Heimskringla - 31.01.1901, Blaðsíða 2

HKIMSKKINULA 31. JANÚAR 1901.
PUBLISHED BY
The fleimskringla News 4 l’nblishing C«.
Verð blaðsins í Canada og Bandar. $1.50
um árið (fyrirfram borgað). Sent til
íslmds (fyrirfram borgað af kaupenle
um blaðsins hér) $1.00.
Peningrar sendist i P. O. Money Order
fteííistered Letter eða Express Money
Order. Bankaávísanir á aðra banka en í
Winnipeg að eins teknar með afföllum
K. Ti. KaldirÍRNon,
Kditor & Manager.
Office ; 547 Main Street.
P.O. BOX 407.
Það væri að sýna herra H. J.
ogöðrum, sem ritað hafa í Heims-
kringlu um myndun íslenzks þjóð-
ræknisfélags, óverðskuldaða van-
virðu, að svara þeim ekki eða að
sinna að engu railefni því, sem þeim
liggir svo þungt A hjarta, því sem
ió, al g >ra sautekilega tilraun til
þen að c > n t vi 1 xa n'ug i skiprdagi
ft Tsleazkt ritn'il fyrir vestan haf.
'] Þil ræðarað líkum, 'að engum
blardist hugur um, að það væri
einkar æ-.kilegt að allir,sem íslenzk u
rita, rituði haua svo m'dfræð isleg a
rétí, að 'ekki verði mið ástæðum
hægt að flnna að því, og sjálfsagt
eru þoir margir, beði austan hafs
og veitan, sem vilda leggja nokkuð
í 'sölurnar til þess að koma þessu í
verklega framkværad. En hvar á
að byrja og hver á að gera það?
Það er tæpast hægt að ætlast til þess
að þeir Vesfu>,-íslendingar, sem
aldrei hafa átt kost á því að læra
málið til hlýtar, fari að taka sig
fram um að “reisa við hið fagra, en
fótumtroðna móðurmál vort“, og
það þvl síður, sem það heflr verið
bjagað og urasnúið af' hverri kyn-
slóð eftir aðra heima á ættjörðunni.
þar til nú er svo komið, að lærðustu
mönnum landsins getur með engu
móti komið saman um hvað sé rétt
íslenzka að rithætti eða orðaskipnn.
Þeir eru víst teljandi nú orðið, sem
með nokkurri vissu geta borið um
það, hvað sé rétt íslenzkt mál. Til
þess eru ekki aðrir færir en þeir, er
hafa um langan ára tíma lagt sig ná-
kvæmlega eftir að læra málið sem
bezt og réttast, að bækur og mál-
fræðiskennarar hafa getað kent það.
En þeir menn eru víst ærið fáir hér
vestra, sem slíka þekkingu hafa.
Fjöldi fólks—alþýðan—lærir málið
meira með eyrunum en augunum,
meira af því að heýta það talað, en
af því að lesa það, og það lítur aðal-
lega til hinná svonefndu lærðu
manna, til þess að læra rétt mál af
ræðum þeirra og ritum. En eins
og hagar til hjá oss hér vestra, þá
er það að miklu leyti að fara í geita-
hús að leita ullar, því engir menn
menn tala blandaðri íslenzku en
einmitt þeir, og ekki rita þeir
hana heldur ætíð óaðflnnanlega, þó
þeir, ef til vill, kunni að geta það,
ef þeir legðu sig fram, ásettu sér
það. í ræðum sínum er það venja
þeirra, lærðu mannanna að grípa
það orð—úr hvaða máli sem það er
tekið sem nákvæmast skýrir hug-
myndir þeirra án fullkomin3 tillits
tilþess hvort þau orð séu áheyrend-
unum skiljanleg, og þar sem nú að
lærðu menniruir eru ekki einhlýt
fyrirmynd málfræðislegrar þekking-
ar, þí er sanmrlega ekki til mikiis
ætlandi af þeim sem miður eru ment
aðir, sem aldrei hafa gengið skóla-
veginn og ekki heflr verið kent^mál-
ið.Enda er það einleikið að af öllum
þeim mönnum, sem sí og æ, íjræðu
og riti, eru að finna að því, hve ís-
lenzkan sé afskræmd hjft “oss’J’hér
vestra, þi heflr ekki einn‘^einasti
maður nokkurn tíma iagt sig til að
sýna hvað betur mætti fara. j£Vér
höfum yflrleitt ekki lært nokkurn
skapaðan hlut af vorum lærðu mönn-
mönnum, að því erjnslenzkt raál
snertír. Enda eru það mennirnir,
sem minst gefa sig við því að flnna
að máli hjá oss — eða hjá sjálf'um
sér. Engin þeirra hefir nokkurn
tima búið til nokkrar stafsetningar
reglur til leiðbeiningar almenningi,
og engin íslenzk orðabók er til íöll-
um heimi, sem menn geti haldið sig
að með stafsetning og þýðing orða.
