Heimskringla - 25.08.1894, Blaðsíða 2

9
HEIMSKRINGLA 25. ÁGÚST 1894.
komr út á Laugardögum.
Tiie Heiinskringla Ptg.&Publ.Co.
útgefendr. [Publishers.]
Vcrð blaðsins i Canada og Banda-
ríkjunum :
12 mánu'Si $2,50 fyrirframborg. $2,00
0 ----- $1,50 — $1,00
3-—- $0,90; — $0,50
Ritstjórinn geymir ekki greinar, sem
eigi verða uppteknar, og endrsendir
þær eigi nema frimerki fyrir endr-
sending fylgi. Ritstjórinn svarar eng-
um brófum ritstjórn viðkomandi, nema
í blaðinu. Nafnlausum bréfum er
enginn gaumr gelinn. En ritstj. svar-
ar höfundi undir merki eða bókstöf-
urn, ef höf. tiltek. «líkt merki.
Uppsögnógild að lögum, nema kaup-
andi sé alveg skuldlaus við bla'Kið.
Ritsjóri (Editor):
EGGERT JÓHANNSSON.
Ráðsmaðr (Busin. Manager):
J. W. FINNEY
kl. 9—12 og kl. 1—6 á skrifst.
Peningar sendist í P.O. Money Or-
der, Registered Letter eða Express
Money Órder. Banka-ávísanir á aðra
banka, en í Winnipeg, eru að eins
teknar með aflföllum.
653 Pacific Ave.
(McWilliam Str.)
“Fáir ljúga meira en
helming ”
er langt frá þvi að vera sannur máls-
háttur þegar rœtt er um fregnrita þá,
er heiðra Lögberg með “samhljóða
fréttum úr öllu kjördæminu” Lisgar.
Þeir ljúga miklu meira en helming
þegar þeir segja, að “enginn kjósandi
í kjördæminu, jafnvel ekki þeir menn,
sem hafa verið afturlialdsflokksmenn
alla sína ævi, virðast vilja líta við
Bradbury sem þingmannsefni.” Það
má heita sérstök hundahepni ef blaðið,
rekur sig aldrei á, að sannsögli slikra
fréttaritara er æði litilsvirði. Hve
ægilega Tribune-kynjuð ósannindi of-
anrituð ummæli eru, sézt bezt á því,
að það er nú liðið heilt ár síðan Mr.
Bradbury hafði í höndum áskoranir
um að sækja frá meira en 1000 kjós-
endum í Lisgar, eða nálega fjórða
hvorum kjósanda í kjördæminu. Þetta
var nokkuð sem var á allra vitorði í
fjTra haust. Nafnaskráin mun líka
vera til enn, og þess vegna þýðing-
arlaust að bera á móti þessu. Vita-
skuld má segja svo, að sumir af þeim
sem í fyrra voru með, kunni nú að
vera komnir á móti honum. Getur
vel verið. Sem stendur er það nokk-
uð sem enginn getur staðhæft. Aftur
á móti mun mega staðhæfa það, að
margir hérlendir menn, atkvæðamenn
í sinu héraði, eru nú með, en voru af-
skiftalausir í •fj-rra. Á meðal þeirra
mundi jafn vel mega telja menn, sem
í fylkismálum hafa til þessa verið
taldir Greenwaj'-menn.
Hvernig sem- því er varið, virðist
blaðinu hraparlega illa við Mr. Brad ■
bury og hvern þann mann, sem legg-
ur honum liðsyrði. Að óreyndu getur
það ekki sagt hann illmenni eða óþokka
og beitir svo því, sem það vonar að
rej nist bráðdrepandi háðsjrði, því, að
hann sé “garpur,” með öðrum orðum
að hann sé vesalingur, sem hlægilegt
sé að hugsa um sem þingmannsefni.
Nú að síðustu breiðir það "garps”-
nafnið í sama skilningi, eins og nokk-
urs konar háðungarblæju yfir þá Ný-
íslendinga, sem fylla flokk Bradbury’s.
