Heimskringla - 13.01.1899, Síða 3

AUKABLAÐ HEIMSKRINGLU 1899.
--------------:--------------------------------------- r
yfir andlit hennar, en eldur brann j Ameríka settist niður og sat j og frauskir.
úr augunum. Jónatan varð hrædd-1 nokkra stund með liönd undir kinn.
ur og hörfaði aftur á bak. “Snertu j Svo tók hún til máls: “Nú er þessi
mig eigi Jónatan,” mælti hún með dagur kominn að kvöldi. í morgun
voðalegri stillingu. “Ég er heilla- Átti ég heila heimsálfu. En nú á ég
gyðja heimsálfu þessarar.” Síðan að eins eftir heimalandið. Ég skifti
tók hún hægri hendi í brjóst honum. nú um nafn. Uppfrá þessari stundu
Sneri honmm í hring eins og skopara-' heiti é Miss Canada. Þannig skulu
knnglu og skaut henum út um dyrn-1 . . „
ar. Jónatan hljóp hræddur suður jallu' nienn nefna ,nl^
með sjó og hvart bratt sjónum.
I [Framh. í næstu blöðum Heimskringlu]
FRÓÐLEGT SENDIBREF
Frá Philippine-eyjunum.
Eftir
Björn B. Gislason.
Maniln, IM. 5*0 Oktober I80S.
Kæri vinurl
Þegar ég s^ndi pér siðasta bréfið, í
Jútí siðaStl , sem ég lauk við í mesta
fiýti, rótt úti fyrir Manila-flóanum, pá
lofaði ég að senda þér fratnhald ferða-
sögu okkar. Siðan hefur verið ærinn
starfi fyrir alla skipverja og hréfaskrift-
lr hafa að eins átt sér stað í endurininn-
ingu liðinna ti.na. Jafn vel þó það
hefði stöku sinnum mátt rita bréf til
kunninr janna heitna, ef fristundir all
ar hefðu verið vel notaðar,
Nið köstuðuin akkerum í Cavite
undir vernd af fallbyssúm Dewey’s, kl.
2e. h. 31. Júlí, og vorum við þar um-
kringdir á alla vegu af skipsflökuin sem
skömmutn tima áður höfðu verið nefnd
Herfloti Spánverja,” oí sem ætlast
var til að skildi skjóta skelk í bringu
hinna hraustu og skothæfnu Banda
manna. Molaðar yflrbyggingar, slitn
'r reiðar og afskorðaðar fallbyssur á
Þessuin spönsku flökum, báru ljósan
vott um skothæfni Bandamanna. Fyr
'r framan okkur lá Cavite bær með sin
'ttn skrautlegu aldingörðum. Mátti
þar sjá suðræn rjóður og fögur pálma
tré. I 8 mílna fjarlægð til vinstri
handar hinumegin við flóann, lá borgin
Manila "í allri sinni dýrð”. Fyrir
f'aman borgina og litið eitt til hægri
handar voru hinir ensku og þýzku her
flotar. Þeir lágu þar rólegir við akkeri
rsamt annara þjóða skipum sem þó
gætti mintia, þvi jiau voru færri að töl
Unni. Sjö daga lágmn við þar við ak
keri og átum svinsflesk og baunasúþu
Eu suniiudaginn 7. Ágúst leutum við í
Paranaque, sem ér aðalstöð uþþreistar
mannanna og er hér uin bil 5 mílui
suður frá Manila. Frá lendingarstaðn
Uin fóruin við herskildi eina milu áleiðis
til Manila og reistum þar herbúðirokk
ar 1 “Pea-nut" akri. Útverðir máttn
vaða aur og vatn, aðrir voru fyrir inn
an skotgarða til að knýja Spánverja
tneð riffilkúlurn til að leita liælis ínnan
niurveggja Manila-borgar, og nm leið
halda nppreistarmönnum innan sinna
úkveðnu takmarka, Hungur með köfl
u,n. taugaveiki, magnleysi og síðast
fiúluyeiki. — Þelta alt er í stuttu tnáb
Saga okkar sfðan við komum hingað.