Mr. H. J. Halldórsson segir, að oss
hefir talsvert farið fram í málinu
síðan vér komum til Ameríku og
fórum að kynna okkur enska tungu,
og ef vér skiljum hann rétt, þá rök-
styður hann þessa staðhæfingu sfna
með því að segja: “Það eru mjög
mörg orð, sem vér höfum bætt við
málið, sem oss finst að vera svo
hægt að brúka í daglegu tali og þetta
—eftir orðum hans að dæma, á að
vera innifalið I þvf, að þegar 03S
finst að orðin vera stirð í framburð-
inum, bætum vér við þau ýmist
enskumeða íslenzkum hala eftir því
sem beturá við”. Nú er spurning-
in þessi: Ef það er töluverð fram-
för í málinu hjá oss Vestmönnum að
vér erum farnir að bæta ýmist ensk-
um eða íslenzkum hölum við ýms
orð, eftir því sem oss flnst betur eiga
við, og ef vér höfum bætt mjög mörg
um orðum við málið af því oss finst
vera liðugt að brúka þau í daglegn
tali; hver er þá sá sem getur sagt að
vér tölum ekki betri íslenzkú en
þá sem oss var kend á ættjörðunni,
með öllum dönsku slettunum og ný-
gjörflngunum, sem brúkaðir eru
þar í daglegu tali ? Ef það er
töluverð framför í því að bæta mjög
mörgutn oiðum við málið og “ýmist
enskum eðu fslenzkum hölum við
ýms orð, þá flnst oss auðsætt að vér
Vestur Islendingar séum á góðu
framfaraskeiði í umbóta-áttina og
þess vegna I ítil ástæða til þess að
kvarfei um spilling inálsins hjá oss
hér vesijra.
Onuur spurning í þessu sam-
bandi er það, livort það fyrirhugaða
þjóðræknisfélag er við því búið að
taka á stefnuskrá sína það, að hjálpa
oss til að auka halatöluna við orðin
í málinn og til að auka tölu nýrra
orða, ogþannig styðja að þeim tölu-
vcrðu framförum, sem orðið hafa á
málinu hjá oss síðan vér fórum að
kynna oss enska tungu. I Þetta sinn
skulum vér láta 'ðsagt hve miklum
framförum íslenzkan hefir tekið hjá
oss hér ve itra við nýgerflngana og
halana, sem vár höfum bætt við orð-
in í því. En hinu höidum vér fram
að þegar tillit er tekið til þess, að
vér höfum alist upp í fjarlægu landi
frá ættjörðinni, og að fæstir af oss
hafa átt nokkurn kost á því að læra
íslenzku eins og hún er kend í lærða
skólanum á íslandi og að flestir
þeirra sem hér fást við ritsiörf, eru
algerlega sjálfmentaðir menn, ogað
•vér höfum enga orðabók að styðjast
við. Þá má það heita allrar virð
ingar vert, að málið hjá oss er ekki
lakara en það er. Hvað hinni upp-
vaxandi kynslóð viðvíkur, þeinúsem
fæddir eru og uppaldir hér f landi,
þá heldur Heimskringla því fram,
að það sé skylda þeirra að læra
fyrst og bezt sitt eigið lands- og
þjóðarmál, enskuna. Enda má hún
þá heita þeirra móðurmál, þvi að
þeir sem hér eru fæddir geta tæpast
heitið Islendingar, þó þeir séu af
lenzkum foreldrum komnir. En á
hinn bóginn er ekkertþví til fyrir-
stöðu, að þeir læri íslenzkuna eins
og hvert annað útlent tungumál.