Það er ekki vort að dæma, en ó-
kunnuglega kemur oss það fyrir, ef
þeir menn allir, sem blaðið þannig
háðast að, rej'nast ekki, hver í sinni
stétt og stöðu, öldungis eins miklir
garpar, í þess orðs réttu, alvörumerk
ingu, eins og sá eða þeir, sem nefna
þá garpa í háðungarskyni.
velji sér einhvern ákveðinn lit, sem
sérstakt skjaldarmerki, t. d. rauðan,
bláan, gulan o. s. frv- Kjörseðlarnir
eiga svo að bera sama lit og vera jafn-
margir atkvæðum í kjördæminu fyrir
hvern sækjanda. En ekkert nafn og
ekkert merki verður prentað á kjör-
seðilinn, en nöfn sækjanda, með áfest-
um lit hvers fyrir sig, verða skráð
með skýru letri í hólfi því í kjör-
staðnum, er menn fara inn í til að
merkja seðilinn. Ritblý samlit seðl-
unum verða og inni í hólfinu, og þarf
kjósandi að gæta þess, að brúka rautt
ritblý á rauðan seðil, blátt á bláan
o. s. frv., því annars verður atkvæðið
ónýtc. En þar með er öllum vanda
lokið, því ekkert gerir til hvar á seð-
ilinn hann setur X-ið eða krossmarkið.
í fljótu bragði virðist þetta mjög auð-
veld aðferð, en eftir er að vita hvort
hún reynist svo, ef frumvarpið verð-
ur samþykt. Á almennu seðlunum
virðist það vandræðaverk fj'rir marga
að setja sitt X niður á réttan stað,
en á þessum óprentuðu seðlum getur
enginn barið við skorti á spássíu til
að krota á. Aftur á móti er hætt
við að margur villist á ritblýjunum
og skelli rauðu blýi á bláan miða, eða
bláu á rauðan og er þá atkvæðisglöt-
unin vis. Ekki getur þessi aðferð
heldur reynst þægileg fyrir þá menn,
sem eru litblindir, sem ekki geta greint
rautt frá bláu, grænt frá brúnu o. s.
frv. Og það eru ekki svo fáir menn
í þessu landi, sem þannig eru, sér-
staklega uppgjafa ‘ járnbrautarlesta-
Ganghraði skipa.
Með því lagi sem þau nú hafa,
liefir alment verið álitið, að hraðskreið- |
ari skip jrðu ekki smíðuð en þau,
sem nú eru ferðmest á hafinu. Ferð-
mestu skipin, * Lucania, Campania,
Euerst Bismark o. fl., ganga eins og
kunnugt er j’fir hafið á tæpum 6 sól-
arhringum, en það þýðir um eða j'fir
20 rnilna ferð á klukkustund. Á stutt-
um spretti má reka þau áfram 24—26
íslands-ferð.
Sigurðar J. Jóhannessonar.
[Niðurl,].
Tíðarfar þar var ágætt allan þann
tima, sem ég var heima, rej ndar nokk-
uð þurt og kalt í vor lengi.en hretalaust
og svo brá til votviðra og hlýinda, þeg-
ar á leið ; leit því grasvöxtur allvel út,
þegar ég fór. Mátti því heita að nátt-
úran og mennirnir væru samtaka í að
milur á kl.st. Þetta er rnikil ferð, en gera mér lífið ánægulegt alla þá stund,
þó má knýja tvö nýju herskipin Banda- er ég dvaldi þar. Eins og frézt hefir,
_ , , gekk Influenza-veikin þar í vor allskæð
nkja, Columbia og Minneapolis, svo á-| um land alti og geröi mikiðtjón bæði í
fram, að þau nái 28 29 mílum á kl.st . | mann(jauöa Cg vinnutapi; varð því lít-
Lag þessara skipa allra er nokkurn ið unnið þetta vor að jarðabótum, sem
vegin það sama og er mismunandi ferð þó eru allvíða talsvert farnar að tíðk-
fremur að þakka mismunandi farmi, ast-
en þó mest afskaplegri kolaeyðslu. Vandasamt verður fyrir mig að lýsa
, ,,, c framförum heima, sem óneitanlega eru
En nurettnylegahefirveriðsmið- þótaisverðar, eftir þarlendum mæli-
að guíuskip á Englandi, sem gerir kvarðai og vist mun það, að um margar
miklu betur en upptalin skip. Þetta
skip er eitt af 41 herskipum Breta,
sem nú eru í smíðum mörg og sem I
ætlað er eingöngu að elta torpedobáta |
og sökkva þeim. Það sem því ríður
undanfarnar aldir hefir aldrei á jafn-
stuttum tíma, sem þeim rúmum tutt-
ugu árum, er ég hefi verið erlendis, eins
mikið brej'zt til batnaðar og færzt í
framfara horfið. Því að þo aðhægt
fari—sem ætíð má búast við eftir af'
Nýstárlegir kjörseðlar.
