Heimskringla - 30.01.1902, Qupperneq 2

HEIMSKKINGLA 30. JANU.AR 1902.
Ueimskringla.
PUBLiISHKD BY
The BeimskrÍQgla News 4 Pablishiog Go.
Verð blaðsins i CanadaogBandar ÍL.50
nm árið (fyrir fram borgað). Sent lit
íslands (fyrir fram borgað af kaupend
um blaðsins hér) $1.00
Peningar sendist í P. O Money Order
Registered Letter nða Express Mouey
Order. Bankaávísanir á aðra banka en í
Winnipeg að eins teknar með afföllum.
R. L. Raldwinnon,
Kditor & Manager.
Office . 219 McDermot Street.
P O. BOX 1283.
Niðurfærsla á
flutningsgjaldi.
Heimskringla flytur hér aðal-
atriðin úr ræðu forsætisr&ðherra
Roblins, sem hann hélt í þinginu 21.
þ. m. áhrærandi Manitoba járnbraut-
armálið :
Ég held að staða mín hér sé
þannig löguð að mér beri að tala til
fylkisbúa á þessu þingi. M&lefnið
er afarþýðingarmikið, og varðar þá
eingöngu. M&lefni þetta er járn
brautamálið, sem þingið afgreiddi í
fyrra. Ég held að ekki sé nauðsyn
að ég sundurliði einstök atriði í því,
sem ég ætla að benda á. Þau eru
fylkisbúum í fersku minni, því þeir
heyrðu svo mikið rætt um þau í
fyrra. Það voru mjög skiftar skoð-
anir um þýðingu járnbrautamálsins
og lögin sem búin voru til um það,
voru þá menn hér í þingsalnum er
efuðu vitsmuni og stefnu meirihlut-
ans. En stjörnin og meirihlutinr. í
þinginu áleit að máiið væri til stór
hagnaðar fyrir fólkið í Manitoba.
Það sem fylkið þarfnaðist, var að
auga gildi afurðanna, sem landið
gefur af sér, það er, að þær afurðir,
sem bændur fá af jörðum sín-
um. tíf við hefðum reynst óhæfir
til að koma þessu í verk, að upp-
byggja og efla hag fylkisbúa, þá
hefðu hinar fyrirspáðu eyðilegging
ar og hörmungar verið réttlátar frá
mótpörtum vorum. En þegar hægt
er nú að sýna augljóslega að hagnað
urinn, sem flytur af járnbrautar fyr
irkomulaginu, bæði til bænda og
annara íbúa í fylkinu, hefir fengist
&n þess að það kostaði Manitoba
fylki eitt einasta cent, þá held ég að
þingið og stjórnm ætti þakklæti skil
ið frá fólkinu í Manitoba. Þegar
laga8amingurinn var afgreiddur í
fyrra var búist við að C. N. R. yrði
fullgerð 1. Okt síðastl., en það gat
ekki orðið, og tíminn hlaut að verða
lengdur.—Hann I«s þá upp bréf frá
yfirráðsmanni C. N. R. félagsins, sem
sýndi að brautin yrði fullgerð 1. dag
Febrúar næstkomandi, og í góðu
standi fyrir hveitiflutning austur til
Port Arthur.
Hon. R. P. Roblin kvað braut-
ina verða jafnsnemma tilbúna, og
hveitihlöðurnar undir hveitið væru
fullgerðar í Port Artfiur. Þann 1.
Febrúar 1902 hefði stjórnin og fólk-
ið í Manitoba 1,200 mílur af járnbr.
til allra umráða. Á þessum 1,200
mílum hefði stjórnin og fólkið jafn
mikil ráð, og peningarnir, sem þær
voru bygðar fyrir hefðu verið teknir úr
fjárhirzlu tylkisins. Eignarrétturinn
kæmi f am í því, að fylkisstj. gæti
ákveðið flutning8gjaldið á hveitikorni
og öðrum vörum sem brautarfél. flytti.
