Heimskringla - 07.11.1889, Blaðsíða 2

„Hsimsimtla,”
An
Icelandic Newspaper.
PT'BLiaHED
eveiy l uursday, by
The Heimskhingla Pkinting Co.
AT
35 Lombard St......Winnipeg, Man.
Subscription (postage prepaid)
One year..........................$2,00
6 months......................... 1,25
3 months........................... 75
Payable in advance.
Sample copies mailed fbee to an>
address, on appilcation.
Kemur út (aS forfallalausu) á hverj-
um timmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St........Winnipeg, Man.
BlaSiS kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgangur $1.25 ; og um 3 mánuSi
75 cents. Borgist fyrirfram.
Upplýsingarum verð á auglýsingum
„HeimskrÍQglu” fá menn á skrifstofu
blaðsins, en hún er opin á hverjum virk
um degi (nema laugardögum) frá kl. 9
í. m. til hádegis og frá kl. 1,30 til 0 e. m.
Á laugardögum frá kl. 9 til 12 hádegi.
gy Undireins og einhver kaupandi blaðs-
lns skiptir um bústað er hann beðinn aS
eenda hina breyttu utanáskript á skrif-
stofu blaðsins og tilgreina um leið fyrr-
lerandi utanáskript.
Utan á öll brjef til blaðsins skyldi
skrifa: The Heimskringla Printmg Co.,
35 Lombard Street, Winnipeg, Man . eða
O. Box »05.
TIL KATJPENDA JIKRP.
Af J>essum árgangi uHkr.” eru
nú óútkomin að eins 7 blöð, en
mjög mikið eptir ógoldið fyrir ár-
ganginn. Það er nú kominn sá timi
árs, sem allflestir hafa nokkuð af
peningum handa á milli og geta pess
vegna sjer að meinlausu borgað
blaðið.
Kunnugleiki vor á högum margra
landa vorra hjer veldur pví, að vjer
hlífumst við að ganga eptir andvirði
blaðsins fyrri part sumars. En af
pví pessi tími er kominn, sjáum vjer
<enga ástæðu til að pegja. Ef menn
■einungis hafa viljann til að borga
blaðið, geta peirpað hæglega, pegar
komið er fram í nóvembermán. Vjer
viljum pví góðfúslega biðja menn
að draga oss ekki lengur á borgun-
inni, að gleyma ekki ógoldna ár-
gangsverðinu pegar peir r.æst taka
á móti peningnm.
Ef einhverjir eru hjer í bænum,
sem eiga óhægt með, vegna vinnu
sinnar, að koma á prentstofuna að
deginum til, geta peir borgað blað-
ið við verzlanir:
Th. Finney,
173 Ross St.
°í?
K. Eyjó/fseonar,
CJor. Young & Notre Dame St. AV.
L>eir hiuir sömu skulu undir eins,
að meðteknum peningunum, fá mót-
tökuviðurkenning frá oss.
Útg. uHkr.”.
„KAPPK08TIÐ AÐ NÁ FÓTFESTU
—á—
JÓRDINNI”.
I>etta er eitt orðtæki Ameríku-
manna, og peir allflestir reyna líka
til að framfylgja pví. Með ufót-
festu á jörðinni” meina peir ekki
frelsi til að standa, sitja eða hreifa
sig á purlendi hnattarins—pví um
pað verður manninum ekki neitað
af pví hann er hvorki lopts eða lagar
dýr—heldur meina peir með pvl
egineign á stærri eða smærri land-
spildu, er á einn eða annan hátt geti
framfleytt lífi einstaklingsins. Þeir
hafa yfir höfuð heldur litla trú á
kenningu Henry Georges um afnám
alls prívat-eignarrjetts á latidi, enda
líða liklega ailtnörg ár til pess öll
fasteign verður eign hins opinbera
og einstaklingar allir leiguliðar sinn-
ar egin stjÓrnar. í millitíðinni er
ekki nema rjett að hafa tillit til
máltækisins að ukappkosta að ná fót-
festu á jörðinn”’.