Til þessa hafa kjósendur í Norð-
vestur-liéruðunum ekki fengið að kjósa
þingmenn sína eða aðra embættismenn
á seðlum, heldur hafa þeir orðið að
kjósa þá með gamla laginu, því, að
kalla upp með nafn þess er kosinn er.
Á síðasta Dominionþingi var þeim
veitt sú réttarbót, að mega kjósa á
seðlum eins og allir aðrir í Canada.
Lög um viðtekt seðla á kjörþingum
eru þess vegna fyrir Norðvestur-þing-
inu, er nú situr í Regina. I þessu
lagafrumvarpi er gert ráð fyrir að hafa
seðlana alt öðruvísi en á sér stað enn
hjá nokkrum öðrum mönnum, I því
er gert ráð fjTÍr, að hver sækjandi
Anarkistarnir.
í tímaritinu Forum (í ágúst þ. á.)
ritar Henry Holt um það, hvað eigi
að gera við anarkista. Segir hann
að af því anarkistar ekki viðurkenni
eða vilji hafa stjórn eða lög, geti
þeir ekki heimtað nokkra lagavernd
af stjórninni. Vill hann þvi að stjórn-
in auglýsi að hún ekki lengur verndi
anarkista, þá sjálfa eða eignir þeirra,
heldur verði þeir sjálfir að ábyrgjast
sig fjrir h'atri, j'firgangi og ofsókn
annara manna.
Ef ákvæðin um að þeir skuli út-
lægir ekki reynast einhlýt til að
halda þeim í útlegð, á þá að hegna
þeim með fangelsi eðadauða? Fang-
elsi álítur hann ófært, það sé langt
frá réttu að gej'ma al-læknaðan mann
inniluktan, en það gæti þó átt sér
stað með anarkista að þeir snérust
frá villu sinna vegu en yrðu samt að
sitja inni cins og glæpamenn. \ and-
ræðin eru líka, að af j’tra áliti er
ekki hægt að dæma hvert maðurinn
et anarkisti eða ekki. Ekki er heldur
hægt að ráða það af viðtali við mann-
inn, nema í stöku tilfellum. Það eru
til anarkistar, sem bæði að sjá og
liejra eru ljúfmenni, alt þangað til
morð-æðið kemur yfir þá, eins og upp
úr þurru. Hvernig á þá að þekkja
anarkistana og vernda sig fj’rir þeim?
Ef fangelsi á að koma að gagni, er
það á þessu tímabilinu, áður en þeir
vinna hryðjuverkin, sem á að höndla
þá og hneppa í fangelsi. Eftir að
illverkið er unnið er það of seint.
Ef útlegð er til einskis og fang-
elsi ómögulegt, hvað annað liggur þá
fyrir en að drepa anarkistana? Er
þá spursmálið hvert þjóðimar eiga
altaf að bíða með það, þangað 'til
þeir hafa drepið einhverja af hennar
beztu mönnum.
Höfundurinn virðist þeirri hug
mynd samt ekki samþykkur, sam
kvæmt vanalegri þýðing orðsins, að
taka mann af lífi. Hann vill að þeim
sé eytt með þvi að gera þeim ómögu-
legt að búa meðal mennskra manna.
Vill að þjóðirnar allar í einu segi við
anarkistana : “Þið hafið afsalað ykk-
ur þeim rétti að búa meðal vor. Vér
höfum enga löngún til að taka líf
ykkar, en vór viljum ekki hafa ykkur
í vorum félagsskap. Farið eitthvað
burt og leitið tækifæris að lifa. Þið
hafið sýnt ykkur óhæfa til að vera
í íélagsskap manna og er því skylda
vor að kunngera það öðrum þjóðum.