Það væii ánægjulegt að geta skýrt
frá því í þinginu, að raeð járnbraut-
arsamningunum, sem síðasta þíng
gerði, þá væri alveg nýr grundvöll-
ur fenginn fyrir járnbrauta fyrir-
komulagi og stofnsettur í fylkinu,
á óhagganlegum grunni. Þann
fyrsta Febrúar 1902 fá fylkisbúar
flutning á hveiti sínu 2c. lægra gjald
af hverjum 1(X) pundum en þeir hafa
fengið nokkru sinni áður. Þetta
eru virkileg hlunnindi f vasa bænd-
anna, og er eitt af þeim hlutum, sem
verðskuldar eftirtekt og athygli al-
menning3. Það eru samt til menn,
sem segja að vér, sem komið höfum
þessu til vegar, séum einskis virði.—
Þeir launa oss með því að segja að
yér séum skálkar. Mér finst sú
stjórn og flokkur, sem hefir komið
jafn miklu til leiðar og hér er um að
ræða, ætti að komast hjá óbóta ill-
yrðum, þó aldrei henni væri unt
þakklætis.
Hann lýsti þvieinnig yfir að &-
vinningurinn og eftirtekjan af þess
ari braiit, væri nægileg til að borga
allan kostnað við hana, þó flutnings-
gjaldið væri sett niður. Þar að auki
yrðu allar samgöngur og flutningar
greiðari og stórgerðari, eftir því sem
járnbrautirnar yrðu lengri og betri
Skólamálið.
tíftir J. P. SóLMUNDSSON.
(Niðurlag).
Eins og pað er auðvelt að sýna
hversu ljóslega kennaraembætti
kyrkjufélagsins fullnægir vonum
nokkurs sannarlegs þjóðernisvinar,
pannig má einiíig gera mönnum
ljósa grein fyrir f>ví, hversu litla
eflingu f>að er líklegt til að veita
þeirri tegund af trúarbrögðum. er
Islendingar hafa hingað til vanist
að nefna lútersku. Að sönnu eru
til ýmsir trúflokkar. sem halda sig
lúterska, og eftir f>ví, sem séra Jón
sagðist frá f fyrirlestri sínum á síð-
asta kyrkjuþingi, hafa f>eir mjög
mismunandi skoðanir. Hvað sem
f>ví líður er samt enginn þeirra,
svo að opinberlega sé augljóst,
f>annig vaxinn, að honum sé hæfi-
legur sá stakkur, sem séra Friðrik
er nú upp á sfðkastið seztur við að
smíða. Einmitt í þeim atburði, að
hann skyldi vera kjörinn til f>ess,
að hafa hina tilvonandi lútersku
mentamenn Jí fóstri á uppvaxtarár-
um f>eirra, sér maður ljósast hvern-
ig trúmálavindur kyrkjufélagsins
er að ganga til á áttunum. Eng-
inn sem vit hefir á, getur hvort
sem er látið sér detta f>að f hug, að
séra Fr. sé í bókmentalegu tilliti
vaxinn f>essu verki, fyrir utan f>að,
að kærleiki hans til íslenzkra bók-
menta virðist standa mjög grunt.