Flestir stærstu auímenn lands-
ins segja fasteignirnar hinn vissasta
og greiðasta gróðaveg. Og pað
segja öldungis eins peir auðmenn-
irnir, sein öllu sínu fje hafa safnað á
fáum árum með spilamennsku á
hlutavíxl-húsunum og öðruin pess-
háttar lukkuspilum, sem vitanlega
eru að sama skapi stórábatasöm sem
pau eru óviss. Reynslan og sagan
er líka órækasti votturinn um að svo
er. Sagnir eins eða annars auð-
kýfings ættu pess vegna að vera ó-
parfar fyrir einstaklinginn. Sagan
sýnir pað svo greinilega, að eign
stórra fláka af landi er fyrstaoghelzta
skilyrðið fyrir valdi eigandans yfir
peim sem enga fasteign eiga, sem
ekki hafa náð Ufótfestu á jörðinni”.
Sá sem er herra landsins er herra
peirra er pað byggja; að pví verður
leiguliðunum hvar sein er. Að ger-
astsinn eginn herraer hlutverk hvers
einstaklins, en pað getur hann ekki
orðið neina hann fyrst verði herra
yfir einhverjum takmörkuðuin bletti
af jörðinni. uMitt hús er minn
kastali” (initt vígi) er orðtak Eng
lendinga, og er pað rjett ef pað og
grunnur pess er egineign hans.
Hann er pá konungur alls pess sem
umhverfis hann er og ræður lögum
og lofum innan landamæra sinna.
Að pvi takmarki ættu allir að keppa,
og pví takmarki er hverjum sem vill
gefið að ná, sjerstaklega hjer í Ame-
ríku, heimkynni frelsisins eins og
hún er kölluð. En hún kafnar undir
pví nafni ef alpýðan er áhugalaus
um eginvelferð og lætur landið verða
fáeinum auðmönnum að bráð.
Yfir höfuð að tala hafa íslend-
ingar gengið vel frain í pví að kom-
ast yfir fasteignir síðan peir komu
hingað til landsins, enda er pað
ekki nema eðlilegt par sem pað
fæst ókeypis, svo framarlega sem
umsömdum skilmálum stjórnarinnar
er framfylgt. En petta nær að eins
til peirra íslendinga sem flutt hafa
út á landsbyggðina og gerzt sveita-
bændur. Um pá sem sezt hafa að í
bæjunum er allt öðru máli að gegna.
Winnipeg-íslendingar hafa ekki
hvað petta snertir leyzt skylduverk
sitt gagnvart sjer sjálfum eins vel
af hendi og ákjósanlegt væri. Til
pess má auðvitað tilfæra margar á-
stæður svo sem, efnaieysi fólks, verð-
hæð bæjarlóða og óhentuga gjald-
skilmála, óvissu uni heimilisfestu
manna í bænuni, og jafnvel óvissu
utn að bærinn mundi nokkurn tíma
rakna úr rotinu og taka til að vaxa
á ný. Þetta eða eitthvað af pví hef-
uróefað vakað fyrir inörgum og par
af leiðandi hefur tíminn liðið svo að
ekkert hefur verið gert í pví að
tryggja sjer betri efni í framtíðinni.
Menn hafa leigt húsaskýlin yfir sig
og unnið svo baki brotnu allan priðj
ung vinnutímans á ftrinu til að
liorga húsaleignna. En petta er
ekki framsýni, ekki rjettlæti gagn-
vart sjer sjálfum. E>að eru nú ná-
iægt, ef ekki alveg, 3,000 íslend-
ingar í Winnipeg, og tala peirra
muu heldur aukast en rýrna á
hverju árinu sem líður. Það er
ekkert líkara en að peir verði crðnir
5—6,000 eóa nálægt pví að 10—11
ftrum liðnuin, á aldamótum. E>að
er meira en lítið afl sein sá hópur
getur haft, ef fjöldinn er sjálfum
sjer rftðandi, bj'r í sínuin egin hús-
um á egin fasteign. Eu ft pessu
tíinabili parí byltingin að verðastór-
mikil ef meginhlutinn á að koinast í
pær kringumstæður. Vitaskuld er
bústaður niargra í bænum að eins
til bráðabyrgða, á meðan verið er að
safna peninguin til að byrja bú-
skap úti í sveitum. En sú d»öl í
bænum nemur ekki ósjaldan 4—6
árum, og á pví tímabili má borga
að fullu fyrir bæjarlóð og hús sem
að flestu leyti g*ti jafnast á við
pau hús sein allur fjöldi íslend-
inga leigir, að minnsta kosti fyrst
eptir að peir koma í bæinn.