Astandið í Manila, þegar við ber
fúkuin borgina 13 Ágúst, var mjög á-
fakanlegt. Engin inatvæli voru fáan
eS og oss var sagt að borgarbúar hefðu
' niargar vikur ekki haft anuaö en
flrossakjöt til fæðu. Stjórnin seldi eitt-
hvað af niðursoðnum matvælum til þess
að halda fólki við lífið. Niðursoðið
nautakjöt kostaði 82 50 hver dós ov
sa’dlnur voru 50 cts. Að vfsu mátti fá
nokkuð af hrísgrjónum, en þau urðu
ekki étin hrá og eldiviður var ekki fá-
"nlegur. Fólk hafði jafn vel brent hurð
Um Há húsum sfnum og öllu sem laus
legt v-ar, að ég ekki tala um öll tré
'nnan borga; múra. öllu var brent sem
brunnið gat, til að elda við meðau
nokkuð var til aðelda ogbierina. Hús-
úýr vo u öll sem lifandi beinagrindur.
°ít göturnai voru jmktar með alskonar
úhreinindum svo |iær voru nálega ó
hleifar. j stuttu æáli má segja, að
h"ngur og neyð mætti manni hvar sem
aö bar eða á var litið.
Manila stendur að norðanverðu við
satnnefndan flóa, og er niynni flóans
sem er um 22 mllur frá borginni, klofið
1 tvcnt með eyju nokkurri Þar höfðu
Sptnveijar Iierstöð: Borgin er bygð á
bakkanun á Pasig ánni, setn er utn 900
feta breið við mynni hennar, og er þar
hið bezta skipalagi. Áibakkarnir báðu
meiiin eru þaktir flutningsbátum svo
^ai|gt upp sem vatnið fleytir þeitn, og
Þar fyrir ofan er áin þakin ýmsum smá
bátum, Á þessi liefur upptök sín í
vatnj sem nefnist Bay Lake. 10 rnílur í
austur frá Manila, Vatn þetta er um
60 milur á lengd og 20 mílur á breidd
og fult af kiókódílum og svo nefndum
vatna vísundum, en skepnur þessar
sjást sjaldan í ánni vegna skipa umferða
á henni. Þeir sem koma frá Banda
ríkjunum og hafa lesið allar þær kynja
sögðr setn prentaðar eru um Manila
og Philippine eyjarnar, gætu búist vi<
að sji hér að minsta kosti þokkalegan
bæ. En slfkt er ekki tilfellið, Þar et
engin fegurð, og húsin bera ekki vott
um neina byggingar list. Borgin stend
ur að eins 1 fet fyrirofan sjávarmál, og
smá ár þær sem greinast út frá Pasey
ánni hækka og lækka við flóð og fjöru
Á hægri hlið árinnar, þegar kotnið er
inn af hafi. er sá partur borgarinnar
sem nefnist ‘gamla Manila,” Hann
er vígeirtur meö gömlum mosavöxn-
um steinvegg. og eru á honum nokkrar
6 þumlunga fraiohlaðnings fallbyssur
als ónýtar í nútiðar hernaði. Veggur
inn er fiá 10 til 30 fet á hæð og 15 feta
þykkur. Fyrir ftaman víggirð ngu
þessa er skurður frá 75 t.il 100 feta breið-
ur og 15 feta djnpnr. Þetta varnar
virki getur liafa verið fnllnægjandi á
þeim tfma sem það var bygt, en liefut
litla þýðing senl vörn mótnútiðar skot-
v pnum, Slíkir varnargarðar eru nú á
dögnm tættir í sundur og gereyddir á
örstuttum tíma með smá fallbvssum.
I þessum gamla parti borgarinnar er
stjórnarhöllin, dómkyrkjan og vopna-
búrið og púður og kúlna-geymsluhúsin
ásamt með hermannastöðinni. En
engin verzlunarhús eru þar svo teljandi
sá Veggurinn á árbakkanum er séi-
staklega traustbygður og þykkur oghár,
Os í honum eru fangaklefar sem ekki
verður með orðum lýst. Þeir eru litlir
og loftlausir en hafa þó litinn glugga
hver þeirra, regluleg svarthol. Ieinum
af þessum neðanjarðar hellum voru
eitt sinn 60 uppreistarinenn. Þegar
kvölda tók var glugganum lokað og
köfnuðu þar 20 menn um nóttina.