Það er á hinn bóginn orðið opin-
bert leyndarmál. að hrein lúterska
er mjögá fallanda fæti meðalVest-
ur-Islendinga, og að séra Friðrik
hefir tekið J>að óskaráð, að láta
hina “hærri krítik“ ryðja kyrkju-
félaginu braut til endurbættra trú-
arskoðana, án f>ess mikið f>yrfti á
f>eirri breytingu að bera. Hann
er f>ess vegna vinsadl af þeim
mönnum, sem vilja haga svo segl-
um sfnum, sem bezt lætur að vindi
I raun og veru stendur hann nú
j>ar, sem séra Magnús stóð fyrir
tfu árum. Að eins framsetningin
er mismunandi, en hugsunarháttnr
inn sá sami. Gömlu brautimar
vom farnar að verða tilfinnanlega
óskemtilegar, og f>ess vegna er nú
loksins farið að ryðja “steinaprerf-
una“. Það era eintómar aukaget-
ur að játa eina eða aðra kyrkju-
kenningu (dogma>, sem bygð hefir
verið á áður viðurkendu gildi biblf-
unnar. Hitt er aðalatriðið, hvort
biblían sjálf á að halda áfram að
vera “ljós á vorum vegum og lampi
vorra fóta“, eða að það á að fara að
jafnrýma liana eftir hvers eins
skynsemi,—fara að lýsa ljósinu til
|>ess, að það geti borið birtu. Slfkt
er augsýnilega ekkert annað en
f>að, að viðurkenna andann en ekki
bókstafinn, alveg eins og séra Mag-
nús komst að orði f trúarjátningu
peirra, sem söfnuðir hans f Nýja
Islandi skrifuðu undir 1891. Mönn-
um skildisf f>á svo sem séra Jón
Bjarnason áliti ekki slíka stefnu
með öllu hættulausa fyrir lúterska
kenningu, og ég man svo langt, að
séra Hafsteinn þótti enginn vitfirr-
ingur um f>ær mundir, enda er aft-
ur á móti svo fyrir að f>akka, að
séra Bjöm ar alt að einu skarp-
skygn nú eins og fyrirrennarar
hans voru þá, Það er þvf full vork-
unn f>ótt honum, frá sfnu ramm-
lúterska sjónarmiði, litist dálítið
skuggalega á útlitið, full vorkunn
f>ótt hann máske sjái ekki eins
mörg “gleðileg teikn tfmanna“,
eins og séra Jón.
Nei, f>að eru sannarlega farin
að sjást ýms hryggileg teikn tfm-
anna meðal vor Vestur-Islendinga.
Reyndar mætti nú margur halda,
að mér og mínum líkum ætti* að
þykja Þessi stefna séra Friðriks og
sú hluttekning, sem liún fær í
kyrkjufélaginu, gleðilegt teikn; en
svo er þó ekki, skoðanabreytingin
er gleðileg, en meðhöndlunin er
sorgleg. Hefðu kyrkjufölagaprest-
amir fyrir tfu árum tekið höndtim
saman í þvf að beita skynsemi mi
til þess, að endurskoða ritningar-
grundvöll trúarbragða sinna og
haft siðferðisdjörfungu til f>ess að
fela sannleikans drottni að biða
þá rannsókn til jjaffarasællar eida-
lyktar, f>á hefði vafalaust göfgtndi
siðbót [meðal flestallra Yestur-Is-
lendinga haft framgang með kristi
legri friðsemi. Þá var ekki slíku
að heilsa, og f>ví er f>að nú knýj-
andi siðferðisskylda þeirra manna,
sem metið gátu hreinskilni séra
Magnúsar, að láta ekki g;.m la
stéttarbræður hans læðast eftir
neinum leynistigum að sama tak-
markinn, sem hann stefndi aðeftir
alfaravegi. gegn um allar þær tílm-
anir, sem þessum sömu mönaum
þóknaðist þá að leggja áleið hans.
Takmarkið var þá og er enn: Frjáls
rannsókn í trúarefnum. Fjöldi
manna er lijartanlega ánægður yfir
J>vf að sjá séraFriðrik erjá flugaferð
að þessu takmarki, en þeir em mér
víst allir samdóma f því, að hiðja
hann í nafni drengskapar að gera
það eins og maður, í n-afni kristin-
dóms að gera það eins og prestur,
og í nafni þjóðernis að gera það
eins og sannur Islendingur. Hér
í landi hefir yngri kynslóðin nóg
illt að læra þótt hinir eldri kenni
henni ekki tvídrægni á fárra ára
millibili. Ekkert getur séra Frið-
rik kent í íslenzkum fræðum, sem
er uppbyggilegra en sögumar um
það, að rfða til næsta bæjar og
lýsa vfgi á hendur sér og ganga sfð-
an drengilega að þvi að verja sök
sfna á J>ingi. En “megnirðu ei
börn þfn frá vondu að vara og ves-
öld með ódygðum þróast þeim hjá‘.
þá er stundin komin fyrir hvern
sannan Islending að taka í taum-
ana og knýja þann sem las lögskil
fy'rir tfu árum til þess að bera rétt
fram í ár.