Ef þið komið hingað aftur eruð þið
réttdræpir og ef þið komið til annara
þjóða verða afdrif' yðar hin sömu, ef
þær eru vitrar. Ykkar eina mögulega
og ykkar eina hæfilega heimkynni er
í eyðimörkum, meðal villidýra sem
mennirnir hafa enn ekki eyðilagt.”
á, er, að þau séu framúrskarandi ferð- stoðu og ásigkomulagi landsins, þá sá
mikil, enda bygð með það eina mark- ég þess glögg merki, að menn eru tals-
mið fyrir augum. Allri hugsun um vert farnir að vakna til meðvitundar
, . • um það, að mörgu megi og þurn aö
utlitsfegurð, þægindi eða sparsemi, var Þannig er mjög viða 4rlega
varpað fyrir borð, en ferðhraðinn einn unn;ð að t4nasléttun, garðahleðslu og
hafður fjTÍr augum. Smiðunum, öömrn jarðabótum, svo útlit er fyrir að
Thorneycroft & Co., tókst líka að fram- þess verði ekki mjög langt að biða, að
leiða það ferðmesta skip er nokkru tún öll verði slétt og umgirt á Islandi
„ ... + .. og er það ekki litil umbót. Husakynni
sinni hefir svifið um sjómn. I viður- ^ ^ stórum batnað vlðtti þó að
vist sjóflotastjóranna var skipið rej’nt viða s4u þau bágborin enn og I gamla
23. Júní, ogán þess að herða nokkuð horfínu. En þar sem byggt hefir verið
að vélunum, gekk það rúmlega 29J á annað borð, er það viðast miklu betur
‘knots,” eða rétt um 34 landmílur & gert og húsaskipunin haganlegri en áð-
„ x , .. . A ur. í>rifnaöur hefir lika aukist til
klukkustund og það á móti bæði vind gtórra muna
oe: straum. Meö jafnri ferð msetti _ ... .
^ i tt i-r * -kt Samgöngurnar á landi eru mjog tor
fara frá Liverpool til Halifax i ^oval enn og mega vist heita líkar því
Scotia á minna en þrem sólarhringum. gem yari að un<ianteknum sumum fjall-
Skip þetta heitir “Daring,” er 185 vegum, er mikið hafa verið bættir. En
feta langt, 19 feta breitt, 13 feta djúpt langt mun í land þar til vegir þar yfir
_ höfuð komast í viðunanlegt ástand,
og ristir 7 fet hlaðið. en(la er, eins og allir vita, þar við ramm
Nú að síðustu kemur skipasmiður an rejp að draga, þar sem er óblíða
l á Englandi, S. A. Haig að nafni, náttúrunnar og strjálbygð og víðátta
, , ..... ’ . , - _ð STrl{ða landsins. Reykjavík hefir tekið stór-
fram á sviðið með boð um aö smioa j *
., ,. um stakkaskiftum frá því ég sá hana
gufuskip, er gangi 60 milur á klukku- áðuri enda er það nú orðið 4 milli tutt.
stund. Hvernig lag á að vera á því ugu og þrjátíu ár ; bærinn er orðinn
segir hann ekki enn. Getur þess að | skiþulegur og laglegur, og í stað gömlu
eins, að skrúfur verði ekki brúkaðar,
heldur mörg smáhjól undir síðum
skipsins.
Havaí-lýðveldið.
torfkofanna eru komin snotur og vönd
uð hús ýmist úr steini eða timbri; svo
hefir bærinn aukizt til stórra muna. En
ekki sá ég þar merki mikilla annara
verklegra framfara, eða vinnuléttis.