Hinumegin árinnar liggur “Nýja
Ma..ila” og er maður þá f miðjum bæn-
um. Göturnar eru fular af allskonar
íólki- Innfæddir ineð vindla sína, ald-
ini og sodavatn. Kinverjar með silki
og “Satin. ’ Japanar nreð skrautvörur
sinar og útsaumuð sjöl, og Hindúar
með útskorna kassa og Sandalviðar-
veifur. Þessir hópar af mönnum kon-
um og börnum þramma eftir götunum.
Sumir bera vörur sínar á höfðinq. sum-
ir á langri reirstöng sem þeir bera á öxl
unum með byrgði á hvorum enda henn-
n-. Sumir með hatta aðrir bei höfðaðir,
sumir naktir niður að mitti aðiir í bux-
inn biettum upp fyrir knén, sumir ber-
fættir, aðrir með viðarskó á fótum.
þrammandi með svo miklum hávaða
að ]>að er líkast heilli hersveit riddara-
liðs á harða stökki eflir steinlögðum
brautum. Alt þetta er mjög eirikenni
leg sjón fyrir þá sem eru slfku óvanir.
Inn i verslunai búðum er alt á annan
veg; þar líkist alt mest því sem við-
gengst i Evrópulöndum, enda uru það
Evrópumenn og Kínvetjar sem stjórna
þeim og margar þeirra líkjast sveita
búðum i Bandaríkjumm, og flestar hafa
þær talsverðar og margbreyttar vöru-
byrgðir. Hibýli Kínverja eru tiltölu
lega hreinleg, í samanburði við borgina
sjálfa, og það er undravert hve miklum
vörum þeir getakomið íheibergi sem er
6 fet á annan veginn en 8 fet á hinn.
Yfiileitter borgin ósegjanlega óhrein,
göturnnr eru mjög mjóar og gangstétt
irnar eru vanalega minna en 4 fet á
breidd. Fólkstal bæjarinser um 800,00«
<geru það innfæddir menn, Kínverjar,
Japanar, Hiudúar og Evrópumenn sem
að mestu eru spanskir, snskir, þýzkir
Þessir Evrópumenn eru
leiðandi kaupmenn borgarinnar. Kfn-
verjar á hinn bóginn vinna aiskonar
verk og eru helzt daglaunamenn og eru
þefr starfsamir og framtakssamir borg-
arar 1 samanburði við hina innfæddu
eyjarskeggja. Hinir innfæddu eyjar-
skeggjar, eða “Tagalos,” eins og sá
flokkur er nefndur sem byggir Manila,
eru undir 5 fetum á hæð; er það Mal-
eyja kynflokkur. Andlitin eru spor-
öskjulöguð. Kinnbeinin útsett og há,
nefin flöt og háiið gróft, og svart. Hús
hinna innfæddu eru gerð úr reirstöng-
um ofnum saman á hliðum og með þaki
af pálmavfðarlaufum. í þessum kof-
um búa þeir með hænsnura. svinura og
öðrum húsdýrum. Fyrir framan hvern
kofa er borð hlaðið aldinum og hver
fjölskylda lifir af ágóðanum af því að
selja svo sem 6 apelsínur og eina tylft af
bananas á dag. Þeir eru latir, svikulir,
hugdeigir, óhreinlátir, undirförlir og
heiftiæknir, ognær því algerlega snauð-
ir af öllum heiðarlegum mannlegum
eiginleikum. Þeir eru undirorpnir öll-
um þeim verstu sjúkdómum eem á-
sækja mannlegan líkama, og harðvðgis-
Þg breitni þeirra við öll húsdýr er ger-
sarnlega dæmalaus,
Þetta er lýsing hinna innfæddu
Manila búa sem f meir en 800 ár hafa
verið undir áhrifum heimsmenningar
innar. fátækleg þó hún hafi verið undir
stjórn Spánar, og samblönduð s’ðum
Kínverja, Japana og sumaa Evrópu-
manna. Hvernig hinir innfæddu menn
eru á landsbygðínni á Luson eyjunni
eða hinum öðrum eyjum í Phiiilippine-
eyjaklasatium. get ég ekki sagt, en það
virðist engin ástæða til að ætla að þeir
séu betri heldur en þeir sem ég hef lýst
í Manila.