Þetta kennaraval er afarþýð-
ingarmikið fyrir þá menn, sera alt
vilja fyrir skólamálið gera vegna
lúterskra trúarbragða, en það er
fleira en kennaravalið, sem dregur
úr gildi þessa embættis, sem efling-
armeðals fyrir lútersk trharbhögð.
Nemendurnir verða óumflýjanlega
fyrir áhrifum af þeim mentastofn-
um, sem þeir eru aldir upp á. Að
reyna að gera lftið úr þvf atriði er
þýðingarlaust. Enginn sem hefir
sjálfur gengið á skóla lætur slá
neinu ryki í augun á sér í því efni.
Það er ekki þar með sagt, að á meþ-
ódistaskóla yrðu lúterskir nemend-
ur að meþódistum. Hitt er miklu
líklegra, að unglingar. sem lentu
þannig milli tveggja elda einmitt á
þvi uppfræðsluskeiði þegar trúar-
skoðanir flestra manna eru lang-
reykulastar, yrðu bara von bráðar
fráhverfir öllum krtMdum. Vitan-
lega væri það gróði, sem trúfrelsis-
vinir ættu ekki að slá hendinni á
móti, en J>að er sanngjamt aðgera
foreldrunum aðvart um það f tfma,
svo að þeim komi það ekk sfðar-
meir á óvart.
“Mannsins stærsta synd er ó-
eiglægni“, sögðu þeir séra Friðrik
og séra Jón {Bjarnason á siðast.a
kyrkjuþingi. 8é það satt, þá eram
vér Vestur-Islendingar stórsyndar-
ar. ueinlægni vor á meðal fer
árlega f vöxt f alveg réttum hlut-
föllum við það, sem vér missum
sjónar á fomfslenzkri dáð og dreng
skap og sýrumst af Verzlunarlífs-
anda þessarar álfu. Allrahanda
enskt “pjatt“ og smjaðurmælgi
verður daglega “móðins“, ekki ein-
ungis á götum og gleðisamkomum,
heldureinnig í heimahúsum og við
sjálfa guðsþjónustugerðina. Loks-
ins varð það svo óumflýjanlega
“móðins“ að eiga “prófessor1 f fór-
um okkar, að fslenzkt stærila;ti
þoldi sér ekki við fyr enþeirrar tign
ar varaflað fyrir þjóðina,svo sem til
samlætis við aðra borgara landsins.
Uppfylling þessarar [>arfar er hið
eina sýnilega takmark, sem náðst
fiefir með núverandi meðhöndlun
skólamálsins, og það má þó sannar-
lega nefnast “nyt fyrir utan
aa“.
Það em þannig, að þvf er mér
virðist, greinilegar horfur á ]>vf, að
íslenzkt kennaraembætti við Wes-
ley College verði bæði íslenzku
þjóðinni og lúterskum trúarbrögð-
um að talsverðu ógagni. I öllu
falli venjast hinir fslenzku menta-
menn óhjákvæmilega á að láta sér
skiljast það,a ð fslenzkan ski p i
embætttissæ ti ð ílandinu
f stað þess, að vera vfsað á bekk með
hinum öðrum Evróputungum.
“Og þú líka Brútus! Og
þjóðrækni séra Jóns !fka! Það
minnir mann allt á vfg Bjamar
Hftdælakappa.
Móðirin í þokunni.
f norðrinu mikla, sem mænir að pól,
Þar móðirin gistir við sæinn,
Og vonar að rísi úr soitanum sól,
Um síðir, með Ijósið og daginn.
Þó íshafið tryllist hún aldrei sér brá
Um aldirnar kaldar og langar;
Og faldur að enni var faldur af snjá,
En fótaskör sæbarðir drangar.
Sitt heimili kærasta hafþokan grá
Þar hafði á jöklanna tindum;
í náttförum ötul—og norðan um sjá
Var næðandi borin af vindum.