Einn vagn sá ég þar notaðan í bænum
og gengu fyrir honum ýmist 6 eða 8
menn með reiptöglum um axlir, og var
vagnhlassið þó ekki þj'ngra en svo, að
einn islenzkur hestur hefði getað hæg'
ega farið með það. Lika’ sá ég að
Þar er alt kyrt ofan á, þó undir-
niðri togist tveir flokkar á með öllu
sínu afli. Lýðvaldssinnar þrej'ta við I garnlj óvandinn tíðkaðist enn, að láta
að fá alla frumbyggja á eyjunum á kvennfólk bera grjót og hvað annað á
kjörskrá, en konungssinnar gera sitt milli sín á handbörum. Þilskipastóll er
ýtrasta að þeir verði ekki skráöir, þvi ’>*ði þar og víðar óðum að aukast, og
J er þaö gleðilegur framfaravottur, og
enn þá vonast drotnmgm eftir viðreisn 1.^ viggagt; vegur til að koma landinu
veldisstólsins. Styrkir það hana í þeirri uþpt þvi að sjóarútveginn mætti eflaust
veiku von, að Bandaríkin hafa ekki bæta næstum i það óendanlega. Á Sauð
enn viðurkent þetta litla eyja-veldi, árkrók hefir mikiðumbreyzt i seinni tið,
sem kaus sór þó sama atmæhsdag og fegar ég fór, var þar að eins einn torf-
T'r kofi, en nu er þar kominn þriflegur bær
hin voldugu Bandanki, þ. e. . u með eitthvað 200 íbúum. Hagur manna
Eyjaveldi þetta samanstendur af 8 heima virtist mér standa með betra
ej'jum, og eru 4 þeirra óbj'gðar alveg. | móti það sem bjargræði og búsæld
Flatarmál þeirra allra samlagt er
snerti, enda hefir mátt heita .allgott ár-
. . ferði nú í seinni tíð ; skepnur hafa því
7600 ferh.mílur enskar. Stærsta eyjan mik;ð fjö]gað . en aftur er verzlun ákaf.
er Havaí, lengd hennar mest um 100 jega öhagfeld og bág, og skuldir munu
mílur, breidd hennar mest um 90 míl- vera allmiklar og framúrskarandi pen-
Stjórnarsetrið, Honolulu, er á eyj- ingaekla.
. ^ or, v,„,. Af ferð minni vestur er fátt að
unni Oahu, og er su ey 35 milur þar •“• ~ _, , . ,
breidd segja í eK lagði af stað frá Sauðárkrok
þann 10. Júlí ásamt 43 vesturförum ; af
hennar er 21 míla. íbúar eyjanna eru ])eim skildu 22 við mig i Skotlandi, því
alls um 94,000 og er alt að þriðjungi að Jjeir höfðu tekið sér far með Beaver
þeirra f höfuðborginni Honolulu. línunni, en hingað til Winnipeg komum
Frumbyggjar eyjanna eru óðum að vér að morgni 2. Ágúst, öfl heil á hófi
þvi aö ferðin gekk mjog vel.—Svo oska
deyja út og blandast oðrum þjóðflokk- ^ að endingu öllum Jöndum mínum
um svo þeir hverfa. Sem stendur er minum heima á Fróni æðsta gengis og
íbúunum skift í flokka þannig : Frum- blessunar, með óglej'manlegu þakklæti
byggjar og kynblendingar um 45,000, fyrir þær góðu viðtökur, er iþeir veittu
I mér.
Lengi lifi þeir og gamla ísland !
inni ánægju. Sérhvor, sem viðurkenn-
ir það, að sannarleg andans menntun
geti gert einstaka menn og heilar þjóðir
hamingjusama, ætti af fremsta megni
að stj'rkja þetta fyrirtæki. Einkum
ættu allir þeir, er stúdentspróf hafa
tekið, að lcggja hönd á plóginn til þess
að virðuleg vísindastofnun komisá fót á
hinni söguríku eyju”.
Því næst skýrir bréfritarinn frá, að
hann hafi i hj-ggju að leggja fram sinn
skerf til þessa "hrósverða fyrirtækis”,
og spj'r sig fj’rir um, hvert hann eigi að
senda samskot þau, er safnast kunni.
Að síðustu kemst hann svo að orði:
‘Eg er að visu ekki auðugur maður, en
það lítilræði, sem ég get látið af hönd-
um rakna, gef ég fúslega og meðb• ■' n-
andi áhuga fyrir hinu góða mái^ini”.
Svona talar þessi útlendingur, og á
nógu j'el við að geta þess til saman-
burðar, liversu hið “unga ísland” snýst
við þessu máli. Vér eigum sérstaklega
við hina ungu íslenzku námsmenn og
kennifeður í Höfn, sem bæði töluðu og
greiddu atkvæði (!) gegn íslenzkum há-
skóla á fundi, og þar var haldinn, og
það nál. allir einum rómi, en þó er svo
að sjá eftir því, sem skýrt er frá í
Sunnanfara”, að mörgum muni ekki
hafa verið fullljóst, um hvað þeir voru
að greiða atkvæði, svo að auðvitað er
þessi atkvæðagreiðsla hreinasta “hum-
bug” og getur enga þýðingu haft fyrir
framgang málsins aðra en þá að láta
stjórnina vita af því, að þeir ætli sér að
toga í skækilinn með henni til þess að
sporna gegn því, að Islendingar fái
nokkurn vísi til allsherjar menntunar-
stofnunar heima hjá sér, stofnunar, sem
landið býðst þó til að kosta af eigin fé
án nokkurs stjrks frá Dönum.