Það eru margar sögur um fjölda
eyja þessara, og ber heim illa saman, er
tala þeirra sögð að vera allaleið frá 4000
til 14000. Minneapolis Tribune, dags,
21. Ágúst. gefur yfirlityfir tölu eyjabúa
og skiftir þeim niður i flokka. En tafla
þessi er algerlega óáreiðanleg; því að
að eins nokkur hluti af eyjum þessum
hefnr ennþá verið kannðaur, og það
mjög ónákvændoga, svo aðallar skvrsl-
ur um fólksfjölda þar eru að eins á-
giskanir. En Bandaríkja konsúllinn
sagði okkur. að það mundu vera um
tíu miljónir manna á öllum eyjunum.
Búningur eyjarskeggja er skrítinn,
Karlmennirnir eru í síðum, hvítum
skyrtum sem þeir hafa utan yfir ýmis-
lega lituðnm buxum. En skyrstur
kvennaeru lágar f hálsinn og lausar
um mittið með víðurn ermum. Allii
ganga berfættir að fáefnum undan
teknum sem hafa tréskó með leður um-
gerð yfir tærnar. Kvinnur brúka sjald-
an nokkur höfuðföt nemaef vera skyldi
vasaklút vafinn í skýlu Karlmenn
nota barðastóra hatta, þó margirþeirra
gangi berhöfðaðir. En einkennilegt er
það, að þó fólk þet*a sé í mesta máta
óhreinlegt, þá eru föt þess jafnan drif
hvítoghrein, Katólska trúin er hin
eina sem fólkinu hefur verið kend og
séi hver kona ber kross til að tákna með
trú sina á krossfestan frelsara. Kl. 8
á sunnudagsmorgna má sjá fólkið
Streyma i hópum til kyrkju og eftir
öllu ytra útliti að dæma þá fylgir það
fastlega öllum gerimónium kyrajunnar.
En það er mjög efasamt að trúin hjá
þvi nái lengra en til hinna ytri siða.
Þeir eru rajög gefnir fyrir söng og sum-
ir þeirra hafa talsverða söngváfu, og
hrtfa æft hana vel á hljóðfæri sin
Kvennfólk spilar ágætlega á hörpur
sínar, og það kemur jafnvel fyrir að
félagar mínir í hernum þrátta um það
sín á milli hvort það sé piano-spil eða
hörpuslag sem þeir eru þá að hlusta á.
Allir vöruflutningar um borgina
eru gerðir af burðarmönnum eða ‘Cool-
ies”, eins og þeir eru nefndlr. Séu vör
u.nar léttar, eru þær b rnar af einum
stór til að rúma kistuna, en á marm-
arahellu ytir hverri kistu er grafið nafn
hins látna. Grafreitur þessi tilheyrir
kyrkjunni og jarðhólf þessi eru leigð út.
Ekkert hólf er leigt til minna en 6 ára,
og ré leigan ekki borgtið árlega, þá er
líkið, eða það sem eftir er af því, tekið
út og kastað í hausaskeljagrífju sem
búin er út til þeirra nota, og er hólfið
svo leigt öðrum sem getur staðið við að
borga leigu eitir það.
manni á báðum endum reirstangar sem
hann lætur hvlla á öxlinni, en sé varau
þung þá bara tveir hana milli sín. og ef
en þá þyngri, þá fjórir menn. Þyngd
sú sem þessir merni geta borið er undra
verð. Ég hef séð 4 menn hlaupa eftir
götunum með piano (um 900 pund)
öxlunum.