Hún hringaðist, svingaðist, hoppaði,
lék,
Hún hækkaði og lækkaði’ í fellum,
Þar sjaldan sem aldrei úr sessinum
vék,
tín suddandi nuddaði’ á hellum
En börnin í dölunum dönsuðu kátt
Þar dundí í hörpunnar strengjum;
I skuggunum löngu um skammdegis
nátt,
Var skemtun, og glaumur hjá drengj
um.
Með árgalans fjöri um inndæla ííð,
Og andlegan vorgróður sungu,
Um melana græna og grösuga hlíð,
Og gullnáma-vonina, ungu,
Um frelsi þeir sungu og föðurlands-
ást,
Og framtíðargeislana ríka;
tín bjarmi frá Kötlu þá blossandi sást,
Hún byrjaði kvæðin sín líka.
Þeir sungu um baráttu, sigur og
frægð,
Og sama var lagið hjá öllum.
En þokan barst niður um hlíðar með
hægð,
Og háðslega glotti á fjöllum.
Það blöskraði sumum, og brugðu sér
þá
Til bjartari, suðrænna landa,
Þeir vildu þar sjálfir í sólskynið ná
Og sinna það flytja til stranda.
tín Niflungaskatturinn handan við
haf,
Er hitinn og ljósið—og fleira.
Hver farmurinn varð, sem að ferðin
þeim gaf
Það fengu menn aldrei að heyra.
Þeir segja, að bjartara sé nú hvert ár
Og sjóndeildarhringurinn víður;
Þvl gumið er mikið — en gróðurinn
smár.
í Geysir til einskis þar sýður.
tíf nýgræðing lítinn í sinunni sjá,
Þeiin sýnist öll dalbrekkan gróin ;
En börnin það mæla, sem bitunum ná
Og björtustu skeljum við sjóinn,
Nú móðirin situr með hrímfölgað hár
Og horfir á veðsettan bæinn ;
Því kápan er l&nuð, en kuldinn er
þrár
Og kólgan, sem byrgir þar daginn,
O, burt með þig dimma, sem brugg-
aðir grönd,
Svo birti um feðranna slóðir.
Ó, flýttu þér dagur, með frjófgandi
bönd,
Og frelsaðu ástkæra móðir.
S. S. Ísfeld.
Freistarinn.
Um merkur og skóga og íirnindi og
fjöll,
Mig Freistarinn árdegis leiddi;
Hann fegraði ríkið og auðæfln öll,
Sem ástvinum sínum hann greiddi.
Hann sýndi mér prúðbúna hræsnara-
hjörð,
Sem hoppaði’ í dölunum þröngum,
Og hrokinn var settur, að halda þar
vöið,
Með heimslystargleði og söngum.
Hann töfraði viljann og svalaði sál
Og svifti mig gjörvöllum böndum •
Þó vaknaði grunur, að væri það tál,
Ég varð aldrei þegn á hans löndum.
Hann vildí ég seildist í vegsemd og
frægð,
Mér virtist það ágætisstaður;
Hann sveik mig þá greyið, ég lenti í
lægð,
tín lifi samt fyrir því — glaður.
Hann var nærri búinn, að veita mér
auð,
Það vaknaði löngunin hjá mér;
En hrafnarnir þóttust í hungri og
nauð
Og hrifsuðu altsaman frá mér.
Hann vonaði stöðugt í vist mig að
f&,
Og vildi mig gera að presti,
En kænskunni reiddist ég kallskratt-
ans þá,
Svo klærnar í öðrum hann festi.
Hánn vildi ég drykki og væri eins
og svfn
Og veltist í alskonar myndum;
En tvisvar á ári ég tók að eins vín
Og tel það svo ekki með syndum.
Hann rak mig í efunar ráðleysis
straum,
Sem rósemd manns verðuraðgrandi;
Ég fann, að sú leiðin er flughál og
naum;
Og fór aldrei djúpt undan landi.
Hann gugnaði loksins og leitaði’ um
sátt,
En loforðin söm voru og áður,
Ég treysti þeim ekki — hann mist
heflr mfttt,
Svo minnislaus, gamall og hrjáður.