þó Það verði jþeim vitanlega’gagns
minna heldnr en nám sumra annara
mála, svo sem þýzku og frönsku.
Eitt af því sem vér álitum allra
nauðsynlegast fyrir viðhaldi J'ís-
lenzkunnar hér vestra, er, að búin
sé til al-íslenzk orðabók, þar sem
hver og einn á ko3t á að sjá stafsetn-
ingu þeirra ogþýðingu. En slíkrar
bókar er ekki að vænta frá íslend-
ingum á Islandi, ef þeir eiga að
standa ko3tnaðinn við útgáfuna.
Vér teljum víst að það mundi taka
tvo góða málfræðinga ekki styttri
tíma en 5 ár að semja slíka bók, ef
hún ætti að vera sera næst fullkom-
in og kostnaðinn gerum vér tíu þús-
und dollars að meðtöldum útgáfu-
kostnaðinuin. Vér vildum stinga
upp á því, að þetta þjóðræknisfélag
sem II. J. jjHalidórsson talar um,
gerði það að fyrsta starfi sínu nú
með byrjun 20. aldarinnar, að hafa
saman fé til þess að koma samningi
og útgáfu slíkrar bókar í fram-
kvæmd. Vér teljum víst að hægt
verði að fá hæfa menn til að takast
verkíð á hendur og leysa það sóma-
samlega af hendi. Þeir Jón Ólafs-
son og Valdimar Ásmundsson og
Jón Þorkclsson (yngri) eru að voru
áliti vel hæfir menn til þess starfa.
En peningarnir til fyrirtækisins
ve:ðaað koma frá Vestur íslending
um, því þeir á íslandi hafa hvorki
rænu né efni til að gera það á eigim
kostnað. En vér hér vestra gætum
lagt fram féð, ef samtökin eru góð.
Fimmtíu cents frá hverju íslenzku
mannsbarni og afkomendum þeirra
í þessu landi, að meðaltali, muudi
nægja tíl að borga fyrir verkið.—
Kæmist þetta í framkvæmd og með
fé frá Vestur-íslendingum, væri það
þeim mjög til sóma og allri íslenzku
þjóðinni til hins mesta gagns og
heiðurs. Vér kæmum þá því í verk,
sem öll íslenzka þjóðin með allri
sinni þúsund ára mentun og menn-
ingu, ekki heflr haft ráð né rænu til
að framkvæma. Það er vonandi að
þeir sem mest flnna til vanþekking-
ar Vestur-íslendinga á móðurmáli
sínu, láti til sín heyra um þetta mál
og gangiist fyrir framkvæmdum í
því.
A 20. öldinni
erunú.þegar fyrirsjáanlegar breyt-
ingar til batnaðar, að því er snertir
samgöngufæri, það enda þar sem
þau eru þægilegust og fullkomnust
nú. Það er auðsjáanlegt, að löngu
áður en síðasta sól þessarar aldar
hnígur til viðar, verða gufuknúðar
vagnlestir liðnar undir lok. En
hvað kemnr þá í staðinn? Annað-
hvort rafmagn eða þrýstiloft, eða
hvortveggja. Sem dæmi upp á hve
hratt að heiminum þokar í þessa átt-
ina, má benda á tilboð vélfræðinga-
félags eins í Ungverjalandi, núna
réttum daginn. Félðgín I London,
sem eiga j irnbrautir þar um borg-
ina, er liggja um göng langt í jörðu
niðri, undir strætum og húsum, eru
nú í óða-önn að um hverfa gufuafl-
inu í rafmagn, af því rafmagninu
fylgir enginn reykur, en reykurinn
er rétt banvænn i göngum þessum.