Stuttan spöl frá herbúðum okkar er
kyrkjugarður hi ingmyndaður með 8
feta háum garö og jafn þykkum. I
miðjurn varðinum er snoturt og mjög
skrautlegt bænahús, og fara þar dag
lega fram messur. í staðin fyrir að
grafa hina látnu, 6 fet niður í jörðina
eins og tíðkast í Baudai ikjunum, þá
eru menn hér grafnir i kyrkjuveggina
Þessir veggir eru búnir út íneð jarðhólf
(Crypts) og eru þrjú slik hólf hv#rt
niður undau öðru, að sins nægilega
Innfæddir menn í kringum Manila
stunda mest jarðrækt, Hrísgrjón eru
ræktuð í stórum stil. en að eins ein upp
skera fæst á hverju ári. Þegar vot-
viðra árstíðin byrjar. þá er jörðin
plægð eða öllu fremur rifin upp með
grófgerðum plógi, sem dregin er af
vatnavísundi, svo er herfað og síðan
sáð, en náttúran geymir fræið þar til
uppskerutíminn kemur. Sykurreyr er
ræktaður og notaður af landsbúnm i
stórum stíl. Jarðvegurinn er einkar
hentugur til sykurræktar og er reírinn
mjög sykurefnismikill. — Tóbaksrækt
og vindlagerð er eín af aðalatvinnuveg-
nm landsbúa. En undir spánsku stjórn-
inni var engum leyft að stunda þá at-
vinnngrein. heldur lét stjórnin gera
alt á sinn reikning. Þó er undantekn-
ing frá þessu. Þegar Weyler var land-
stjóri á eyjunum, þá fékk hann leyfi
fyrir 2 bræður sína að stunda tóbaks
rækt, og þegar þeir höfðu stundað það
í 8 ár og embættistimi hans var á enda,
þá sneru bræðurnir heim aftur til Ma-
di-id og voru þá orðnir stórauðugir. —
Vindlagerðarhús eru alstaðar í Manila
og hafa þar atvinnu þúsundir karla.
kvenna og barna og þó að það sé á orð
haft að Manila-vindlar séu nú lakari
en þeir voru fyr á dögum og i lægra
verði, þá finna hermenn vorir ekkert
að því að reykja þá; þeir halda því fram
að vindlar héðan séu betri en þeir sem
búnireru til í Bandaríkjunum, og að
reir vindlar sem hér eru seldir fyrir J
cent hver.eiun séu betri en 5 cts. vindl
ar í Bandaríkjum. Allir reykja hér
karlar, konur og börn, en munntóbak
þekkist liér ekki, en i stað þess tyggur
fólkið bethel hnetur. sem er á stærð við
nutmeg’ og eru beiskar að bragöi. In
digo og Cocos-hnetu rækt er hér arð
söm atvinnugrein, enda er það ræktað
í stórum stíl. Mjólkin úr Cocoshnetum
er drukkin af útlendingum. en þykka
sætuefnið er óétandi, af því það et ó-
meltandi; er það svo notað til oliugerð-
ar. en hismið er sent til útlanda og þar
ofið úr þvj dyramottur og annað þess
háttar, — Kaffi vex hér vilt, eins og
flestir aðrir suðrænir ávextir. Þjóð
saga ein segir að fyrir mörgum árum
hafi hér verið kaifiiækt. en þá kom
ormategund, sem ej'ðilagði uppskeruna.
en fræið fauk út um allar eyjar og sið
an hafa menn fengið eins mikið kaífi og
hverjnm hefir þóknast, án þess að hafa
nokkuð fyrir að rækta það, Bananas,
Oranges, Lemons, Pinapples og önnur
suðræn aldini vaxa hér vilt. Bananas
eru hér hið mesta sælgæti, en Appelsín-
urnar eru lakari en þær sem vér höfum
i Bandaríkjunum, og þær einu almenn
legu Appelsinur sem hér fást, eru þær
*em koma frá Kína. — Stórkostlegir
skógar hinna dýrmætustu viðarteg-
unda váxa her á öllum eyjum. Hér er
járnviður, logviður, mahogony og Eb-
ony-viður i rikulegum mæli. Kol finn-
asthérekki; en málmtagundir er likj
ist koium er notuð í stað kola. Kopar-
námar ern hér miklir, og ef maður ætti
að dæma af þvi hve mikið hér er af kop
arpeningum á gangi, þá mætti ætla að
hér væri fríslátta á þeim málmi. Gull
hefir einnig fundist hér. Frakknesknr
maður sagði mér, að hann hsfði fundið
gullnámu 75 mílur suður frá Manila, er
hann hefði unnið með góðum hagnaði.
