaðarskólarnir hafa
pað til síns ágætis að peir gefa
námssveinum atvinnu og endurgjalda
peim hana með fæði yfir námstím-
ann, og einmitt fyrir pá tilhögun
hafa fjelausir piltar getað stundað
tiám við pá. Ef skóiabúið á Hólum
stendurvið að veita piltum húsnæði,
fæði, pjónustu, hita og Ijós yfir
námstímann fyrir vinnu peirra, pá
ætti pað einnig að standa við að
veita stúlkum sömu nauðsynjar fyr-
ir vinnu peirra.
Það hefir áður lítið verið reynt
til að breifa pessari hugmynd, en
jafnskjótt og hún kom í ljós var
hún bannfærð, mest af ótta fyrir að
slíkt yrði til að fæða af sjer ósið-
samlegt framferði á skólaheimilinu,
rjett eins og menntunin væri sjálf-
sögð að leiðatil svfvirðingar og lasta.
Það segirsig sjálft að skólinn heimt-
ar nokkuð meiri tilkostnað með
pessu, en pó hann verði ríkari en
áður, pá eru margar nauðsynjar fyr-
ir hendi, sem heirota fjárútlát, svo
sem að endurreisa íbúðar- og nær
pví öll peningshús staðarms. Kostn-
aðarauki fer samt mikið eptir pví
hvaða fyrirkomulag er viðhaft. Með
pví að mynda sjerstaka kennslu-
deild fyrir 'námsmeyjar útheimtir
nýjan kennara, en par, sem hinar
bóklegu námsgreinar peirra yrðu
hjer um bil hinar sömu og hjá pilt-
um í neðri bekk, pá mætti hugsast
að pær gætu tekið parkennslu, ekki
sfzt ef peir væru fáir, svo kennarinn
stæði við að bæta við hópinn. Þessi
aðferð .pykir að líkindum einkenni-
leg og ef til vill óhafandi, en vjer
minnumst á pað vegna pess að vjer
pekkjum ekki pau öfl, sem par af
leiðandi gætu orðið pví til hiridrun-
ar að báðum flokkunuin yrði námið
að tilætluðum notum.
Yfir sumarið mun skólabúið purfa
10 stúlkur að bústýru meðtaldri, eða
pví nær. Setjum svo að par af
væru 8 námsmeyjar og er lítið til-
tekið, og ein vinnukona til að hlífa
peim við óvöndustu verkum. Skóla-
tfma peirra látum vjer vera aðeins 1
ár, og gjörum ráð fyrir að skilyrði
fyrir inntöku sje víst aldurstakmark,
og að pær sjeu læsar og skrifandi
og kunni fjórar reikningsgreinar í
heilum tölum. Ef pær stæðu nú
pannig á sama menntastigi og ný-
sveinar við inntökupróf, pá ættu pær
að geta fylgt peim eptir I neðri bekk
yfir veturinn með jafnlöngmn náms-
tlma.
Xámsgreinar pær, sem kenndar
hafa verið í neðri bekk að undan-
förnueru: Náttúrufræði, landafræði,
saga, reikningur, íslenzka, danska,
hagfræði og garðræktarfræði. Þetta
er flest jafn gott og pýðingarvert
fyrir stúlkur, sem pilta, enda ætl-
umst vjer og til að námsmeyjar læri
pað undantekningarlaust nernagarð-
ræktarfræði. Ur náttúrufræðinni
ætti einnig að fella steinafræði, pví
praktisk er hún aðeins sein lykill að
jarðfræði, sem lesin er í efri bekk.
Aptur sýnist vel til fallið að pær
legðu mikla stund á hagfræði par,
sem hagfræðiskennsla við skólann
hefir að undanförnu mikið gengið út
á að sýna notagildi og efnafræðis-
lega samsetning hinna ýmsu matar-
tegunda, sem pjena til manneldis.
Svo tækju pær próf að vorinu (burt-
fararpróf) um leið og piltar ganga
upp í efri bekk.
Frá 14. maí til 14. okt., eða frá
pví skólakennsla hættir að vorinu
og par til hún byrjar að haustinu,
gjörum vjer ráð fyrir að námsmeyj-
ar pjóni við algenga vinnu í parfir
búsins eins og námssveinar. Yfir
veturinn pjónuðu pær einnig að
nauðsynlegum húsbúnaðarverkum
ui.dir yfirstjórn bústýru, og hefðu
umsjón á pvítil skiptis líkt ognáms-
sveinar við útiverk og fengju svo
vitnisburð fyrir frannnistöðu sína
við burtfararpróf. í húsbúnaðar-
störfum gæfist stúlkum gott tæki-
færi að fá æfingu við skólann, par
svo mikið er um að gjöra og allt á
að lý-sa fyririnynd utanbæjar og inn-
an. Þannig væri peim pá gefinn
kostur á að verða fullnuma í mat—
reiðslu- og pjónustuverkum, en Is-
lenzk húsfreyja parf að að kunna
meira en tilreiða mat, pvo lín og
járndraga til að heita fullkoininn til
verka. Hún parf einr.ig að kunna
fatatilbúning, og vjer ætlumst llka
til að námsmeyjum sje gefin kostur
á að læra pað við skólann. Það má
ef til vill segja að ekki verði allt
lært á einuru vetri, og tíminn er lika
stuttur, en pess er að gæta að hjer
er aðeins verið að byggja undirstöðu
sem nemandi á sjálfur að byggja of-
an á. Vjer minnumst pess líka að
stúlkur hafa allopt verið’á kvenna-
skóla aðeins 3 mánuði og tekið hlut-
deild I furðu mörgum námsgreinum
Samkvæmt pví, sem hjer hefir
verið ráðgjört, yrði bókleg kennsla
hjer um bil 4 st. á dag, kl. 10—12 f.
m. og 4—0 e. m. GjörumiJ'ráð fyrir
að námsmeyjar pjónuðu til skiptis
við niðriverk að morgninum fvrir kl.
10; pað gjöra námssveinar líka að
sínu leiti pegar peir stunda fj&r-
hirðing. Kl. 12—3 e. m. vinna peir
við ýmisleg útiverk, og pann tíma
mætti hugsa að pær stunduðu hann-
irðir og inr.anbæjarverk til skiptis;
pað yrði eptir pví verklegur náms-
tími peirra að miklu leyti. Hjer
kann að sýnast, að peim sje gjört
hærra undir höfði en piltum, ef ætl-
astertil að pær stundi nám, pó pað
sje verklegt pegar peir eru að strita
við eldiviðarflutning, grjótakstur o.