Eitt þetta félag hafði nýlega auglýst
í mörgum löndum, að það gæfl vél-
fræðafélögum kost á að koma með
tilboð um hreyflafl og vélar, sem
þyrfti, til ákveðins tíma. Kafvéla
félög í Bandaríkjunum buðu í verk-
ið og töldu sér það víst, en alt í
einu kom upp úr kafinu að félag
eitt í Ungverjalandi bauð líka og
bauð miklu betur, þ. e.: bauðst til að
vinna sama verk fyrir miklu minna
fé og hagnýta nýtt afl, eða svo
breytt, að nýtf mætti teljast. í;Hvaða
afl það er, eða hvernig hagnýtt, er
náttúrlega levndardómur uppfinnar-
ans og félagsins. Járnbrautarfélag-
inu leizt svo vel á þetta, að það af-
réð að láta úrslit bíða fyrst um sinn,
en komast eftir h v a ð það er, sem
Ungverjar bjóða. Og það fylgdi
með, að af útliti að dæma væri þessi
uppfynding svo mikilsverð og ’svo
langt á undan öllu, sem enn er kunn
ugt um hreyfiöfl og hagnýting
þeirra, að hún hljóti að orsaka gjör-
vallar byltingar um heim allan, ef
hún á annað borð reynist viðráðan-
leg til notkunar.
Önnur mikilvæg uppfynding er
sú, að halda uppi skipaferð um .vötn
og fijót, jafnt vetur og sumar, 'þrátt
fyrir ísalög og gadd, Sú 'uppfynd-
ing heflr ósegjanlega mikla þýðingu
fyrir norðurlönd, þar sem ísinn heft-
ir skipaferðir fleiri mánuði á hverju
ári. Þessi uppfynding er komin svo
vel á veg, að nú í nokkra vetur hafa
gufubátar haldið uppi reglubundn-
um ferðum yflr Mackinaw-sundið,
er tengir Huronvatn við Michigan-
vatn. Á þeirri leið verðu- lagísinn
alt að S fetum á þykt, og gegn um
þann ís vaða gufnferjur þessar eins
ég reyknr væri. Að þ e 11 a sé ger-
legt efar enginn lengur, af því
reynslan er búin að sanna það. Og
þá er líka eðlilega spurningin þessi
Eflítið gafuskip getur vandræða-
laust mulið 2—3 feta þykkan ís
hafna á rnilli, Því skyldi þi) ekk)
stórt gufuskip geta mulið 5, 6 eða
jafnvel 10 feta þykkan ís? Það hef-
ir vérið sagt, að neyðin kendi nak-
inni konu að spinna. Hvort sá mftls-
háttur á við eða ekki, þá er það’víst,
að Kússastjórn á heiðurinn af að
gera þessa ísbrjóts-tilraun í stórum
stíl. Síberiu-járnbrautin er komin
langt á leið, en það er vond kelda á
Ieiðinni, þar sem er Baikalvatnið.