Og með pví að kaupa lóðina og
koma upp húsinu utanvert við aðal-
byggðina parf samlagt verð húss-
ins og lóðarinnar að verða litið, ef
nokkuð meira en svarar leigunni sem
goldin er .fyrir hús fáum tugum
fiðma, næ- rn'ð’u ! æjarins. Og
sjeu pær eignir vel hirtar má æfin-
lega selja pær, ef eigandinn flytur
burtu, ekki máske æfinlega fyrir
pað sem pær eru verðar, ef uauðsyn
krefur að hún sje seld í flýti, en pó
æfiniega fyrir megin hluta virðing-
arverðs. E>ar af leiðandi fær eigand-
inn æfitilega megin hluta peirra
peninga pannig endurgoidna, sem
haun er búinn að borga, og seui
hann undir ölluin kringuinstæðum
hefði mátt, til að gjalda í húsaleigu.
Hann hlýtur pví uudir öllutti kring-
umstæðum að hafa tneiri peninga
undir höndum, ef hann flytur burtu,
heldur en hann gerir, ef hann all-
an tímann býr á annara eign og geld-
ur leigu.
Hvað viðgang bæjarins snertir,
pá mun nokkurn veginn óhætt að
fullyrða, að harðæriskafli hans sje
hjáliðinn, og að hann úr pessu taki
til að vaxa fyrir alvöru, ef til vill
hægt, en eigi að síður að vaxa. Það
er tvennt, sem bendir á að svo sje,
fyrst og fremst pað, að allar fast-
eignir, eða flestallar, hafa á pessu
ári stigið í verði s\ o neinur 10—2<>%
og sumstaðar mikið ineira, og
annað pað, að nú í haust mun bær-
inn vera eins fólkstnargur og pegar
flest var hjer um árið. Svo er og
hitt, að prátt fyrir hálfgerðan upp-
skerubrest í ár, sem beinlínis og ó-
beinlínis heldur Winnipegbæ aptur,
eru nú pegar ákvarðaðar fleiri bygg-
ingar í bænum næstkoniandi sumar,
en upp hafa verið færðar á nokkru
einu hinna síðustu 4—5 ára. E>etta
er vottur um franiför, og pessi vott-
ur hefur líka komið mörgum manni
til pess að kaupa eignir 1 sutnar er
leið, pað svo að landverzlanin í ár
hefur iíklega verið heltningi meiri
en í fyrra. E>að eru pví allar horf-
ur á að bæjareignir falli ekki í verði
framar, og pess vegna óparft fyrir
menn að láta ótta fyrir verðhruni
aptra sjer frá að festa peninga sína í
fasteignum bæjarins.
Hvað verð fasteigna snertir, pá
vitanlega er pað máske meira en
fjöldanum er vaxið að borga. Dó
má nú fá bæjarlóðir iniian 20—25
mínútna gangs frá niiðpunkti bæjar-
ins—pósthúsinu eða bæjarráðshús-
inu—fyrir $75—100. E>að er lágt
verð, en ekki hátt, á bæjarlóðum,
og verði framför bæjarins nokkur,
tvöfaldast verð pvílíkra eigna á
mjög stuttum tíma, einungis af pví
byggðin umhverfis pjettist og fær-
ist út. Og hvað snertir möguleg-
leika fátæklinga ft að festa kaup á
eignunuin, pá sýnist pað einnig
gert svo vel úr garði sem framast
verður. 1 pví efni hafa rnelin um
5 vegi að velja og eru bftðir að-
gengilegir fvrir alla, sein hafa vilja
og löngun til að kotnast áfram og
verða sjálfstæðir, hversu fátækir
sem peir annars eru. Hinti fyrr:
vegurinn er, að borga niður $15 til
$25 og úr pví $3—5á hverjum inftn-
uði. E>ennan veg taka peir, setn
vilja gera sig ánægða ineð lítilfjör-
leg húsakynni fyrst i stað, og sem
sjálfir geta unnið talsvert að húsa-
smíðinni í hjáverkum sínum, og á
paiin hátt fengið upp hús fyrir svo
litla peninga sem mögulega verður.