Innfæddir menu staðhæfa að fjöllin
hér séu fnll af gulli, en spánska stjórn-
in hetír kæft í fæðingu allar tilraunir
manna til þees a'' grafe e'tir því, og
þess vegna hefir ekkert verið gert f þá
átt enn þá. — Hampur, eins og allir
Amerfkanar vita. er ain af þeim vörum
sem mest er tíutt úthéðan: er hann
fluttur til nær þvi allra laflda i heimi,
en mest þó til Bandarikjanna, þangað
er hann fluttur árlega í tnillíón punda
tali og þar er búið til úr honum hið svo
nefnda Manila-band o. fl.
og vatnið er fult af þeim og jörðin og
trén eru þakin af þeim. Mesti grúi af
höggormum hafa aðsetur hér á ej'junni,
en enskur náttúrufræðingur segir mér
að hér sé ekki eitraður snákur á öllum
eyjunum.
Það er alment álit manna hér, og
sjálfsagt bygt á góðum iðkum, að hið
spánska vald hér sem annarstaðar sé i
hæsta máta harðneskjulegt og óþolandi.
En þó að spánska stjórnin hafi verið
miskunarlaus. þá er óhætt að segja að
skuldin er ekki öll hjá henni. Enginn
neitar því að Spánn hafi stjórnað hér
með járngreipum hafi ofþyngt og kúg-
að þegna sína með allskonar harðstjörn
valdboðum og sköttum. Hinir spönsku
landstjórar hafa fylt göturnar í Manila
með blóði saklej-singja. Hvað eftir ann-
að hafa þeir látið handtaka hina heið-
virðustu borgara þessa bæjar og boriðá
þá lognar sakir. haldið síðan yfir þeim
uppgerðar próf og leitt þá svo út og lát-
ið þeirra eigin vini skjóta þá, að eins til
að geta komið pólitiskum vinum sfnurn
í þeirra stöður ( félagslífinu, V’arnar-
lausir menn og konur og saklaus börn
hafa verið tekin frá ölturura tilbeiðsl-
unnar og leidd út og rnyrt. að eins ef
þetta fólk var grunað um óhollustu við
Spönsku stjórnina.
Á hina hliðina hafa eyjaskeggjar
gert hinum spönsku yfirmönnum lífið
eins leitt eius og þeir hafa haft vit á og
kraft til. Þeír eru svikulir, undirförlir,
heiftræknir og hefnigjarnir og eru i si-
feldum uppreistum, ekki einasta á móti
Spánverjum, heldur líka sín á meðal.
Þeir hafa ekkert af hinum göfugri eig-
inleikum mentaðra þjóða. Þeir snúast
á móti og svíkja sína eigin beztu vini
fyrir hina mins u hagnaðarvon. Sem
sýnishorn af þessu skal þess getiö, að
daginn sem bardaginn mikli stóð j’fir í
Manila, réðust uppreistarmenn á vindla
gerðarverkstæði utarlega í borginni og
hótuðu að brenna það til grunna nema
þeim væri borguð tiltekin peningaupp
hæð og af því engri vörn varð við kom-
ið þá fengu þeir paningana. Fyrirliðar
þessa óaldarflokks voru menn sem um
mörg undanfarin ár höfðu unnið á þessu
verkstæði og haft. þar lifsuppeldi fyrir
sig og fjölskildur sinar.
180 mílur af járnbraut hafa verið
bygðar á Lnzon ej'junni. Brautin ligg-
ur frá Manila til norðurs og er notuð
aðallega til að flytja aldini inn i borgina
Flugur og ýinisleg smákvikindi og slirið
kvikindi eru hér óteljandi. Mýfl .g irn-
ar eru hin versta plága og maður A í
faldri baráttu við þær, eins og ytir höf
uð önnur smákvikindi sem hér eru af
öUum mögulegum tegundum. Loftið
Aguinaldo. foringi uppreistarmanna
neitar að viðurkenna j'firráð nokkurrar
þjóðar. Hann segir það geri engan
mun hvort England eða Bandarikin fái
eyjarnar, hann skuli halda áfram að
berjast og hann sé fær um að sigra
hvora þá þjóð sem sé. Með öðrum orð
um : þessir uppreistarmenn hafa þá
brjáluðu ímyndun, að þeir geti stjómað
sér sjálfir.