Þegar brautin var komiu austur fyr-
ir Yenisey-fljótið, varumtvo kosti
að velja, að sveigja hana suður á
bóginn og ryðja veg gegn um fjöllin
fyrir sunnan Baikalvatn, eða leggja
hana um Irkutsk—um 100 mflur
frá suðurenda vatnsins, sem er um
400 mílur á lengd. Irkutsk er svo
etór borg, að það var ógerningur að
koma þar ekki við, og þangað var
hún svo lögð. Á því sviði er vatnið
um 30 mílur á breipd, en austan-
megin vatnsins eru fjöllin svo sæ.
brött, að brautin hefst 10 mílum fjær
Irkutsk þeim megin. Það var létt
verk að smíða ferjur, er flutt gætu
jftrnbrautarlestirnar fram og aftur
þessar 40 mílnr, að sumrinu, en
hvað var t'l rftða á vetrum? í þeim
tilgangi að reyna ísbrjóta-skíp til
hlýtar, lét Rússastjórn skipasmíðis-
íélag eitt á Englandi smíða ferju-
bákn ógurlegt, til að vaða gegn um
isinn á Baikalvatni á vetrum. Og
nú í vetur fær nökkvi þessi hinn
mikli að reyna sig. Um stærð drek
ans má dæma af því, að liann á að
bera 3 járnbrautarlestir í senn.
Sporið, semliggur eftir miðjn þil-
fari, er ætlað farþegjalestum, en
hliðarsporin tvö vöruflutningslest-
um.
Skipi þessu erætlað að mola
ísinn með þunga sínum, til þess sem
minst þurfl að neyta afls vólanna. Á
framparti skipsins er kjðlúrinn þess
vegna sneiddur þannig, að fram-
hluti þess gengur upp á ísinn og 25
fet fyrir aftan framstefnið er skrúfa
mikil,' sem sogar vatnið undan ís-
brúninni, er þá mölbrotnar viðstöðu-
lítið, er þunginn legst á.
Heppnist þessi tilraun vel á Bai-
kalvatninu, verður ekki langt þang-
að til samskonar skip ganga um stór-
vötnin hér I landi, allan veturinn.
Isinn á Baikal vatninu er að líkum
þykkri, þar sem ferjustaðurinn er
heldur norðar en norðurendi Winni
pégvatus. Það er enda óvíst að beð
ið verði eftir úrlausn á þessari gátu
frá Síberíu. Uppfynnari bátanna á
Mackinawsundi flutti erindi um
þetta mál í Montreal uúna fyrir jól-
in og vildi ftbyrgjast að halda Law-
rencefljótinu opnu frá Montreal til
sjftvar allan veturinn. Afleiðíngin
varð sú, að til að byrja með, verður
sambandsstjórnin beðin að reyna nú
I vetur að hindra ís frá að festast á
ákveðnum stað á milli Mentreal og
Quebec, þar sem hann æflnlega
h’eðzt saman og hindrar skipaferðir
eftir fljótinu, 10—14 daga eftir að
það er Islau3t alstaðar annarsstaðar.
Það mæliralt með, að stjórnin verði
við þeirri bón, því svolítil tilraun er
mjög svo litlum kastnaði undirorp-
in. Takist það vel, sem enginn sýn.
ist efa, verður ráðisf í stærra starf f
þá áttina tafarlaust. Það er enda
nú þegar að komast á laggirnar fé-
lag með 2 til 3 milíón dollara höfuð-
stól í þeim tilgangi að halda uppi ó-
slitinni skipagöngu eftir Lawrence-
fljótinu áríð um kring.
Það er þess vegna enganveginn
ólíkleg tilgáta, að áður en fyrsti
fjórðungur aldarinnar er liðinn
verði ísinn ekki neinn veru-
legur farartálml, þar sem um næg-
an flutning er að ræða. Er enda
ekki hugsanlegt að eiuhverntíma á
öldinni sjáist gúfu- eða rafknúðir
drekar rista fsinn á Winnipegvatni,
um það þvert og endilangt? Því
ekki?
Skáld, ung og gömul.
Fyrir nokkru síðan kom hingað
vestur til sölu Ljóðmæli Benedikts
Grðndals og Guðm. Guðmundssonar.