Hinn annar vecrurinn er, að borira
húsgrunninn að fullu og eiga hann
skuldlausann. E>egar pað er feng-
ið fer maður með skýrteini sín til
vissra fjelagsstofnana í bænum, sem
pá byggja fyrir mann hús á lóðinni
fyrir ákveðna verðhæð, og taka fyr-
ir pað májiaðarlega borgun einung-
is, (auk pess er pær vitaskuld halda
söluskránni sem tryggingu), sein er
iítið ef nokkuð meiri en almennt
er borgað I leigu fyrir meðal leigu-
liðahús. Mánaðarborgunin fer ept-
ir verðhæð hússins og húsverðið
aptur er miðað við verðhæð lóðar-
innar. Þeir, sem ekki hafa kring-
umstæður til að vinna að smíð húss-
ins sjálfir, eða vilja heldur fá lag-
legra hús, pó mánaðarborgunin verði
meiri, taka venjulega pennan veg-
inft, og peir eru ekki allfáir, sem
pað gera.
Það sýnist naumast hægt að
bjóða fátæku fó '<i belri kjör en
petta, og sje niaðnrinn samhalds-
samur og fús á að reyna gæfuna.
virðist ekkert pví til fyrirstöðu, að
hann á fárra ára tímabili geti orðið
skuldlaus og búandi á sinni eigin
eign. Auðvitað tapar hann eign-
inni, ef hann ekki getur borgað, svo
og pví, sem hann til pess tíma hef-
ur borgað, nema hann geti selt öðr-
um, er tekur við par sem hann
hættir. En par sem mánaðargjaldið
er lítið eða ekkert meira eu leigu-
gjaldið fyrir annara hús er, pá er
pað nauniast ætlandi, nema fyrir
stór óhöpp, setn enginn getur fyrir
sjeð.
E>.ið sem parf að hafa hugfast
er petta: Leigugjaldið fyrir hús-
næði rennur í vasa auðkýfinga, en
er manni sjálfum algerlega glatað.
En mánaðargjaldið til innlausnar
eigin eign leggst í erfðasjóð fyrir
ættmenn manns og afkomendur.
Annað gjaldið leiðir til örbyrgðar,
en hitt til sjálfstæðis, til auðs í
framtíðinni.
LANDSÍN.
Nú sjest á dökkna,—breiðar bjarkaraðir
blika í fjarlæað, sveiuar glaðir!
skógi vaxin Ameríku strönd.
O, hættið víli, storð er fyrir stafni;
en stíg fram íslands þjóð, í drottinsnafni!
Lifna hugir, losna um hjörtun bönd.
En hvaða læðing losnar oss af hjarta,
er lifaviljum framtið bjarta,
og flýjum okkar forna móður láð?
Vjer þoldum eigi lengur deyftS og drunga
og danska stjórnarokið gremi þunga;
Því oss er gefin orka, fjör og dáð.
Og heill sje þeim sem heima enn þá
berjast
og höfgri stjórnarskipun verjast.
Þeirgeyma’ í öflgum æðum logheitt blóð.
Vjer óskum fremdar okkar kæru löndum,
ogynnilega viljum tengjast höndum,
fijer íslands börn og Ameriku þjóð.
Jón Kjœrnested.
CHICAGO.