Þó flndi eg stöðugt hans fulltingi
brást,
Við fjöldamargt brölluðum saman,
r
Eg vandist því bráðlega við hann að
kljázt
Og virtist það nærri því gaman.
Það sagt get ég ekki hvor sigurinn
vann,
Mér sýndist ég hefði þó betur;
En náunginn veit það svo nægir, og
hann
Af nákvæmni dæmt um það getur.
S. S. Ísfeld.
Hann lék sér í æsku.
Hann lék sér í æsku á háum hól
og hugrakkur glaðværðum sinti.
Hann gekk þar með blys sitt um
gleðileg jól,
á gamlárskveld vita því kynti.
Og huldufólkið hélt þá sinn dans
við hólinn í birtunni’ at loganum
hans.
Hann tíndi þar ilmgrösin til og frá,
sem tímgaði vermandi sólin,
en gætti ekki að þistlum, sem þar
spruttu hjá
í þúfunum bak við hólinn.
Hann sá glitrandi perlur á götu
sinni,
en grilti, eklci kletta í framtíðinni.
Hann langaði til að læra sem mest,
svo læknir hann yrði’ eða prestur,
en fátæktin setti’ á ’ann haft eii s og
hest,
það hamlaði skólanna lestur.
Hann verður nú rétt að vinna éins
og hestur.
Hann varð aldrei læknir eða neinn
prestur,
Tíminn hann hrakti hólnum frá
og hæðanna sólríku bölum.
Vandratað fanst honum vera þá
í veraldar skugga-dölum.
Þar götur hans urðu grýttar og
svartar,
sem greiðfærar voru og skínandi
bjartar.
Nú brunninn er vitinn |af blómanna
hól
og barnæsku jólin liðin.
Hann trúir að eilífðar til sóu jól,
og treystir á himneska friðinn.
Því andlega rós á brjósti sér ber,
sem frá bernsku, af hans foreldrum
plöntuð þar er.
Gudjón H. Hjaltalin..
Æðstu völd eru hending, en
engin köllun.
Þriðja eða fjórða kynslóðin á
undan oss, sem nú iifum, heflr stofn-
sett þau verslegu ríki, sem nú stjórna,
og hafa mest áhrif í heiminum. Ein-
veldin sem nú hafa æðstu völd standa
á því, að Guð hafi stotnsett rétt sinn
að vera stjórnendur. tín þegar sag-
an og rás viðburðanna er rannsakað,
þá er það að eins hending og tilvi'j-
anir, sem eru orsök til þess að þeir
sitja við stjói narstýrið. Jafnvel
þolgóðir hestar fyrir öldum síðan eða
metorðagirnd kvenna eru aðal orsök
til ríkisfestu þeirra. Bæði þessi til-
felli eru óskyld konungdómi eða
keisara, þótt þau nú í veldi vana og
lagahefðar séu æðstu boðorð þjóða og
ríkja. Það er ekkert einasta stór-
veldi í allri Evrópu nú, sem situr á
æðsta valdstól, sem á lengri sögu en
sjö aldir, í samhengi. Og ekkert af
þeim er hægt að bera saman við
uppruna stjórnarveldisins á Japan,
er að uppruna, er frá sólarguðnum.
Mikado & Japan er 122 ættliður f
beinan ættlegg frá þeim stjórnanda
er var í hásætinu á dögum Nebuchad-
nezzar konungs, sem uppi var 666
árum fyi ir Krists burð.
Konungur vor, Edward VII. er
fimtándi ættliður, af þeim 35 ein-
valdsættum, sem ríkt hafa & tíng-
landi frá Alfred hinum mikia og
tíngilbert kóngi á Englandi. Og þó
lengra sé leitað aftur um aldir, t. d.
til rómversku keisaranna og jafnvel
alla leið upp til Davíðs konungs, sem
var Gyðingaættar, þá verður niður-
staðan sú eina og sama, áð Edward
konuugur á ríki sitt að þakka góð-
um hlaupahesti, en ekki öðru. Lög
þau sem gerð voru og gildi náðu á
Englandi 1701, að ættlr skyldu vera
ættgengar til ríkiserfða öðluðust
gildi, að eins með einu atkvæði í
meirihlut. Og þetta eina atkvæði,
sem úrslitum réði, var atkvæði Sir
Arthur Owen, þingmanns fyrir Pem-
brekeshire, er reið sprengireið frá
Wales til Lundúna til að greiða at-
kvæði 1 þessu rfkiserflngja máli.