Ef Bandamenn taka eyjar þessar
eins og alt útlit er fyrir, hver verður þá
stefna þeirra gagnvart þessari þjóð
®tla þeir að láta vald sitt hér vera að
eins nafnið tómt, eða á það að verða
stjórn fj rir alt fólkið? Ef svo, þá verð-
ur að undiroka þjóðina, en það þýðir
sama sem að eyðileggja hana og það
mundi kosta margar miljónir dollara
mörg þúsund mannslíf og margra ára
heruað. Af þessum ástæðum var hers
höfðingi Merritt mótfallinn því, að
Bandtraenn béldu eyjunum. Skipun
hans til manna sinna fyrir bardagann
við Manila var sú, að reyna að taka
borgina ef þeir gætu án þess að tapa
manni, því hann hefði þá skoðun, að
allir eyjarskeggjar væru ekki eius mik
ils virði eins og einu Bandaríkja her
maður. En þó er nú svo koinið, efti
minna en þriggja mánaða yfirráð Band
araanna á ej'juin þessum. að 200 þeirra
hafa helju gist og verið lagðir í grafi
sínar. Og þó er þessi^ tíiui sera við höf
um verið hér, hinn heilsusamlegasti af
öllum ársins tfðum.
Það eru liér þrjár árstíðir, hin heita
þurra árstíð frá bj'rjun Marzmánaðar
til Júli. votviðretíminn frá Júlí til
Nóvember og svo kuldatímiun frá Nóv
ernber til Marzmán. Allir Evrópumeun
sem geta komist burt af eyjunura, fara
til Japan eða Ástralíu um hitatímann
en þeim sem eftir verða að sitja er veðr
áttan óbærileg. Enginn þeirra reynir
að gera neitt nema að halda sér i skugga
og undir vatnsbunu.
Hvað viðvíkur hernum, þá má segja
að mönnunum líði vel og séu glaðir í
lund, jafnvel þó að staða þeirra sé ekk
öfundsverð. Það er að vísu ofskipað á
sjúkrahúsunum svo að sumir sjúkling-
arnir verða að hafast við í tjöldum úti.
I einu af hinum mörgu sjúkrahúsum
eru um 650 sjúkir hennenn. “Malaria”
og taugaveiki ganga hér stöðugt og
bóluveikin gerði vart við sig, en tekist
hefir að stemma stigu fyrir henni. Her-
deild sú sem ág er í, er lakar stödd en
nokkur önnur herdeild sem hér er nú.
Við höfum mist fleiri menn og höfum
fleiri sjúka á spítalanum en nokkur önn
ur deild, og er álitið að það komi af því,
að flokkur okkar hafði meira að gera
yfir þann tíma sem stóð á bardaganum
og við höfðum óreglulegri svefn en her-
menn í hinum deildunum. Það kemur
örsjaldan fyrir að við höfum reglulegan
svefn fi nóttum og við erum úti í sólar-
hitanum á öllum tímum dagsins. 8an
Francisce blöðin sögðu að 18. Minne-
sotadeildin samanstæði af hinuin hraust
bygðustu mönnum sem seniir hafa ver-
ið til Phílippine eyjanna. En af 104 (
okkar deild, eru nú að elns 78 færir um
um að gegna skyldustörfum sínum og
þó er þetta betra en meðaltal í öllum
deildunum. Fæða t.kkar er mjög óhent-
ug og hefir efiaust þau áhrif að auka
sjúkdóma. Svart kaffi, sem ekki er
drekkandi, súrt brauð og einstökusinn-
um nýtt kjöt eða hrísgrjón. Hvenær
sem við fáum hvíldarleyfl þá förum við
út i bæ og fáum okkur ærlega máltíð og
svo fáum við okkur aldini við og við og
er það ( rauninni það sem sumir okkar
aðallega lifa á. En svo er þess að gæta
að alt sælgæti er selt okkur með marg-
földuðu vanaverði, svo að við verðum
að gæta allrar varkárni til að láta kaup-
ið hrökkva fyrir útgjöldunum.