Það er mikill staður Chicago, anda
er hann nafnfrægur um allan heim fyrir
dæinalausar framfarir. Fyrir 70 árum
síðan var þar að heita mátti óbyggfiur
forarflói, sem nú stendur pessi tröllslega
borg með meiraen 1 milión íbúa. Þá póttu
kringumliggjandi hjeruð litt byggileg
vegna sumarfrosta og ýmsra pvílíkra
andmarka, sem venjulega eru tiieinkaðir
ungri byggð. Nýbyggjarnir, er smám-
saman slæddust pnngað á uxavögnum
sínum að sunnan og austan, uppgáfust
eptireins og tveggja vetrardvöl og hurfu
aptur til sjáfarstrandanna, með pau um-
mæli, að í Illinois prifust nauinast garSá-
vextir, hvað fá fínni jarSargróði. Gekk
pannig allt fram um 1830. Á pessu sama
sriði er nú búgarður við búgarð, kaup-
tún við knuptún og stór porp með fárra
mílna millibili.
Til Chicago liggja nú 23 járnbrautir,
auk allra smábrautagreina, og er samlögð
lengd peirra allra yfir 40,000 mílur, og
par sem eptir hverri þessari braut fara
burtu 2—8 fólksflutningslestir og jafn-
margar koma að á hverjum sólarliring,
auk hinna sifelt farandi og komandi fólks
lesta til nágrannastöðvanna, geta menn
gert sjer hugmynd um ferfiamannaflóðið,
er látlaust fellur út og inn um bæinn. Um
verzlun bæjarins mágera sjer hugmynd
af því, að síðastl. ár nam hún 455 milj.
dollars, en ineiri hluti þeirrar upphæðar
er vitaulega eign járnbrautanna—tekjur
þeirru og gjöld. Verkstæðavarningur
búinn til í bænum sama ár, nam að verð-
hæð 401,161,000 dollars. Og innlagðir á
bankana—Þeir eru 23 talsins—voru afal
menningi um 85 milíónir dollars til jafn-
aðar á hverjum einum mánuði ársins.
BæjarstæMð er flatt og liggur lágt,
pó þa« fyrir framskurð og upphækkun
virMst nú liggja nokkuð hátt yfir Michi-
gan-vatnið. Til að sjá er því bærinn, að
því er landslag bæði umhverfis hann og
innanbæjar snertir, ekki ólíkur Winni-
peg-bæ, og að því er byggingar snertir
getur sá samanburður einnig staðist, til
pess komið er inn í aðalverzlunarhluta
bæjarins, en úr því er samanburðurinn
ómögulegur. Stærstu byggingarnar í
Winuipeg, sem enn eru, eru smáhýsi ein
í samanburði við húsatröllin sem par
hreykja sjer mót himni og sitja svo þjett,
að naumast gengur saumnál inn á milli,
og í óslitnum röstum beggja megin stræt-
anna á viðlíka löngu sviði og frá Aðal-
strætinu í Winnipeg vestur á Young 8t.
Á öðru eins sviði ferhyrndu eru öll
stræti þannig þjettskipu* stórhýsum frá
6—12 „tasíu” háum—einungis eitt er 16
tasiur—, og er það aðal-verzlunarhluti
bæjarins. Eptir að kemur út yfir þetta
umgetna svætii fara byggingarnar að
verða ruglingslegri—likari Aðalstroetinu
í Winnipeg. Umferð um aðalverzlunar-
hlutann er svo mikii af gangandi mönn-
um, strætisvagnalestum—þar fer ekki einn
og einn i senn eins og í Wiunipeg—og
alls konar vögnum, frá kl. 2 til 5 e. m., að
lifsháski er að fara þvert yflr strstin, þó
á gatnamótum sje, og með köflum steud-
ur allt algerlega fast svo mínútum skiptir
í senn; er þafi þó einkurn þar sem Mon-
roe og Madison stræti þverskera Clark,
Dearborn og State-stræti, enda stendur
lögregluþjónn þar á hverju strætishorni
mefi uppreiddakylfu i höndumá þessum
tíma dags, og gerir ekki annað en banna
mönnum framgang nema þegar fært virð-
ist afi leggja út i strauminn. Fyrir þá af-
skiptasemi fá þeir ýmislegar fyrirbænir.
Á norðurjafiri aðal-verzlunarhlutans
fellur Chicago-áin frá austri til vesturs,
viðlika breið og Assiniboine-áin. Eigin-
lega er rangt a« segja að hún falli, því
hún fellur helzt ekki í neina átt nú orðið.