Nú er nýkomið II. bindi af Ljóðmæl
um Páls Ólafssonar. Ekki hafa höf-
undar þessir sent Hkr. eintök af
ljóðmælum þessum. Það virðist
sem sumir höfundar og skftld séu
hafln upp fyrir að almenningur viti
um ritstörf og bækur, sem þeir gefa
út, þótt þær séu til sölu. Má vera
að bóksalar og útsölumenn auglýsi
þær til sölu, en yflrleitt les fólk ekki
mjög ýtarlega smá auglýsingar. Aft-
ur munu flestir Ie3a bókafregnir og
gagnrýni, ef skrifaðar eru af nokkru
viti. Það er ekki nema I alla staði
rétt og hyggilegt af fólki yflr höfuð,
að vilja hafa einhverja leiðbeiningu
eða vitneskju um hvaða tegund bók-
menta er verið að bjóða fram áður
en það kaupir hana. Það er eins og
sumir séu að flýja og forðast að láta
blöðin vita um að þeir semji ritverk
og gefl þau út. Einkum eru það
eldri skáld og höfundar, sem með
þessu marki eru brendir, að senda
ekki blöðunum sýnishorn.
Það er tæplega tiægt. að ímynda
sér, að skáld og gamlir rithöfundar
marg-viðurkendir, s<'-u hræddir við
dóma þá sem þeir kunna að fá hjft
blöðunum, ef þau sjá verk þeirra.
Og sé það, er það hinn œesti heig-
ulsháttur og ósjálfstæði Það er eine
og sum skáld séu einlægt með líflð í
lúkunum, ef alt sem þeir segja og
gera, er ekki •fimbuffambað og þeir
skjallaðir fram úr öllum máta. Og
sum minni skáld hafa haft svo við
kvæman karakter, að rjúka út á rit-
völlinn og verja sig hágrátandi fram
an í þjóðinni, ef einhver heflr sagt
ónot eða þá sannindi um Ijóðmæli
þeirra. Ef verk manna eru rang-
færð eða afleidd, að orðum og hngs-
un, þá er ef til vill rétt að leiðrétta
það af hötundinum. Auðvitað ber
hann enga ábyrgð á skilningi,
heimsku, eða illvilja dómarans. Og
séu það ekki nema framhleypnir
heimskingjar og öfundsjúkir vind-
belgir, sem arka út á völl gagnrýn-
innar, þá er höf. langbezt að una
því. Sé ritverk hans mikils virði,
og fíir skilji það af samtíiniskyn-
slóðinni, þá gefur hann ekki fólki
skilninginn með því að skattyrðast
við sér minni og verii menn. En
sé ritsmíðið lítils virði, svo betri
hluti fólksins gefi því engan gaum,
þá er það skammgóður vermir fyrir
höfundinn að reyna að forgylla það,
því það sem er að hrynja, það hryn-
ur til jarðar.
Auðvitað er það ánægjulegt fyr-
ir skáldin að íá hlýlega ritdóma frá
mönnum, sem hafa vit og þekkíngu.