Ég þarf naumast að taka það fram,
að úr því nú er ekki lengur tækifæri til
að berjast, þá erum við allir reiðubúnir
til að leggja af okkur hina hvítu, mó-
rau^u og bláu einkennisbúninga og í-
klæðast aftur okkar hversdags heima-
fðtum. Síðustu blöð frá Bandarikjun-
um bera þær fiegnir, að ríkisstjóri
Clough hafi sagt herstjórninni i Was-
hington, að 13. Minuesota herdeildin
væri heilbrigð og að mennirnir væru
fúsir til að vera hér eins lengi og stjórn-
nni þóknaðist að halda okkur hér. Það
var gott fyrir Clough að hann var í tíu
þúsund milna fjarlægð héðan, því þegar
piltarnir lásu þetta þá urðu þeir sem
óðir. Hvað þeir liugsuðu verður ekki
lýst og það secr. þeir sögðu er ekki prent-
andi. Clough veil vel að hann er póli-
tiskt dauður og væri hann hér þá mundi
hann einnig fljótt verða likamlega dauð-
ur. Frumvarp það sem þingið sam-
lykti, er leyfði stjórninui að kalla oss
út í hernað, gaf McKinley leyfi til að
halda okknr að eins þar til ófriðurinn
væri á enda. eða þar til því takmarki
væri náð sem stjórnin lét i Ijósi að hún
hefði með því að fara í stríð : frjálsræði
Cuha. Vrið erum allír fúsir til að vera
þangað til að sá tími keraur, að viðeig-
um heimting á að vera kallaðir heim.
En það er tvent, sem sjálfboðarnir
ekki undirgengust að gera. Fyrst: að
vintia að landvörnum fyrir 813 á raán-
uði og annað, að berjast við villiþjóöir
10,000 mílur frá heimilum sinum, til
þess að vinna nýlendur undir Banda-
rikin.
13. Minnesota-herdeildin saman-
stendur að mestu leyti af námsmönn-
um. og j’fir 100 af þeim eru háskóla-
stúdentar, og menn sem yfirgáfu kaup-
háar stöður. Það er óhætt að segja að
þessir menn óska ekki rftir að eyða 2
árum i hernaðar- eða lögregluvinnu hór
i Manila fyrir 818 kaup um raánuðinn.
Almenna skoðunin bæði meðal yfir- og
undirmanna er, að sjálfboðarnir verði
kallaðii héðan fyrir næsta vor, Og þar
til sá tími kemur gerum viðokkur lífið
aðgóðu, lifum á kexi og svörtu kaffi
og ætið reiðubúnir að berjast við Spán-
verja, uppreistarmenn eða hverja aðra
villimenn. sem hafa löagun til aðreyna
mátt sinn við okkur.
Þinn einl. vin.
Björx B. Gislason.
Stjórnarfyrirkomulagið á
Ha waii-eyj unum.
Nefnd sú sem forseti Bandarikjanna
setti til þess að athuga og ákveða hvers
kyns stjórnarfyrirkomulag væri heppi-
legast á Hawaii-eyjunum, hefir nú lokið
þeim starfa oz lagt fram skýrslu sína.
Ræður nefndin til að þar sé sett á fót
’ Territorial” stjórn, að þar sé settur
landstjóri (Governor) og að eyjabúar
hafi fulltrúrt á þinginu í Washington og
heimaþing eins og hin önnur ríkin.
Þingmenn skulu kosnir af atkvæðisbær
um mönnum eyjanna, en atkvæðisrétt-
urinn skal bundinn eigna og mentunar-
skilyrðum. Japanltar og Kinverjar á
eyjunum skulu ekki eiga atkvæðisrétt
en Portugisar, sem búnir eru að fá þar
borgararétt. skulu hafa atkvæði sem
innfæddir menn. Nefndin býst við að
leggja bráðlega fram skýrslu um eignir
þær sem Bandamönnum hafa græðst
við innlimun eyjanna, en það er talið
um 5 milj. dctílara.