Eftir Þjóbói.fi.
Álit prófessors Konráðs
Maurer’s um háskólamálið.
Um háskóla á íslandi.
Japanítar 20,000, Kínverjar 13,000, I mer-
Portúgisar 9000, Ameríkumenn 4000,
Evrópumenn ýmsir (þar á meðal svo
vér vitum einn íslendingur) um 3000.
Helzta framleiðsla eyjanna er syk-
ur, fluttur til annara landa óhreins-
aður, hrísgrjón og kafii, en ekki nema FrÓðlegUr Samanburður.
.MlulW, akamt 4 v.g komi» .nnJ H4,k61.mil vo„ hefi, þ*.r v.klil
Kvikfjárrækt « «g .tunduð hi„, „,nnt,fc h„m,og
og mikið flutt út af húðum, u og ýmsir mikilsháttar menn eru því hljmt-
tólg. ir og hafa farið um það mjög hlýjum
Meðal hiti á eyjunum árið um kring orðum. Þar á meðal hefir ungur vís-
er um 75 stig á fahr. Mestur hiti 81 indamaður og rithöfundur, K. L. Bart-
stig og minstur hiti 62. Regnfa’llið er | hels í Bonn á Þýzkalandi skrifað rit-
um 30 þuml. að meðaltali á árinu,
eða minna en í austurhluta landsins
nálægt Atlantshafsströndinni.
TJndirskrifaður hefir til sölu greiða-
söluáhöld öll í bezta lagi og með mjög
vægu verði; einnig 2 kýr og 40 hænsni.
stjóra þessa blaðs 20. f. m., um þetta
mál. Kveðst hann hafa séð þess getið í
ýmsum (þýzkum) blöðum, að alþing
hafi samþykkt lagafrumvarp um stofn-
un háskóla hér á landi. Einn kafli
bréfsins er svo látandi í islenzkri þýð-
ingu:
“Með því að stofnun háskóla á ís-
Húsaleigu skilmálar góðir. Þeir, sem landi hlýtur að efla sjálfstæðar visinda-
sæta vilja kaupum þessum, snúi sér til iðkanir hjá svo gáfaðri og menntaðri
undirskrifaðs fj'rir 15. Sept. næstk. þjóð, sem íslendingar eru, ættu allir
Þorgeir Símon’arson'. menntavinir að styðja að framkvæmd-
63 Notre Dame Ave. [ um máls þessa með alhuga og óbland-
Herra ritstjóri !
Af því að ég ímynda mér, að almenn
ingi muni þikja það nokkru skifta.hverj
um augum annar eins maður og prófess
or K. Maurer lítur á hina fyrirhuguðu
háskólastofnun, leyfi ég mér að bjóða
blaði j-ðar kafla úr tveimur bréfum hans
til min, sem ég hefi þýtt á islenzka
tungu. Enginn getur efast um, að pró-
fessor Maurer ’er manna færastur um
að dæma um þetta mál. Hann hefir
mestan hluta æfi sinnarverið prófessor
við einn hinn liezta háskóla á Þýzka-
landi og er manna fróðastur um alt fyr
irkomulag háskóla eigi að eins á Þjóð-
verjalandi, heldur og á Norðurlöndum
og annars staðar. Þar að auki veit
hann betur en nokkur annar útlending-
ur, og jafnvelbetur en margir innlend-
ir, hvemig tilhagar hér á landi. Enn
fremur er það öllum mönnum kunnugt
hversu mikið ástfóstur hann hefir lagt
við land vort og Þjóð, svo að enginn efi
getur ,á leikið, að hann leggur það eitt
til þessa máls, sem hann hyggur landi
voru fyrir beztu, Þess skal getið. að
ég hafði alls ekki minst einu orði á há
skólamálið við hann að fyrra bragði,
í bréfi til mín, dags. 30, Maí þ. á.
kemst hann svo að orði:
“Að lokum leyfi ég mér að leggja
fj'rir j-ður enn þá eina spurningu. Það
er nýlega orðið heyrum kunnugt hér lijá
oss, að menn hafa í hyggju að setja á
stofn háskóla á Islandi, og það hefir
jafnvel verið send út áskorun um að
safna samskotum til þessa fyrirtækis.