Hann valdi ágætis hesta til þessarar
farar, þvf tíminn var orðinn afar
naumur, og náði til Westminster
Abbey ataður leir og slettum af
þeysireiðinni að eins svo að hann hafði
tíma til að ryðja sér rúm inn í at-
kvæðasalinn og gefa atkvæði síðast
allra er atkvæði greiddu. Ef ein-
hver af hestum hans hefði geflst upp,
eða skirpt undan sér skeifu, þá hefði
hann orðið of seinn að greiða atkv.,
og þá hefðu ekki ríkiserfingjalögin,
sem nú eru í gildi á Bretlandi öðlast
gildi, og [>& hefði aldrel verið til
nokkur Victoria drotníng eða Ed-
ward VII. Það er hending og til-
viljan, að voldugasta ríki heimsins
er undir yflrráðum þess manns, sem
það er nú.
Svona er um enn fleiri þau vold-
ugustu ifki, sem nú eru uppi f heim-
inum. Að þýzka keisaradæmið er
nú til, er eftirtektaverð tilviljun, en
ekki ví3dóms niðurröðun, og á meira
skylt við að vera af prang raskap
en nokkru öðru. Staða Vilhjálms
II. á Þýzkalandi er sprottin af pen-
iiigamöngun. Fyrir hér um bil 5
öldum síðan var Friðrik Hohenzoll-
ern borgargreifi f smáborg er Nur-
emburg heítir. Þá var Sigmundur
konungur þar æðstur í valdasessi.
Hann fékk peningalán hjá Friðriki
borgargreifa, er nam eitt hundrað
þúsund gyllenum eða tíu þúsund
pundum, og gaf honum að trygg-
ingu Bradenburg. Eftir flmm ár
var lántakan útrunnin og af því Sig-
mundur hafðiei borgað, þá tók Frið-
rik Hokenzallern veðið upp f skuld-
ina, og stofnsetti ríki í Bradenburg
og nefndi sig Friðrik I. af Braden-
burg og keisara yflr þessu ríki. Þessi
atburður kom Hohenzallernættinni
til æðstu valda. Síðan uxu völd
hennar og yflrráð smátt og smátt, þar
til ættmenn hennar náðu hertoga-
nafninu yfir Prússlandi, og árið
1701 konungsnafni. Núverandi keis-
ari, Vilhjálmur, er náirn afkomandi
af borgargreifanum af Nuremborg,
sem peningana lánaði.
Það voru ekki peningalán, en
ætferni, sem varð undirstaðan undir
keisarastólnum í Austurríki. Haps-
borgarættin er vel kunnug, og jafn-
vel hin mesta ætt í Evrópu. Hún
hafði að eins greifanafnbót fram á
13 öld. En þá kom Rúðólfur til sög-
unnar. Eftir afreksvesk sín, sem
riddari Friðriks keisarar II., er illa
voiu launuð honum, gekk hann í lið
°g þjónustu konungsins í Bæheimi.
Að gunnum afreksverkum þar, og
ákafri eftirsókn náði hann æðstu ráð-
um, sem stjórnari. Hann krafðist
síðan að vera tekinn til æðstu stjórn-
valda, en Hapsborg var álitið of
lítíð ríki til þess, að hann fengi þá
stöðu. Hann átti 7 dætur, og 6 af
þeim ógiftar. Hann gifti þær þá
æðstu valdsmönnum innanríkis og
utan, og með tilstyrk tengdasona
sinna n&ði hann keisaratigninni.
Þannig er keisaradæmið í Austar-
ríki stofnað. Á Rússlandi kom kat-
ólskan og trúarbragðaofstæki keisara-
dæminu á fót. Alstaðar hafa hend-