Hlýlegir ritdómar geta haft niikla
þýðingu fyrir unga og littþekta höf-
unda. Beztu höfundar eru oft og
tíðum af fátækum og umkomnlitlu
fólki komnir. Þeir hneigjast strax
á unga aldri meira að bóklegu en
verklegu, ogeru því oftast blftfá-
tækir. Það er þeirra hlutskifti að
vera ásífeldu ferðalagi fram og aft-
ur um bókmentir, og heimta skatta
úr andansheimi fyrir þjóð sína, og
eftirkomandi kynslóðir. En heima
hjá þeim stendur hungrið og örbirgð-
in I dyrum á meðan. Og svo þegar
þeir bera íórnir fram fyrir þjóð sína
og íöðurland, er þeim venjulega tek
ið sem gesti, sem vegna laga og
landsvenju leyflst nú að gera eða
segja þetta eða hitt. Hluttekning
og lijftlp eru óefað ekki eins fjarlagar
nokkrnm og unguin sk'.ldnm. Og
svo stökkva stundum ritkálfar og
skriffinsku-apakettir á þft og ætla að
rífa þá í sig. Þetta eru engin glæsi-
kjör, né skemtistaða. Sé skáldið
kjarklítið, ríður þessi inóttaka því
að fullu, nema því að eins, að ein-
hverstaðar komi því vingjarnleg
hjálp utan að. Og þó sumir séu svo
dftðmiklir og kjarkgóðir, að þetta
palladóma-öskufok geti ekki alger
lega eyðilagt anda þeirra, þá má
nærri geta að ungum efnilegum höf-
undum væri hentugra og starfl
þeirra heillavænna, að á móti þeirn
sé tekið með sanngirni og hlýju við-
móti. Það þarf ekki að hæla þeim
eða skjalla.— Hól og skjall er ekki
holl skáldalyf.—Allir höfundar eiga
heimtingu á að þeim sé sýnd kurt-
eisi, eins lengi og þeir brjóta ekki
kurteisi 4 öðru.,'.i. Þó þeir skoði eða
lýsi mannlíflnu á við og dreif öðru
vísi en óupplýstir vindhanar vilji
láta ge :a. Og Sölvi eða Salka þykist
flnna sína mynd og yflrskrift dregna
fram í dagsbirtuna. Má vel vera að
höf. hafl ekki minstu hugmynd um
karaktér þessara hjúa—Það er ekki
hægt að setja einum eða neinum
skorður um hvernig hann á að
hugsa eða skrifa, eins lengi og hann
kemur ekki í b.ftga við borgaraleg
lög.
Á meðan sum íslenzk skáld hafa
verið sungin ofan fyrir allar hellur,
'og talin einskisverðir afglapar, þá
hafa aðrar þjóðir viðurkent þau.
Þetta sýnirað þeir einir hafa of oft
orðið á meða Islendinga, sem vel
hafði komið sér fyrir að hafa ögn
meira af auðæfum þeim sem nefnast.
vit og þekking, að viðlagðri kurt-
eisi. Þeir sem mest hugsa og bezt
vita, Þeir fella heldur engan úr-
skurð, en að gera sér til ævarandi
minkunar. En því miður er ís-
lenzka þjóðin of auðug af illa-lynt-
um ritg03um, sem sjá enga nema
sj&lfa sig. Og prédika að hvergi
skíni vizkusólin nema kringum þá
eina. Alliraðrir, sem á ferðinni eru
eiga að vera vitlausir og einskis
verðir, lijft þessum “bókmenta leppa-
lúðurn". Mannúð og dygðii pessara
ritgosa Ieysist því sundur i slúður,
skammir og^útlirópun um náungann.
Auðvitað er öfundin undirrótin ai
þessu ritfári, að sumu leyti.
Auðvitað er öll gagnrýui,
palladómar um unga höfunda ekk-
ert annað en málsgögn, sem að meir
eða niinna leyti eru tekin til greina,
þá alþýðan fellir úrskurð sinn unt
höfundinn og markar honum bás. Ef
alþýðan er ekki nógu sjálfstæð og vel
sjáandi, þá er hætt við að áreitni og
illgirni geti felt skáldið í gildi þá
hún dæmir. Og þannig í fyrsta máta
ge: t honum lífið örðugt eða ómögu-
legt. í öðru lagi að sé um skáld að
ræða, þá fær samtímis kynslóð þess
þann dóm síðarmeir að hún hafi
hnegt og jafn vel fornað eiuum af
sínum beztu skáldum, vegna fáfræði
og skeytingarleysis. Það er þungur
dómur. Þar verður það ekki rætt
að það hafl að eins verið einum eða
tveimur að kenna.