Hvernig lizt yður á þessa fyrirætlun
Þér vitið, að ég er gamall og tryggur
vinur lands yðar og fús til að styðja að
kagsmunum þess eftir megni. Enn ég
verð að játa, að mér finst þessi fj’rir-
ætlun vera nokkuð glæfraleg (“schwin
delhaft”). Háskóli er kostnaðarsöm
stofnun. Ársútgjöld háskólans hér
Munchen eru, sem stendur, 1227950
þýzk mörk (eða sem næst 1105150 krón
ur) og ársútgjöld háskólansí Rostok—
sem er minsti háskóli á Þjóðverjalandi
—eru þó ekki minni en 382300 þýzk
mörk (hér um bil 299070 krónur). Til
að halda uppi öðrum eins háskóla og
þeim í Rostok mundi því þurfa stofnfé
er svaraði 8—9millíónum þýzkra marka
(7200000—8100000 kr.). Enn þar við
mundi enn fremur bætast hinn afskap-
legi kostnaður við hina fyrstu stofnun
háskólans, t. d. útj’egun á bókasafni og
öðrum söfnum, húsabyggingar, áhalda-
kaup o. s. frv. Slíkum kostnaði getur
landið alls ekki risið undir, og sanoskot
einstakra manna munu ekki nema
miklu. En ef menn vilja takmarka
kostnaðinn aðmun, þá verður sú stofn
un, sem á fót kemst, alveg ónóg og hef-
ir ekki annað af háskóla en nafnið tómt
en gerir ekki neitt gagn I samanburði
við það, sem háskólinn I Kaupmanna
höfn gerir nú. Mér fyrir mitt íey
þætti að eins æskilegt, að lagaskóli
kæmist á; þó ætti sá skóli ekki að
koma í staðin fyrir laganámið við há
skólann í Kaupmannahöfn, heldur að
eins að bæta það upp, sem kennslunni
þar er ábótavant, það er að segja
lagaskólinn íslenzki ætti að gefa þeim
lögfræðingum, sem próf hafa tekið í
Höfn, færi á að kynna sér betur íslenzk
lög, en unt er i Kaupmannahöfn. Ég
er hræddur um, að hin fyrirhugaða há-
skólastofnun mundi ekki verða vísinda-
legri mentun íslendinga tileflingar.held-
ur til niðurdreps. Yænt þætti mér um
að hejTa svar yðar”.
Hið síðara bréf prófessors Maurer s
til niín er dags. 2. þ. m. Þar segist
hann hafa fengið boðsbréf og áskorun
frá Leipzig um samskot til hinnar fj'rir-
huguðu háskólastofnunar og skýrir ná-
kvæmar frá skoðunum sínum á þessa
leið:
“Þegar menn fóru árið 1863 að
hugsa alvarlega um stofnun lagaskóla á
Islandi, þótti mér vænt um það, og
lýsti einnig yfir þeirri skoðun minni í
niðurlagi ritdóms míns um Kyrkjurétt
Jóns Pétrssonar (Kritische Vierteljahr-
schrift fur Gesetzgebung und Rechts-
issenschaft VII. b. 558. bls. og þar á
eftir; 1865). Enn í dag þykir mér slík
stofnun æskileg. Þó væri mér kærara,
að tilgangur skólans væri 'ekki, eins og
þá var farið fram á, að gera kensluna
við Kaupmannahafnarskóla óþarfa fyr-
ir þá, sem sættu um hin óæðri embætti
landsins, heldur ætti skólinn að fj lla í
skörðin, þar sem háskólakenslan væri
ónóg, og ætti að heimta af öllum lög-
fræðingum, sem próf hefðu tekið í
Höfn, að leysa af hendi próf við laga-
skólann sem skilyrði fyrir því, að þeir
gætu fengiðnokkurt lögfræðingsembætti
á Islandi. Það sem hér er farið fram á,
er því ekki annað enn það að bæta upp
háskólakensluna, að því er snertir þau
lög, sem sérstök eru fj-rir ísland, því
að þar er henni mjög svo ábótavant, að
að svo miklu leyti sem mér er kunnugt
að fornu fari, og væri hægðarleikur að
koma þessu í verk án mikils kostnaðar.