Hinir byltingagjörnu bæjarbúar hafaekki
látið hanaí frifii, heldur dýpkað hana, og
margdýpkað, þangað til hún er orðin
straumlaus og ekki nema fyrir útlærfia
vatnsfræðinga að segja hvaða hluti henn-
ar er straumvatn og hvaöa hluti Michi-
gan-vatn, að frádregnum ölium öðrum
efnum, sem ekki er nauðsynlegt að nafn-
greina. Út frá ánni til suðurs hefur verið
grafinn skipgengur skurður langa leið
sufiur eptir bænum, og er sá skurður tak-
markalína aðalverzlunarhlutans að vest-
an, eins og áin er það að norðan. Þó er
verzlunarparturinn óðum að færast vest-
ur fyrir skurðinn og verður hann eflaust
innan fárra ára í miðjum aðalverzlunar-
hlutanum. Yfir skurðinn eru brýr á
hverju stræti, að heita má jafnbreiðar
strætunum, og þar bæðiseglskip og gufu-
skip eru á sífeldri inn og út siglingu ept-
ir skurðinum, en af verfiur að vinda
hverja brú i hvert skipti og skip fer fram
hjá, tefur það hraparlega fyrir umferð
manna um bæinn. Úr þvi er nú líka verið
að bæta meö því að jarðgöng eru komin
á einu stræti undir Chicago ána. Eru þnu
göng mikið mannvirki, bæði geysilöng
og svo breið að strætisbrauta sporvegir
eru þar tveir með nokkru millibili og að
auki allbreiðar traðir hvorummeginn fyr-
ir göngumenn, en göngin öll lýst með
rafurmagnsljósum, svo glóbjart er hver-
vetna í hvelfingunui. Önnur samskonar
göng er nú verið að grafa undir skipa-
sktirðinn og verða þau eugu minna mann-
virki en hin. Þaunig er allt sem verkleg-
ar framfarir’snertir, sto stórkostlegt sem
hugsast getur, langt um framar en í
nokkrum ötirum stórbæ i landinu. Auðs-
aflifi sýnir sig hvervetna og allir sem
nokkuð geta fara hamförum í tilraunum
sinum til að liöndla peningana, og við
það kapphlaup gildir boðorð Jesúíta i
hvívetna: „Tilganguriun helgar ineðal-
ið”’ Ekkert fyrirtæki or Chicago-mönn-
um ofvaxið; þeim er allt mögulegt, ef
þeir haía viljann, segja þeir, enda eltir þar
hvert stór-fyrirtækið annað, hver stói-
byggingiu afSra, og allt er óuýtt nema hún
á einlivern hátt yfirskyggji þá sem sam-
hlifia er. Að þvier snertir iðnað, verzlun
og Mechanic má svo að oröi kvefia, að þar
falli hver framfaraaldan á aðra ofan, árið
út og árits inn.
Em framfarirnar, sem snerta hina
æðri tilveru mannsins-—menntun og sið-
fágun—, er ekki hægt að segja hiö sama
og Um þær verklegu. Það er ekki unn-
ið að þeim með öðrum eins æfiisgangi og
a* söfnun auðs og valds af fjöldanum.
Þar auðvitað eru menn í hópum, sem í
Þeim efnum afkasta undra miklu, en
þeirra bolmagn, hversu iniki'5 sem væri,
stendzt ekki strauminn, sem á þá fellur
úr öllum áttum i senn. Hinar seyöru
dreggjar þjóðanna—ekki síður en rjóm-
inn—falla þangað hvaðanæfa í jöfnum og
þungum straumi, því bærinn er hver-
vetna kunnur að löstum og ólifnaöi ekki
síður en kostum. Og þegar bæjarstjórn-
in er að jafnaði skipuð mönnum, sem ná
embættum fremur fyrir pólitiskan þunga
en hæfileika, og þafi er allt of opt til-
fellið, þá er ekki á góðu von. Þatf er
líka álit all-flestra, að þó bærinn sje
framúrskarandi mikill í öllu því sem ytri
búning snertir, þá sje liann í siðferðis-
legu tilliti rótlítið forað, og í andlegu til-
liti dauðahaf.