Þaðer raunalegt t.il þess að vita
hvernig sumir ftgætis •menn hafa
orðið að lifa og líða. íslendingum
heflr verið ógjarnt að lítaeftir sum-
um sínum gáfuðustu inönnum fyrri,
en aðrar þjððir voru búnar að meta
gáfur þeirra og verk og þeir vóru
komnir í gröflna fyrir tíma. En svo
hefir þetta borið við hjft öðrnm þjóð-
um líka, þóyíirleitt í smærri stíl nú
orðið. Enda bætir það ekki úr
skftk fyrir þeim hjálparvana, eða
þjóðarorðinu.
Skftld og rithöfundar, sem eru
búnir að vera viðurkendir og eru
uppfthald þjóðar sinnar um hftlfan
mannsaldur eða lengur, ættu ekki
að vera smeikir viðþó eitthvert flónið
ryki upp með glamranda. Það
mundi verða leiðrétt ogmótmælt af
einhverjum, sem þætti vænt um
skáldið-“Bókmenta leppalúðar“ gætu
ekki stolið frá skáldinu því sem það
er búið að lifa og semja, þó þeir
gjarnan vildu, né farið með þá sem
byrjendur.
Viðurkend skáld ættu að gera
sitt ýtrasta til að verk þeirra væru
opinbei lega rædd sem oftast. Fyrst
vegna þess að kjarninn úr skáld-
verkum þeirra berist sem fljótast út
á meðal þjóðarinnar, svo hún geti
notið ávaxtanna af starfi þeirra sem
fyrst. I oðru lagi vegna þess að
misskilji einstaklingar eða þjóðin
skftldin að einbverju leyti, þá hafa
þeir tækifæri til að gefa þjóðinni
sinni skilning og Iiugsun á því sem
misskilið er í tæka tíð. Og í þriðja
lagi vegna þess, aðef þau viiðast
vilja forðast almennings tal og skiln-
ing á skáldverkum þeirra, þá gefur
þaðef til vill þann grun, að höf.
hafi sjálfur ekki einlæga og háa
hugmyndum verk sín, Þeir séu að
eins að pukra verkinu út vegna
skildinganna, sem þeir fái fyrir það
en ekkí af áhuga fyrir að auðga
bókmentir föðurlandsins og bæta og
hefja smekk og þekkingu þjóðarinn-
ar, og stuðla af ýtrustu lífs og sálar
kröftum að þvf, að nafn hennar og
tunga verði fyrirmynd annara
þjóða og annara tnngumála.
Að vera að eins kallaður ‘skáld'
og fá ffteina skildinga fyrir starf
sitt, er sannarlega einskisvirði. En
að vinna að því af fremsta megni að
samferðamenn og eftirkomandi aldir
geti öðlast yndi og ánægju, framför,
fegurð og smekk, og þjóðin og tung-
an hefjist til öndvegis í því sem fag-
urt er og gott, það er dygð og göf-
ugleiki, sem hver góður og vitur
maður getur glatt sig yfir, að hafa
int af henni við föðurland sítt og
móðurmál.
Það væri betur að yngri skáld-
in vildu vinna meira í þessa átt, en
þau eldri. Að vera ekkí í einskonar
feluleik með skálda auðæíi sín. Það
ej ekki svo langur tími manas-
ævin, að gleðja og hefja, að bæta og
blíðka, að kenna og hvetja, að vér
faum staðið við að grafa og geyma
hið göfuga og góða um heilan manns
aldur eða lengur. Oss veitir ekki af
að fá það góða, gcifuga, fallega og
fjöruga strax. Það er aldrei tími til
að bíða með það, eða loka það ofan í
kistu og skftpa.
Það eru miklar líkur til, að
þessi Ljóðmæli, sem nefnneruí upp-
hafl þessarar greinar, séu góð, ágæt
og afbragð. En það má ekkert full-
yrða um það hér, þar sem höfund-
arnir hafa ekki sent Ileimskringlu
þau til umtals.
K. ÁSG. BENEDIKTSSON.