ef meðlimum yfirdómsins, sem ekki hafa
sérlega miklar annir, væri falin kensl-
an sem aukaverk. íslenzkur lagaskóli
gæti að minni hyggju aldrei orðið full-
komið ígildi háskólans, enn hitt virðist
ekki ráðlegt, að setja á stofn hálft igildi
hans með því að búa til sérstaka teg-
und af dönskum júristum”.
Ef menn vilja gera eitthvað meira,
en liingað til hefir verið gert til að efla
vísindanám ungra íslendinga, þá væri
að minni hyggju réttast að sjá um, að
mannvænlegir ungir námsmenn gætu
fengið ríflegan ferðastjrk til að halda á-
fram námi sínu við útlenda háskóla, t.
d. i Noregi eða Svíþjóð eða á Þjóðverja-
verjalandi, Englandi eða Frakklftndi,
svo að þeir kæmust vel inn í straum
vísinda-iðkananna.
Enn j-fir höfuð að tala held ég, að
lað sé alls ekki holt fyrir ísland að laða
efnilega unga menn of einstrengings-
lega að visindaiðkunum. Hitt ætti að
sitja í fyrirrúmi fyrir öllu öðru, að
koma efnahag landsins í gott horf með
því, að efla sem mest landbúnað og
sjávarútveg, verzlun og atvinnuvegi.
Jafnvel þó að nóg efni væru fyrir hönd-
um, svo að ekki þj-rfti að taka neitt til-
lit til kostnaðarins. mundi iðnskóli
“technische lehranstalt”) nú sem stend
ur vera miklu nauðsynlegri fyrir ísland
en háskóíi, að minni ætlun. Sjálfum
mer stendur háskóli miklu nær en iðn-
skóli, og mér ætti að þykja vænst um,
að sem flest góð mannsefni hneigðust
eingöngu að námi íslenzkrar tungu, ís-
lenzkra bókmenta, sögu íslands og lög-
fræði, en þessar þjóðlegu vísindagreinir
mundu vafalaust sitja i fj'rirrúmi fyrir
öðrum við þjóðlegan íslenzkan háskóla.
En fjrir landið sjálft er nú annað þarf-
ara. Mér þykir leitt að verða að ganga
á móti mínum kæru vinum, er ég kj-nt-
ist á árunum 1857—1858. Enn ég get
ekki betur sóð, en að stofnun sannarlegs
háskóla á íslandi sé óframkvæmanleg,
en stofnun háskóla, sem ekki vær;
meira en nafnið tómt, mundi beinlinis
verða landinu til óhamingju—eigi að
eins af því, að slíkt kák (“stumperei”)
mundi verða haft að athlægi í útlönd-
um, heldur og miklu framar af því að
háskólanafnið mundi villa sjónir fjTÍr
hinum ungu námsmönnum, svo að þeir
tækju ekki eftir, hversu ónógt íjtít-
komulag skolans væri, og mundi það
verða til þess, að þeir síður leituðu til
annara mentastofnana, sem gætu haft
hollari áhrif á þá, af því að þær eru bet-
ur efnum búnar og liggja betur við
straumi vísindanna.
Það vildi svo til í gær, að til mín
kom maður, sem einnig er kunnugur
yður, herra Willard Fiske frá Florenz.
Hann er hinn mesti íslandsvinur, eins
og þér vitið, og auðvitað bárust við-
ræður okkar brátt að háskólamálinu.
Hann lýsti einnig .þegar í stað hiklaust
yfir þeirri skoðun sinni, að ógjörningur
væri að stofna háskóla á íslandi. Ég
held varla, að nokkur útlendingur, sem
þekkir nokkurn veginn til á íslándi,
muni fara öðrum orðum um þetta mál.
Iieykjav’k, 20. Júlí 1894.
Eförn M. Olson,
Eftir Ísafoi.d.